kierunki badawcze bibliologii.doc

1.      PROBLEMATYKA BADAWCZA BIBLIOLOGII I JEJ EWOLUCJA.

Refleksja teoretyczna nad książką, jej znaczeniem  i istotą pojawiła się już w starożytności w postaci:

·        Reguł bibliograficznych

·        Poradników zbieractwa książek i budowania bibliotek

·        Przepisów i zaleceń wydawniczych

·        Wypowiedzi uczonych i pisarzy o książce.

Wieki później przyniosły dalszy wzrost zainteresowani książką, szczególnie od przełomu średniowiecza i renesansu.

Praktyka wydawnicza, drukarska, księgarska i biblioteczna, a także potrzeba opisania rozmiarów produkcji książek, a następnie kierowania ich cyrkulacją w społeczeństwie, domagały się podbudowy teoretycznej, ujęcia różnorodnej wiedzy o książce w jednolity, logiczny system, czyli stworzenia nauki.

Problemy bibliologiczne wystąpiły też z czasem w :

·        Filologii – zwłaszcza w nauce o literaturze

·        Naukach pomocniczych historii – np. wiedza do dawnym piśmie = paleografia

·        Pedagogice 

Mimo tego próby kreowania nowej, odrębnej dyscypliny naukowej zajmującej się książką pojawiły się dopiero w drugiej połowie XVIII. Miała nią być bibliografia.

W drugiej połowie XIX w w roli ogólnej nauki o książce, zastąpiło ją na długi czas bibliotekoznawstwo.

Pod koniec XIX w. Zaczęła rodzić się już pod nazwą – księgoznawstwo, bibliologia.

Termin ‘bibliologia’ – oznaczający naukową refleksję nad książką, upowszechnił się

na przełomie XVIII i XIX w. Był wtedy ukoronowaniem długiej drogi, jaką przez stulecia

przeszli badacze książek, zwłaszcza bibliografowie i bibliotekarze, i ci wszyscy, którzy

świat książek tworzyli, porządkowali i opisywali. Pojawienie się tego nowego terminu,

a w konsekwencji i nowej dyscypliny naukowej nazwą tą oznaczonej, nie było wówczas

przypadkowe. Nagromadzona wiedza szczegółowa o pismach i materiałach piśmiennych,

o rękopisach i drukach, o drukarzach i drukarniach, o zasadach klasyfikacji piśmiennictwa,

o funkcjonowaniu bibliotek itd., wymagała bowiem usystematyzowania, wyraźniejszego

aniżeli dotąd określenia granic i sposobów poznawania książki, objaśnienia

podstawowych kategorii badawczych tej nowej nauki.

Problematykę i charakter przyszłej bibliologii wywodzi się najczęściej z teorii i praktyki

bibliograficznej i z badań nad historią książki, a niemałe znaczenie w jej rozwoju

miała też myśl filozoficzna i teologiczna, dorobek nauk o literaturze, języku, sztuce,

doświadczenia zajmujących się książką profesjonalistów i amatorów

2.      KULTURA KSIĄŻKI GŁÓWNĄ DYREKTYWĄ W BADANIACH BIBLIOLOGICZNYCH
 

W pojęciu „kultura książki” mieszczą się wszystkie materialne i duchowe aspekty książki, tradycje i dziedzictwo, uniwersalizm i multifunkcjonalność. Taka koncepcja pozwala zintegrować niejednorodny przedmiot i pole badań bibliologicznych.

„Kultura książki” występuje w międzynarodowym piśmiennictwie bibliologicznym jako szereg pochodnych i pokrewnych:

·         Kultura pisma

·         Kultura piśmiennicza

·         Kultura druku

·         Kultura typograficzna

·         Kultura edytorska

·         Kultura bibliograficzna

·         Kultura biblioteczna

·         Kultura czytelnicza

Współczesne piśmiennictwo dotyczące zagadnień księgoznawczych, i to z obszaru samej

bibliologii, i to z kręgu innych nauk humanistycznych, pokazuje, jak korzystne w poznawaniu

różnych obszarów i problemów jest stosowanie generalnej dyrektywy badawczej

‘kultura książki’. W perspektywie teoretycznej idzie o teorię książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze, w historycznej – o historię kultury książki różnych epok, w przestrzennej – o kulturę książki, państw, regionów, miast itd.; pytamy też o kulturę książki jednostek, grup wiekowych i zawodowych, różnych zbiorowości, całych społeczeństw i narodów; rozważamy przyszłość rozwoju kultury książki.

