9281.pdf

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 9/2003

dr in¿. AGNIESZKA WOLSKA

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Pañstwowy Instytut Badawczy

Owietlenie a wypadki przy pracy

odstaw¹ do podejmowania dzia³añ

profilaktycznych i prowadzenia

odpowiedniej polityki w dziedzi-

nie poprawy warunków pracy jest ocena

stanu i obserwacja zmian w zakresie za-

gro¿eñ na stanowiskach pracy, w tym

zwi¹zanych ze rodowiskiem pracy. Dane

te opracowywane s¹ przez G³ówny Urz¹d

Statystyczny na podstawie sprawozdania

o warunkach pracy Z-10* , które wród

zagro¿eñ czynnikami zwi¹zanymi ze ro-

dowiskiem pracy wymienia tak¿e niedo-

stateczne owietlenie stanowisk pracy.

w analizowanych latach 1996 2000

maj¹: ha³as, py³y przemys³owe zw³óknia-

j¹ce i niedostateczne owietlenie stano-

wisk pracy. Procent osobozagro¿eñ zwi¹-

zanych z niedostatecznym owietleniem

w poszczególnych latach zosta³ przedsta-

wiony na rys. 2.

Publikacja opracowana na podstawie

wyników zadañ badawczych wykonanych

w ramach projektu celowego zamawiane-

go nr 16-21 pn. Opracowanie zasad oce-

ny i zapobiegania zagro¿eniom spowodo-

wanym niew³aciwym owietleniem, ze

szczególnym uwzglêdnieniem olnienia

Niedowietlenie stanowisk pracy

jako czynnik zagro¿enia

w rodowisku pracy

Jak wynika z analizy danych statystycz-

nych niedostateczne owietlenie jest jed-

nym z czêstszych zagro¿eñ wystêpuj¹cych

na stanowiskach pracy, a liczba nowo

ujawnionych osobozagro¿eñ spowodowa-

nych tym czynnikiem z ka¿dym rokiem siê

zwiêksza. Tak wiêc czynnik ten jest

uwzglêdniany przy ocenie ryzyka na sta-

nowiskach pracy i mo¿e byæ poredni¹

przyczyn¹ wypadków przy pracy. Nieste-

ty, w statystycznej karcie wypadku [6], któ-

ra jest analizowana przez GUS i PIP czyn-

nik ten nie jest uwzglêdniony wród przy-

czyn wypadków. W konsekwencji tego, nie

ma mo¿liwoci dokonywania analizy wy-

padków zwi¹zanych z tym czynnikiem,

który jak wynika z danych statystycznych

stanowi czêste zagro¿enie na stanowiskach

pracy.

Z uwagi na brak danych statystycznych

dotycz¹cych wypadków zwi¹zanych

z nieodpowiednim owietleniem, jako

metodê pozyskiwania danych przyjêto

wywiad z pracownikami s³u¿b bhp ze 100

losowo wybranych zak³adów pracy pro-

wadz¹cych ró¿nego rodzaju dzia³alnoæ

przemys³ow¹ na terenie Polski. Wywia-

dem objêto zak³ady: przemys³u elektro-

nicznego, elektrotechnicznego, farmaceu-

tycznego, meblowego, poligraficznego,

chemicznego, samochodowego, tekstyl-

nego, w³ókienniczego, hutniczego, odlew-

niczego, papierniczego, kosmetycznego,

elektromechanicznego, produkcji sprzê-

tu AGD i medycznego oraz górnictwo,

elektrownie, transport lotniczy, kolejowy

i samochodowy, stocznie, szpitale, szko-

³y i budownictwo.

Podczas wywiadu proszono o podanie,

czy w danym zak³adzie wydarzy³y siê ta-

kie wypadki, których przyczyn¹ g³ówn¹

lub poredni¹ by³o niew³aciwe owietle-

nie, czyli: niedowietlenie, olnienie, têt-

nienie wiat³a i efekt stroboskopowy.

Jako niedostateczne owietlenie stanowisk pra-

cy rozumie siê [1-5] warunki rodowiska pra-

cy, w których nie s¹ spe³nione, okrelone

norm¹, wymagania dotycz¹ce owietlenia

miejsc pracy.

