Katarzyna Urbaniak
Mirosława Marody, Anna Giza-Poleszczuk
„Przemiany więzi społecznych- Zarys teorii zmiany społecznej”
Socjologia- jest dyscypliną historyczną, której podstawowym obiektem badań jest społeczeństwo, jako podlegające ciągłym zmianim formy i
konstelacje ludzkich stosunków
Czy socjologia jest dyscypliną teoretyczną czy praktyczną?
Dilthey i Weber, jedni z twórców socjologii jako dyscypliny, stworzyli pojęcie humanistycznej „socjologii rozumiejącej”, która bardziej kładzie nacisk na wartości, jakimi obiekt się kieruje w danym momencie, niż na przyczyny. Innymi słowy, każda sytuacja jest inna, trudno zawsze korzystać z takiej samej metodologii. Socjologowie ci nie negowali jednak metodologii nauk klasycznych, a swoje postulaty traktowali jako jej uzupełnienie. Metodologia powinna więc opierać się na opisie i wyjaśnieniu mechanizmów zjawisk oraz na ich zrozumieniu. To pytanie sprowadza się do pytania o strukturę świata: czy świat jest prosty czy złożony? Istnieją głosy, że światem rządzą pewne prawidłowości, które są niezmienne i pewne. Z drugiej strony, ostatnie odkrycia wskazują na to, że nie do końca tak jest (np. większość cząsteczek elementarnych to cząstki nietrwałe).
Należy więc zauważyć różnicę pomiędzy procesami zachodzącymi w stanie równowagi a zachodzącymi w stanie jej braku. (Procesy Dyspatywne).
Analogicznie w naukach społecznych i historycznych.
Edmund Mokrzycki: „praktyka badawcza socjologii oparta jest na podziale dyscypliny na metodologię, teorię i badania empiryczne”. Owe trzy elementy rzadko ze sobą korespondują.
Kluczowym aspektem zrozumienia pojęcia społeczeństwa jest badanie historycznej zmienności jego form, jak zmieniają się stosunki międzyludzkie na przestrzeni dziejów. ( czynniki wyznaczające dotychczasową zmienność następujących po sobie form organizacji społecznej).
DYNAMIKA ZMIANY
· Durkheim – Społeczeństwo mechaniczne => Społeczeństwo organiczne
· Marks i Engels – Społeczeństwo burżuazyjne => komunizm
· Daniel Bell – społeczeństwo agrarne => społeczeństwo przemysłowe =>społeczeństwo postprzemysłowe
Zmiana społeczna wiąże się ze zmianą przez człowieka narzędzi wykorzystywanych w działaniach zmierzających do pozyskiwania środków do życia. Tego typu zmiany dotykają najwięcej płaszczyzn życia społeczeństwa oraz pojedynczego człowieka. Dzisiaj duże znaczenie mają technologie informacyjne. Wpływają one na przemiany struktury społecznej.
W pewnych przypadkach państwo działa stymulująco na przemiany społeczne, w innych hamująco (Japonia XX w.; Chiny XIX w.)
Teoria „ewolucjonizmu” – istnieją stałe fazy rozwoju kultury i cywilizacji; każde społeczeństwo musi przejść wcześniej czy później przez ten sam etap rozwoju.
Przeniesienie technologii i wzorów produkcyjnych ze „świata rozwiniętego” do krajów „rozwijających się” wcale niekoniecznie zaowocuje przyspieszeniem zmiany organizacji społecznej. Może to się odbyć w całkiem odmienny sposób.
Dwie rewolucje, które zmieniły porządek społeczny:
1)przemysłowa
2)informacyjna (dokonuje się teraz)
Czynniki napędzające proces zmiany społecznej:
§ Przemieszczenia ludności- między populacjami lub w ich obrębie=> wymieszanie się rdzennej ludności z napływową
§ Przemieszczanie związane było z wyczerpywaniem się zasobów otoczenia, w którym dana ludność mieszkała
§ Wyczerpywanie się zasobów, jest zaś związane ze wzrostem owej populacji
§ Przy zmianie społecznej pojawia się nowa i prężna grupa wiodąca (nie regulowana przez prawo) np. w społeczeństwie nowoczesnym-inteligencja, w ponowoczesnym- eksperci i analitycy
Wszystkie ww. czynniki wprowadzają na skalę masową transformacje w związkach między ludźmi i grupami ludzi.