Dla współczesnej bibliologii ‘kultura książki’ stała się więc w ostatnich latach pojęciem

centralnym. „Organizuje” ono sprawnie badania, jest atrakcyjne poznawczo, przyciąga

uwagę innych nauk humanistycznych, jest użyteczne w dydaktyce, w upowszechnianiu

wiedzy o książce, w praktycznych zastosowaniach tej wiedzy.

„Kultura książki” może stać się użytecznym pojęciem w:

·         Teorii książki jako przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze

·         Empirycznych badaniach historycznych i współczesnych o charakterze faktograficznym

Pytanie o kulturę książki (indywidualną i zbiorową) materialną i duchową, daje szansę pełnego i pogłębionego opisu wytworu i narzędzia kultury, pozwala odkrywać to, co w książce najistotniejsze:

·         Cechy

·         Możliwości

·         funkcje

W ramach ogółu zjawisk kultury możliwe staje się opisanie i ocena światowego dziedzictwa książkowego w jego rozmaitych przejawach i funkcjach, a także odkrywanie zmiennych ról książki we wszystkich sferach życia indywidualnego i zbiorowego: w rozwoju i kodyfikacji języków literackich, liturgii i prawa, w rozpowszechnianiu idei filozoficznych, politycznych, religijnych, w oświacie, wychowaniu i nauce.

Omawiana kategoria pozwala tworzyć porównywalne, warsztatowe modele badawcze dla różnych kręgów bytowania książki:

·         narodowych (etnicznych),

·         regionalnych,

·         lokalnych,

·         środowiskowych.
 

Funkcje pełnione przez książkę mogą być rozpatrywane w rozmaitych aspektach, ogólnie i szczegółowo, historycznie i współcześnie, w porównaniu z różnymi sferami aktywności kulturalnej ludzi i społeczeństw. Niewątpliwie podstawową funkcją książki jest jej funkcja komunikacyjna w kulturze i społeczeństwie; jest bowiem książka przede wszystkim „ instrumentum comunications socialis”.

Jako materialne narzędzie utrwalania i przekazywania treści kulturowych pełni szereg funkcji:

·         utrwala dorobek intelektualny ludzkości

·         transmituje go w czasie i przestrzeni

·         służy rozwojowi nauki, techniki, literatury

·         uczestniczy w wychowaniu i kształceniu

Ostatnie dziesięciolecia przyniosły w całym niemal świecie, wszędzie tam, gdzie

uprawiane są nauki humanistyczne, niezwykły i niespodziewany wzrost zainteresowania

problematyką bibliologiczną. Książka stała się atrakcyjnym przedmiotem różnorodnych

i różnokierunkowych badań w wielu dyscyplinach. Wszystkie te prace,

studia i publikacje przyczyniają się do powiększania wiedzy o kulturze książki jako

zjawisku cywilizacyjnym i – w konsekwencji – służą też budowaniu bibliologii jako

ogólnej nauki o kulturze książki.

Zagadnienie dość zawiłe odsyłam do artykułów K.Migonia:
http://www.up.krakow.pl/konspekt/19/migon.html

http://www.portalwiedzy.pan.pl/images/stories/pliki/publikacje/nauka/2005/02/N_205_05_Migon.pdf

3.      ŹRÓDŁA BIBLIOLOGICZNE, ICH CHARAKTER I PROBLEMATYKA A METODOLOGIA BADAŃ.

 

1) Źródła do badań nad książką
Warsztat pracy badacza książki i informatologa obejmuje zagadnienia:

·         Z jakich źródeł czerpie wiedze o książce i jej procesach bibliologiczntch i informacyjnych

·         Jakimi sposobami się posługuje

·         Jakie stosuje sposoby projektowania

·         Jakie dyscypliny dostarczają mu niezbędnych informacji
 

Źródła to te przedmioty materialne, w których utrwaliły się ślady minionych epok

Źródła historyczne to te przekazy, w których utrwaliły się ślady minionej działalności człowieka. Odróżniamy od nich źródła dotyczące rzeczywistości współczesnej.

Badacz czerpie swą wiedze nie tylko ze źródeł, ale i od innych badaczy, którzy pozostawili je w postaci opracowań.
Opracowania – to wypowiedzi uczonych, przedstawiające i interpretujące zbadaną rzeczywistość np. podręczniki, monografie, rozprawy.