Badaniami warunków pracy w latach

1996 2000 objêto ogó³em 6128,5 ÷

5250,7 tys. zatrudnionych. Ka¿dy kolej-

ny rok wskazuje na spadek liczby osób

objêtych badaniami, co w du¿ej mierze

wynika z malej¹cej liczby osób zatrudnio-

nych ogó³em w badanych przedsiêbior-

stwach. Na podstawie analizy danych sta-

tystycznych z lat 1995 2000 [1-5] mo¿-

na stwierdziæ, ¿e liczba zatrudnionych

w warunkach zagro¿enia z powodu nie-

dostatecznego owietlenia stanowisk pra-

cy tak¿e wykazuje tendencjê spadkow¹

(rys. 1.), przy czym liczba ta nadal utrzy-

muje siê na doæ wysokim poziomie i wy-

nosi ponad 50 000 zatrudnionych.

Innym analizowanym wskanikiem s¹

nowo powsta³e lub nowo ujawnione tzw.

osobozagro¿enia, czyli procentowy udzia³

liczby zatrudnionych w warunkach okre-

lonego zagro¿enia, np. z powodu niedo-

statecznego owietlenia, do ogólnej licz-

by zatrudnionych, zwi¹zane ze rodowi-

skiem pracy, gdzie w tej grupie czynni-

ków najwiêkszy procentowy udzia³

Rys. 1. Liczba osób zatrudnionych w warunkach

zagro¿enia z powodu niedostatecznego owietle-

nia stanowisk pracy w latach 1995 2000

* Wzór sprawozdania Z-10 jest og³aszany w Dzien-

niku Ustaw. Na przyk³ad na rok 2002 zosta³ og³o-

szony w DzU z 2002 r. nr 1, poz. 7.

Rys. 2. Nowo ujawnione osobozagro¿enia zwi¹za-

ne z niedostatecznym owietleniem stanowisk pra-

cy w latach 1996 2000

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 9/2003

W wyniku przeprowadzonych wywia-

dów uzyskano informacje o 12 wypad-

kach, których przyczyn¹ poredni¹ by³o

niedowietlenie lub olnienie.

Z uwagi na ma³¹ liczbê zidentyfiko-

wanych wypadków przy pracy spowodo-

wanych niew³aciwym owietleniem,

podjêto poszukiwania danych o takich

wypadkach w dostêpnych zagranicznych

bazach danych. Informacje takie odnale-

ziono w bazie danych o wypadkach

OSHA (Occupational Safety & Health

Administration) z lat 1972 2000, gdzie

zidentyfikowano 185 wypadków, których

przyczyn¹ poredni¹ by³o owietlenie.

W sumie przeanalizowano 197 wypad-

ków przy pracy, których przyczyn¹ po-

redni¹ by³o niew³aciwe owietlenie.

Ogólny schemat przedstawiaj¹cy dzia-

³ania cz³owieka prowadz¹ce do powsta-

nia wypadku, których przyczyn¹ pored-

ni¹ jest nieodpowiednie owietlenie,

przedstawiono na rys. 3.

W przedstawionym schemacie (rys. 3.)

jako punkt wyjcia przyjêto, ¿e w strefie

pracy lub przemieszczania siê cz³owieka

wystêpuje s³aba widocznoæ tzn. po-

strzeganie (widzenie) jest utrudnione lub

ograniczone w wyniku nieodpowiednie-

go owietlenia. Podstawowe przyczyny

zwi¹zane z owietleniem, które powoduj¹

s³ab¹ widocznoæ to:

niedowietlenie

brak owietlenia

olnienie.

Istniej¹cy stan s³abej widocznoci

w miejscu pracy jest albo ignorowany

i praca wykonywana jest w istniej¹cych

z³ych warunkach owietleniowych, albo

podejmowane s¹ ró¿nego rodzaju dzia³a-

nia cz³owieka w celu poprawy widoczno-

ci w miejscu pracy. Nastêpnie, w wyni-

ku wykonywania prac w warunkach nie-

dowietlenia b¹d w wyniku wykonywa-

nia jej w nieodpowiedni sposób (niezgod-

ny z instrukcj¹ bhp, przez personel nie po-

siadaj¹cy uprawnieñ) lub dzia³añ popra-

wiaj¹cych owietlenie (instalacja, napra-

wa lub konserwacja sprzêtu owietlenio-

wego), dochodzi do b³êdu cz³owieka, któ-

ry mo¿e skutkowaæ ró¿nego rodzaju wy-

padkami.