Ogólne procesy leżące u podstaw ewolucji ludzkich społeczeństw
1.LICZEBNY WZROST POPULACJI (wiąże się to zazwyczaj ze zmianą systemu „zarządzania” większą liczbą ludzi):
Ludzi zaczynają nie tylko łączyć więzy pokrewieństwa, ale ich wzajemne stosunki zaczynają być efektem położenia społecznego, a konkretniej
wspólnego interesu –powstają stany, a potem klasy. Powstają nowe typu wspólnot. Postawą przynależności do takich wspólnot nie są więzy
krwi, ale głównie zachowanie i obyczaje.
2. INTENSYFIKACJA KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ
Warunkuje ją głównie rozwój technologiczny, poprzedzony pewną „uniwersalizacją-ponadregionalną, ponadśrodowiskową i ponadklasową-
sytuacji społecznej” (Zygmunt Bauman – np. uzależnienie się wszystkich od wolnego rynku).
3. PRZEKSZTAŁCENIE HABITATU
Z jednej strony można uznać, że przekształcenie warunkowane jest „determinizmem technologicznym”, czyli dzięki rozwojowi technologii
społeczeństwa przekształcają się z tradycyjnych w ponowoczesne, ale jest to pogląd mało przekonujący. Z drugiej można uznać, że człowiek
zawsze poszukuje nowych „nisz ekologicznych” oraz zmienia się układ sił społecznych w zbiorowości. ( Akceptacja przemian
technologicznych zależy od przemian społecznych, a nie odwrotnie). Wyczerpanie się zasobów środowiska może prowadzić do dwóch reakcji
społecznych: albo społeczeństwo popada w regres albo w ekspansję. Tam gdzie siły tradycjonalistyczne są osłabione społeczeństwo zaczyna
eksperymentować na różnych płaszczyznach życia- zmienia strukturę społeczną.
PRZEMIANY PROCESÓW USPOŁECZNIENIA
„Kryzys tradycyjnych wartości” „zepsucie świata”: taki argument pojawia się zazwyczaj gdy następuje transformacja jednej organizacji społecznej w drugą i forma w jakiej zawsze było zamknięte społeczeństwo zaczyna być niewystarczająca. Wiele sytuacji jest dla członków społeczeństwa nowych, trudno im się niekiedy z nimi oswoić.
Istotą życie społecznego jest bardziej TRWANIE niż ZMIANA.
Okresy przejść z jednej formy organizacji społecznej do drugiej są dla jednostek męczące i niekiedy bolesne. Burzą porządek rzeczy, zmuszają jednostki do odmiennego niż zazwyczaj zachowania, nie dlatego, że zmusza ich sytuacja, ale dlatego, że chcą one zawsze dostosowywać się do oczekiwań innych oraz wykorzystywać okazje nadarzające się do wzmocnienia swojej pozycji.
Cechą każdego przejścia z jednej formy organizacji do drugiej jest MASOWE WYKORZENIENIE JEDNOSTEK Z ICH DAWNYCH WSPÓLNOT. Przejście, zagraża, więc interesom dotychczasowych wspólnot i tym samym jest więc podłożem SPORÓW IDEOLOGICZNYCH. Wyłonienie się nowego typu ładu społecznego musi być poprzedzone rozbiciem starej idei danego typu społeczeństwa i budowaniem nowej. Na nowo wytwarza się wspólna wiedza, która podporządkowuje dążenie jednostek do pewnej odgórnej całości, ustala ramy prawne, instytucje itd.
RELIGIA:
Religia ustanawia specyficzną formę relacji między jednostką, społecznością, a środowiskiem. Religie starożytne określały z góry rzeczywistość, tłumiąc refleksyjność jednostek oraz dążenia do jej zmiany. Religie monoteistyczne wprowadzają jednak element rozróżnienia na rzeczywistość ziemską oraz pozaziemską, to stwarza już pole do ewentualnych zmian doczesnej rzeczywistości. Dodatkowo chrześcijaństwo podporządkowuje życie doczesne nadrzędnym ideom życia po śmierci. W średniowieczu Kościół stał się jednostką uniwersalną, dającą jedyny, słuszny obraz rzeczywistości.
PROCES GLOBALIZACJI:
W XV w. wzrasta jednak rola znaczenia władzy świeckiej. Państwa dążą do zacieśnienia relacji między ludźmi żyjącymi na danym terytorium, głównie poprzez umacnianie kontroli. Powstaje na nowo świecka koncepcja suwerenności. Powstaje idea państwa narodowego, poprzedzona walką z absolutyzmem. W XIX w. znika pojęcia społeczeństwa obywatelskiego, powstaje nowoczesne państwo, które sprawuje rządy w imieniu ludu.