Źródła historyczne

              bezpośrednie              pośrednie

              pisane              niepisane

Bezpośrednie – dokumenty, które powstały w toku badanego wydarzenia czy procesu i są w bezpośrednim związku

Pośrednie – utrwalają ślady minionych wydarzeń np. listy, pamiętniki
 

Pisane – dokumenty, z których czerpiemy informacje przez odczytanie

Niepisane – to wszelkie pozostałe źródła
 

2) Źródła bezpośrednie pisane

Źródła bezpośrednie pisane obejmują głównie źródła archiwalne czyli akta urzędowe przechowywane w archiwach.
Źródła te tworzą główny zasób źródeł do badania instytucji np. biblioteka, wydawnictwa, archiwa, księgarnie

Akta te to np.:

·         Zamówienia, rachunki, księgi rachunkowe – informują o wyposażeniu instytucji w środki i narzędzia jak i o stanie finansowym

·         Plany, sprawozdania, protokoły z posiedzeń – informują o przebiegu działalności

·         Akta personalne – o składzie osobowym, strukturze organizacyjnej

·         Korespondencja urzędowa – pokazuje kontakty i zależności między instytucjami

W archiwum mogą dodatkowo być przechowywane rękopisy o charakterze nieurzędowym i książki pisane ręcznie.

Nie zawsze dokumenty powstające w przebiegu procesów bibliotecznych nazywamy aktami np. katalogi biblioteczne kartkowe czy starsze w postaci ksiąg, rewersy biblioteczne.

Do źródeł archiwalnych nie zaliczymy takich źródeł bezpośrednich pisanych, które natychmiast po spisaniu i wydrukowaniu były podane do wiadomości publicznej np.
(rozporządzenia władz, regulaminy biblioteczne, wykazy nabytków)

Wśród opublikowanych bezpośrednich źródeł pisanych szczególną uwagę należy zwrócić na:
- ogłoszenia prasowe – dają one niekiedy bezpośredni wgląd w dzieje instytucji np. fakt o zamknięciu czy otwarciu, zapowiedzi o nowo wydanych książkach

- drukowane katalogi – informują jaki był rozwój produkcji wydawniczej, jakie książki mieszkańcy danego regionu czytali, jakie mieli książki dostępne itp.

Bezpośrednim źródłem pisanym w dziejach książki jest sama książka:

·         treść książki – rozpatrywana ze względu na formę oraz na funkcję(czytelnictwo)

·         opis bibliograficzny – wskazanie indywidualnych cech książki

·         księgozbiór historyczny – zamknięty księgozbiór wyróżniony ze względu na twórcę lub właściciela, rozpatrywany ze względu na swój skład.

3) Źródła bezpośrednie niepisane
Można w nich rozpatrywać:

·         książkę

·         materiał, z którego została wykonana (papier, farba, okładka)

Materiały te służą jako źródła w różnych działach kultury materialnej. Na ich podstawie można określić region i czas powstania.

Cech gotowej książki to:

·         krój czcionki

·         kompozycja stronicy

·         ozdobniki

·         ilustracje

Tworzą z książki źródła niepisane dla różnych dziejów księgoznawstwa. Pozwalają zrekonstruować czas powstania i skompletować elementy opisu.

Książki mogą być źródłem dla historii drukarstwa i bibliografii

Inne źródła niepisane bezpośrednie to:
- narzędzia za pomocą, których wytworzono książki np. pracy

4) Źródła pośrednie pisane
Zaliczamy tutaj relacje prywatne o wszelkich sprawach związanych z książką zawarte np. w:

·         listach

·         dziennikach

·         wspomnieniach

Autorem ich może być każdy czytelnik, pracownik biblioteki, księgarni jaki i osoba nie związana z książką.

Relacje publiczne- informacje prasowe np. otwarcie nowych instytucji związanych z książką, jubileuszowe imprezy, zjazdy itp.

Źródła literackie – informują o dziejach czytelnictwa (recenzje, polemiki prasowe np. dotyczące nowości wydawniczych, dzieła literackie będące naśladownictwem lub parodiami innych książek)

Dodatkowo można tutaj zaliczyć dawną literaturę fachową( podręczniki, poradniki, czasopisma fachowe)- są to ważne źródła dla dziejów produkcji książki, mogą być też traktowane jako źródła bezpośrednie do badania pracowników książki i ich kształcenia

5) Źródła pośrednie niepisane
 

Ikonografie- wizerunki władców, bibliotekarzy itd.
Ryciny – przedstawiające biblioteki, budynki, wnętrza, drukarnie

Przedmioty służące do rozpowszechniania książki
Fotografie itd.

6) Metody badań bibliologicznych

Metoda naukowa – to sposób postępowania badawczego t.j. zespół celowo dobranych czynności zmierzających do stwierdzenia określonych cech badanego przedmiotu, procesu itp.

Wybór metody zależy od tego jaką cechę chcemy zbadać czyli w jakim aspekcie dokonamy badania.

...