Przedstawione w tabeli liczby wypad-

ków to w rzeczywistoci jedynie nie-

znaczna czêæ tych, które maj¹ miejsce,

a których jedn¹ z porednich przyczyn jest

niew³aciwe owietlenie. Wynika to z fak-

tu, ¿e klasyfikacja przyczyn wypadków

oraz czynników, które je spowodowa³y,

zawarta w statystycznej karcie wypad-

ków, nie uwzglêdnia owietlenia. W wy-

niku tego, w statystykach wypadkowych

czynnik ten nie wystêpuje, a w analizie wy-

padku albo w ogóle nie jest brany pod

uwagê, albo jest klasyfikowany np. do nie-

w³aciwej organizacji pracy. Maj¹c jednak

na wzglêdzie wykazywany corocznie doæ

znaczny procent nowych stanowisk pracy,

na których wystêpuje niedowietlenie mo¿-

na wnioskowaæ, ¿e wypadków zwi¹zanych

z niew³aciwym owietleniem jest znacz-

nie wiêcej.

Grupy zdarzeñ wypadkowych

zwi¹zanych z owietleniem

Sporód analizowanych wypadków

s³aba widocznoæ, jako ich przyczyna,

by³a spowodowana:

a) nieodpowiednim owietleniem

w strefie pracy, w której w wyniku s³abej

widocznoci mog¹ byæ niedostrze¿one za-

gro¿enia (W1)

b) z³ym stanem lub brakiem urz¹dzeñ

owietleniowych i podjêciem dzia³añ po-

prawiaj¹cych warunki pracy (W2)

c) nieodpowiednim owietleniem

w rodowisku, gdzie wystêpuj¹ gazy

³atwopalne lub wybuchowe (W3)

d) nieodpowiednim owietleniem

w strefie wykonywania prac i jednocze-

snym ruchem pojazdów (W4).

W tabeli przedstawiono rodzaje skut-

ków (ciê¿koæ) wypadków w poszczegól-

nych grupach analizowanych zdarzeñ

wypadkowych.

Przyk³ady wypadków

Analizowane wypadki w wiêkszoci

wydarzy³y siê w warunkach braku owie-

tlenia dziennego (po zapadniêciu zmro-

ku lub w pomieszczeniach bez okien) oraz

przy nieodpowiednim owietleniu elek-

trycznym, które skutkowa³o s³ab¹ widocz-

noci¹. Obok prezentujemy typowy prze-

bieg wydarzeñ charakterystycznych dla

danej grupy wypadków:

* * *

Prawid³owe owietlenie miejsc pracy

jest jednym z podstawowych wymagañ

higienicznych w rodowisku pracy. Jak-

kolwiek bezdyskusyjny jest fakt, ¿e

owietlenie umo¿liwia widzenie, a skut-

kiem niew³aciwego owietlenia jest s³a-

ba widocznoæ, to zjawiskiem powszech-

nym jest lekcewa¿enie niedowietlenia

oraz olnienia. Rezultatem istniej¹cego

stanu rzeczy jest wykazywany corocznie

RODZAJE SKUTKÓW WYPADKÓW W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH ZDARZEÑ

WYPADKOWYCH

Rodzaje skutków

wypadków

Rys. 3. Ogólny schemat powstawania wypadków

zwi¹zanych z niew³aciwym owietleniem

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 9/2003

Grupa wypadków W1 (nieodpowiednie owietlenie w strefie pracy, w której w wyniku

s³abej widocznoci mog¹ byæ niedostrze¿one zagro¿enia).