To państwo dla swoich potrzeb stworzyło ideę narodu, która później nieco obróciła się przeciwko niemu. Jak naród, to i mniejszości narodowe (problem XX wieku). Trudniej jest więc dążyć do jak najsilniejszego uwspólnotownienia społeczeństwa, jeśli składa się ono z grup od siebie odmiennych, które kierują się przeciwstawnym interesem. „Współcześnie miejsce przynależności narodowej, nabywanej przez fakt urodzenia się w określonym państwie, zaczyna coraz częściej zajmować tożsamość społeczna, przyjmowana na mocy indywidualnego wyboru jednostek.”
Nieujednolicone społeczeństwo może więc być polem konfliktów oraz roszczeń wysuwanych przez uciskane mniejszości (biedni, emeryci, studenci, kolorowi, homoseksualiści itd.) Do takiej grupy może i chce podpiąć się każda jednostka. Powstaje kryzys koncepcji państwa narodowego jako wspólnoty polityczno-kulturowej i tym samym odrzucenie tego sposoby organizacji ładu społecznego. Z drugiej jednak strony, fakt przynależności do danego narodu jest współcześnie tak oczywisty, że aż niezauważalny. Bycie tej samej narodowości z góry wytwarza więc poczucie pewnej więzi w ludziach. Tak bardzo polegamy na tych więziach narodowych, że zapominamy o wszystkich innych. Jedynym czynnikiem uwspólniającym działania i wizje świata ludzi (w obrębie świata Zachodniego) jest wiedza ekspertów i analityków.
(Radzę sobie wykres na stronie 326, to jest właściwie podsumowanie tego wszystkiego co streściłam powyżej)
OD SPOŁECZEŃSTW WSPÓLNOT LOKALNYCH DO SPOŁECZEŃSTWA DYSKRETNEGO-I DALEJ
Termin społeczeństwo, powinno się rozumieć bardziej pod kątem, wytwarzania się emocjonalnych więzi między ludźmi , dokonywanych w obrębie „wspólnot bazowych”.
Proces uspołeczniania : wytwarzanie (współdziałanie), odtwarzanie (socjalizacja) i podtrzymywanie (rytuały) więzi społecznych.
Wspólnota- większa grupa jednostek, która ma szanse komunikowania się między sobą i podziela pewien obraz rzeczywistości oraz współdziała
na rzecz realizowania wspólnego celu. Współdziałanie i wspólny cel wytwarzają silne więzi między ludźmi. Współdziałanie
prowokuje powstawanie mechanizmów kontroli społecznej.
Wspólnoty nie działają w odosobnieniu, komunikują się między sobą i tworzą tym samym sferę publiczną. Z istnienia tego typu reguły współżycia (akceptowania pewnych reguł współżycia) powstają instytucje: rynek, państw, system komunikacji etc.
Istnieją : WSPÓLNOTY WYOBRAŻONE -wspólnota terytorialna (Polacy, Portugalczycy, Ślązacy, Walencjanie etc.)
-wspólnota ideologiczna (religia, stosunek do władzy)
Wspólnoty wyobrażone wywodzą się ze wspólnot realnych (pracowniczych, organizacyjnych, rodzinnych)
Na jednostce powinny ciążyć zobowiązania moralne wobec wspólnoty, z którą się identyfikują.
Podsumowując:
Teoria zmiany społecznej:
Społeczeństwo tradycyjne- federacja izolowanych małych społeczności lokalnych, obejmujących całość życia swoich członków. Jednostki wierzą w centralny obraz świata wytwarzany przez religię. =>
Społeczeństwo wspólnot lokalnych – cechami takiego społeczeństwa są: urbanizacja, industrializacja, przenoszenie się ze wsi do miast, zaczyna się tworzyć społeczeństwo masowe, a z niego wyłaniają się pewne instytucje, czy struktury organizujące, porządkujące ludzkie działania. Społeczeństwo takie powoli zaczyna przemieniać się w =>
Społeczeństwo wielkich struktur- pracę zaczyna regulować rynek, powstają państwa z potężną administracją (opartą na weberowskiej wizji biurokracji), przemysł jest nastawiony na masową produkcję, pojawia się kultura masowa i powszechna oświata. Masy ludności zaczynają się klasyfikować wg statusu ekonomicznego.
Ludzie uwolnieni w angażowanie się w funkcjonowanie struktur, które same działają prężnie, zaczynają wtórnie zatracać więzi.
agga_123