Pracownik poruszaj¹cy siê w miejscu pracy lub strefach komunikacyjnych, w warunkach s³a-

bej widocznoci nie dostrzega zagro¿enia w postaci: wszelkiego rodzaju przeszkód (dziury,

le¿¹ce na pod³o¿u przedmioty, wystaj¹ce elementy konstrukcji, stopnie, schody, podesty, rozla-

ne ciecze, liskie powierzchnie, ruchome czynniki materialne, zakoñczenia podestów, uskoki

itp.), które przyczyniaj¹ siê do powstawania wypadków. Skutki zaistnia³ych z tych przyczyn

wypadków s¹ bardzo ró¿norodne, pocz¹wszy od zdarzeñ bezurazowych (np. potkniêcie, upa-

dek), przez ca³¹ gamê ró¿nej ciê¿koci wypadków urazowych (np. obtarcia naskórka, pot³ucze-

nia, zwichniêcia lub z³amania, wstrz¹nienie mózgu, zranienia, uszkodzenia krêgos³upa) a¿ do

zejæ miertelnych w³¹cznie (por. tabela). Tak wiêc s³aba widocznoæ w tym przypadku mo¿e

prowadziæ do takich zdarzeñ, jak:

upadek, potkniêcie siê, polizgniêcie cz³owieka na p³aszczynie

upadek z wysokoci

wpadniêcie do zag³êbieñ, kana³ów itp.

zetkniêcie siê cz³owieka z bêd¹cymi w ruchu lub nieruchomymi ostrymi czynnikami materialnymi

uderzenie cz³owieka o nieruchome czynniki materialne

uderzenie, przygniecenie cz³owieka przez spadaj¹cy, wysypuj¹cy, wylewaj¹cy siê czynnik mate-

rialny.

w statystykach wzrost liczby niedowie-

tlonych stanowisk pracy, jako potencjal-

nego zagro¿enia w miejscu pracy. Nieste-

ty, statystyki te nie znajduj¹ odzwiercie-

dlenia zarówno w klasyfikacji czynników,

które spowodowa³y wypadek w staty-

stycznej karcie wypadków jak i w dzia-

³aniach, które poprawi³yby ten stan.

Niew³aciwe owietlenie, jako pored-

nia przyczyna wypadków jest wci¹¿ lek-

cewa¿one, co w du¿ej mierze zdaje siê

wynikaæ z braku wystarczaj¹cej wiedzy

w tym zakresie. wiadcz¹ o tym zidenty-

fikowane wypadki przy pracy, których

jedn¹ z przyczyn porednich by³o niepra-

wid³owe owietlenie. Okazuje siê, ¿e jak-

kolwiek samo owietlenie nie zabija, to

s³aba widocznoæ spowodowana niepra-

wid³owym owietleniem mo¿e prowadziæ

nawet do wypadków miertelnych. Brak

rejestracji nieprawid³owego owietlenia

jako czynnika poredniego powoduj¹ce-

go wypadek w statystycznej karcie wy-

padku, skutecznie uniemo¿liwia pozyska-

nie danych o skali znaczenia tego czyn-

nika w rejestrowanych wypadkach przy

pracy.

Bior¹c pod uwagê wykazywan¹ co-

rocznie du¿¹ liczbê niedowietlonych sta-

nowisk pracy, mo¿na jedynie wyobraziæ

sobie, ¿e czynnik ten w wielu przypad-

kach odgrywa bardzo istotn¹ rolê jako

jedna z przyczyn prowadz¹cych do wy-

padku. Dlatego te¿ istnieje uzasadniona

potrzeba zmiany podejcia odnonie

uwzglêdniania nieprawid³owego owie-

tlenia stanowisk pracy w statystykach

wypadkowych.

Grupa wypadków W2 (z³y stan lub brak urz¹dzeñ owietleniowych powoduj¹cy podjê-

cie dzia³añ poprawiaj¹cych warunki owietleniowe).

Pracownik ma za zadanie wymianê instalacji owietleniowej lub wykonanie czynnoci zwi¹za-

nych z konserwacj¹ opraw owietleniowych. W wyniku b³êdu cz³owieka spowodowanego bra-

kiem wiedzy, s³ab¹ widocznoci¹ przy wykonywaniu pracy i/lub postêpowaniem niezgodnym

z instrukcj¹ bhp, dochodzi do wypadku przy pracy. Skutki tego rodzaju wypadków s¹ w wiêk-

szoci ciê¿kie, a niejednokrotnie miertelne, gdy¿ najczêciej s¹ to pora¿enia pr¹dem elektrycz-

nym i upadki z wysokoci (np. gdy cz³owiek wykonuje pracê stoj¹c np. na drabinie). Czêsto te¿

wystêpuj¹ oba te czynniki razem, gdy na skutek pora¿enia pr¹dem cz³owiek traci równowagê

i spada np. z drabiny.

Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli, wypadki te zdarzaj¹ siê doæ czêsto, a umiesz-

czenie ich w systemie rejestracji pod has³em oprawy owietleniowe (baza danych OSHA)

wynika zarówno z czêstoci ich wystêpowania jak i powa¿nych nastêpstw tych wypadków.

Grupa wypadków W3 (nieodpowiednia realizacja owietlenia w rodowisku, gdzie

wystêpuj¹ mieszaniny substancji ³atwopalnych lub wybuchowych).

Pracownicy maj¹ wykonywaæ pracê w pomieszczeniu (obiekcie), w którym wystêpuj¹ miesza-

niny substancji ³atwopalnych lub wybuchowych. Niezbêdne do tej pracy owietlenie jest nie-

wystarczaj¹ce, a dowietlenie miejsca pracy zostaje wykonane niezgodnie z zasadami bhp obo-

wi¹zuj¹cymi w takim rodowisku (oprawy niedostosowane do pracy w warunkach zagro¿enia

po¿arem i wybuchem, nieodpowiednie po³¹czenia elektryczne lub uszkodzenie instalacji elek-

trycznej) lub pracownicy nie przestrzegaj¹ instrukcji bhp dotycz¹cych zachowania rodków

ostro¿noci przy pracy w takim rodowisku (samodzielnie dowietlaj¹ miejsce pracy, lekce-

wa¿¹ rodki ostro¿noci, np. przy eksploatacji opraw). Dzia³ania te w efekcie prowadz¹ do

zainicjowania po¿aru lub wybuchu w miejscu pracy.

Jakkolwiek wypadki te zdarzaj¹ siê rzadko, to jednak ich nastêpstwa s¹ ciê¿kie (wszelkiego ro-

dzaju oparzenia i uszkodzenia wewnêtrzne cia³a) lub miertelne. Nale¿y te¿ podkreliæ, ¿e wypad-

ki te zdarzaj¹ siê najczêciej w obiektach, które maj¹ tymczasowe, przenone owietlenie nie-

zbêdne do wykonania prac konserwacyjno-naprawczych (np. w cysternach, zbiornikach statków),

a nie na sta³ych stanowiskach pracy, gdzie zainstalowane jest sta³e owietlenie elektryczne.

PIMIENNICTWO

[1] Warunki pracy w 1996 r. GUS. Informacje

i opracowania statystyczne, Warszawa 1997

[2] Warunki pracy w 1997 r. GUS. Informacje

i opracowania statystyczne, Warszawa 1998

[3] Warunki pracy w 1998 r. GUS. Informacje

i opracowania statystyczne, Warszawa 1999

[4] Warunki pracy w 1999 r. GUS. Informacje

i opracowania statystyczne, Warszawa 2000

[5] Warunki pracy w 2000 r. GUS. Informacje

i opracowania statystyczne, Warszawa 2001

[6] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo-

³ecznej z dnia 5 czerwca 2000 r. w sprawie ustale-

nia wzoru statystycznej karty wypadku przy pracy

oraz zwi¹zanego z ni¹ trybu postêpowania. DzU

nr 51, poz. 612

Grupa wypadków W4 (nieodpowiednie owietlenie w strefie wykonywania prac przy

jednoczesnym ruchu pojazdów).

Prace s¹ wykonywane w strefie poruszania siê pojazdów (np. prace ziemne lub naprawa na-

wierzchni dróg). Nieodpowiednie owietlenie miejsca wykonywania tych prac oraz nieprze-

strzeganie procedur bhp (np. nienoszenie odblaskowej odzie¿y, brak oznakowania dróg trans-

portowych, wykonywanie czynnoci niezgodnie z procedur¹) prowadzi do niezauwa¿enia przez

pracownika nadje¿d¿aj¹cego pojazdu oraz przez kierowcê pojazdu cz³owieka, w wyniku cze-

go dochodzi do potr¹cenia go przez ten pojazd. Jakkolwiek wypadki te równie¿ zdarzaj¹ siê

rzadko, to jednak nastêpstwa tych wypadków s¹ ciê¿kie (wszelkiego rodzaju uszkodzenia we-

wnêtrzne cia³a) lub miertelne.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: