Spacer Wrzeszcz śladami G. Grassa.pdf

WRZESZCZ WED£UG GUNTERA GRASSA

wycieczka architektoniczno – literacka

Wrzeszcz by³ tak du¿y i tak ma³y, ¿e wszystko, co na tym œwiecie wydarza siê lub mog³oby siê wydarzyæ,

wydarzy³o siê lub mog³oby siê wydarzyæ we Wrzeszczu ( PSIE LATA )

I zacz¹³em bêbniæ. (...) Z Labesweg pod¹¿a³em na Max-Halbe-Platz, stamt¹d na Neuschottland, Anton-Möller-Weg i

Marienstraße, przez Kleinhammerpark, obok Aktienbierbrauerei ze stawem, przez Fröbelwiese, Pestalozzischule i Neuer

Markt z powrotem na Labesweg (BLASZANY BÊBENEK)

Labesweg - ul. Lelewela, Max-Halbe-Platz - pl. Komorowskiego, Neuschottland - ul. Wyspiañskiego, Anton-Möller-Weg - ul. Danusi,

Marienstraße - ul. Wajdeloty, Kleinhammerpark - Park KuŸniczki, Aktienbierbrauerei - Browar, Fröbelwiese - ul. Go³êbia, Pestalozzischule - II

i XIX LO, Neuer Markt - pl. Wybickiego

Na tym przedmieœciu miêdzy ogródkami dzia³kowymi, placami æwiczeñ, nawadnianymi polami, wznosz¹cymi siê lekko

cmentarzami, stoczniami, boiskami i blokami koszar, we Wrzeszczu, który dawa³ dach nad g³ow¹ oko³o siedemdziesiêciu dwom

tysi¹com zameldowanych mieszkañców, który mia³ trzy koœcio³y i jedn¹ kaplicê, dwa gimnazja, jedno liceum, szko³ê œredni¹, szko³ê

rzemios³ i gospodarstwa domowego, wci¹¿ za ma³o szkó³ powszechnych, ale za to browar ze Stawem Browarnym i lodowni¹, we

Wrzeszczu, któremu znaczenie nadawa³y fabryka czekolady "Baltic", miejskie lotnisko, dworzec i s³awna Politechnika, dwa

niejednakowej wielkoœci kina, zajezdnia tramwajowa, wiecznie przepe³niona hala sportowa i wypalona synagoga; na znanym

przedmieœciu Wrzeszcz, którego w³adze zarz¹dza³y miejskim sierociñcem i po³o¿onym malowniczo ko³o Studzienki zak³adem dla

niewidomych, we w³¹czonym do miasta od roku Tysi¹c osiemset piêædziesi¹tego czwartego Wrzeszczu, który rozci¹ga³ siê u stóp

Jaœkowego Lasu, gdzie sta³ pomnik Gutenberga, jako korzystnie po³o¿ona dzielnica mieszkaniowa, we Wrzeszczu, którego linie

tramwajowe dociera³y do k¹pieliska BrzeŸno, do siedziby biskupiej Oliwy i do miasta Gdañska, w Gdañsku - Wrzeszczu zatem,

na przedmieœciu s³awnym za spraw¹ huzarów Mackensena i ostatniego nastêpcy tronu, które na ca³ej szerokoœci przep³ywa³ potok

Strzy¿a, mieszka³a dziewczyna, która nazywa³a siê Tulla Pokriefke... (PSIE LATA)

LEGENDA DO MAPY

1. Ul. Lendziona 5a

Dawniej Kastanienweg; w tym miejscu mieszkali Helene i Wilhelm Grass, gdy 16

X 1927 r. urodzi³ siê Gunter Grass

2. Koœció³ Serca

Jezusowego

W tym koœciele zostali ochrzczeni Oskar Mazerach i Joachim Mahlke; tutaj Oskar

próbowa³ zmusiæ do gry na bêbenku figurê Jezusa

3. Park „Na KuŸniczkach”

Jedno z ulubionych miejsc zabaw bohaterów ksi¹¿ek Grassa, dziœ jest niewielki

ale jeszcze w XVIII w. by³ jednym z najwiêkszych w okolicach Gdañska; w „Psich

Latach” knajpa w parku o tej samej nazwie by³a ulubionym miejscem spotkañ

wrzeszczañskiej kompanii szturmowej SA i œwiadkiem niejednej burdy pijackiej

4. Staw Browarny

To zaœmiecone bajoro by³o najpierw stawem parkowym, potem browarnym;

miejsce zabaw bohaterów Grassa

5. Browar Akcyjny

W latach 70-tych XIX wieku w miejscu dawnej rezydencji „Na kurniczkach”

wybudowano Danziger Aktien Bierbauerei; do 1945 produkowa³ 12 rodzajów

piwa, zosta³ zlikwidowany w 2001 r.; by³ to wa¿ny punkt Wrzeszcza, ¿e wzglêdu

na iloœæ miejsc pracy oferowanych mieszkañcom i, oczywiœcie, tradycje piwne

miasta

6. Szko³a Pestalozziego

W szkole im. Johanna Heinricha Pestalozziego (1746 – 1827, szwajcarski

pedagog i pisarz) uczy³ siê Gunter Grass a jeden jedyny dzieñ w szkole spêdzi³

Oskar Matzerath; dziœ II i XIX LO

7. £aweczka Oskara (pl.

Wybickiego)

Dawniej plac nazywa³ siê Neuer Markt (Nowy Targ); w 2002 r. umieszczono tu

³aweczkê projektu S³awoja Ostrowskiego, na której siedzi bohater „Blaszanego

Bêbenka” z nieroz³¹cznym instrumentem; w postaci z fontanny mo¿na rozpoznaæ

Jenny – bohaterkê „Psich Lat”

8. Ul. Lewela 13 (wraz z

podwórzem)

Dawniej Labesweg; kamienica zosta³a wybudowana w 1907 r., pod koniec lat 20-

tych ubieg³ego wieku wprowadzi³a siê do niego rodzina Grassów, czêœæ

mieszkania przeznaczaj¹c na maleñki sklepik; Oskar Materach równie¿ „miesza³”

przy Labesa 13, gdzie jego rodzice równie¿ prowadzili sklep

9. Ul. Aldony – Strzy¿a

Jeden z wielu mostków na Strzy¿y, na którym lubili przystawaæ bohaterowie

„Kota i Myszy”

10. Ul. Danusi 1

W tym domu 16 V 2000 r. odby³a siê œwiatowa prapremiera „Wró¿b Kumaka”

Grassa w re¿yserii Krzysztofa Babickiego

11. Ul. Dubois 24

Tu mieszka³ Wielki Mahlke – bohater „Kota i Myszy” – i widzia³ ze swego okna

koœció³ p.w. œw. Andrzeja Boboli

12. Koœció³ Œw. Krzy¿a

Dawniej Marienkapelle; do mszy s³u¿y³ tu Joachim Mahlke z angielskim

œrubokrêtem na szyi

13. Conradinum

Prowincjonalny Instytut Szkolny i Wychowawczy powsta³ po œmierci fundatora,

Karola Fryderyka Conradiego, w 1798 r. w Jankowie pod Gdañskiem; od ok.

1900 r. istnieje przy ul. Piramowicza, Gunter Grass ukoñczy³ to gimnazjum; dziœ

Zespó³ Szkó³ Okrêtowych i Ogólnokszta³c¹cych;

CYTATY Z TRYLOGII GDAÑSKIEJ OPISUJ¥CE ZWIEDZANE

MIEJSCA

Koœció³ Serca Jezusowego (2)

(…) Poniewa¿ wzniesiono go z szybko ciemniej¹cej ceg³y, a kryty miedzi¹ he³m wie¿y prêdko dorobi³ siê

tradycyjnego grynszpanu, ró¿nice miêdzy starogotyckimi koœcio³ami z ceg³y a nowszym gotykiem ceglanym tylko

dla znawców pozosta³y widoczne i przykre. Spowiadano siê tak samo w starych i nowszych koœcio³ach

(BLASZANY BÊBENEK)

Park „Na KuŸniczkach” (3)

(…) Gospoda „Na KuŸniczkach”: przestronny lokal z parkiem o tej samej nazwie, sal¹ taneczn¹, krêgielni¹ i

domow¹ kuchni¹, po³o¿ony miêdzy Browarem Akcyjnym a dworcem we Wrzeszczu. (…) Do bijatyki w gospodzie

przyczyni³o siê pijañstwo, ogólne zalewanie siê, co to oczu ma³o z g³owy nie wywali . (PSIE LATA)

Staw Browarny (4)

Przed laty, przez jeden sezon, po Stawie Browarnym p³ywa³y ³abêdzie, potem pozdycha³y; (…) domek dla ³abêdzi

nie nale¿a³ ani do browaru ani do obrony przeciwlotniczej; domek dla ³abêdzi, trochê wiêkszy od psiej budy

naszego Harrisa, nale¿a³ do Tulli. Spêdza³a w nim ca³e popo³udnia, a my podawaliœmy jej do œrodka puszkê z

pijawkami. Tulla rozbiera³a siê i przystawia³a je: do brzucha i do nóg. Pijawki pêcznia³y, robi³y siê sinoczarne

jak krwawe wylewy, dr¿a³y lekko, coraz s³abiej a gdy tylko by³y pe³ne i dawa³y siê ³atwo odj¹æ, Tulla, blada jak

œciana, wrzuca³a je do drugiej puszki po konserwach. (…) W wodzie ze stawu Browarnego, przyprawionej

siekan¹ pokrzyw¹, Tulla gotowa³a swoje i nasze pijawki na ma³ym ognisku, a¿ mia³y doœæ, pêka³y i nadawa³y

zupie, mimo dodanej pokrzywy, br¹zowo – czarne zabarwienie. Musieliœmy piæ mulisty wywar bo dla Tulli

gotowanie pijawek by³o œwiête . (PSIE LATA)

Browar Akcyjny (5)

(…) ów kompleks wznosi³ siê niczym zamek z ciemnej wypalanej ceg³y. Na pewno wysokie jak w koœciele okna

maszynowni by³y obramowane b³yszcz¹cym klinkierem. Psysadzisty komin mimo wszystko górowa³ nad ca³ym

Wrzeszczem, widoczny ze wszystkich stron. Móg³bym przysi¹c, ¿e komin browarny by³ zwieñczony

skomplikowanym he³mem rycerskim. Regulowany przez wiatr wypuszcza³ on czarny, skrêcony dym i musia³ byæ

czyszczony dwa razy do roku. Kiedy zmru¿ê oczy, sponad naje¿onego szk³em muru spogl¹da na mnie nowy,

jaœniej¹cy ceglasto budynek zarz¹du. (PSIE LATA)

Szko³a Pestalozziego (6)

Pestalozzischule by³ to nowy, ozdobiony nowoczeœnie sgraffitami i freskami, trzypiêtrowy, pod³u¿ny gmach z

p³askim dachem, wybudowany przez Senat wielodzietnemu przedmieœciu na usilne naleganie wówczas jeszcze

bardzo aktywnych socjaldemokratów. Gmach podoba³ mi siê, z wyj¹tkiem zapachu i uprawiaj¹cych sport

secesyjnych ch³opców na sgraffitach i freskach. (...) Na kamiennych p³ytach hallu sta³y rozstawione swobodnie

granitowe misy, by³o ich cztery czy piêæ, z wklês³ych zag³êbieñ tryska³a woda równoczeœnie z kilku Ÿróde³.

Otoczone przez ch³opców, w tym i moich rówieœników, przypomina³y mi maciorê wuja Wincentego w Byszewie,

która nieraz przewraca³a siê na bok i znosi³a podobnie spragniony, brutalny napór swoich prosi¹t . (BLASZANY

BÊBENEK)

Ul. Lelewela 13 (8)

Mieszkanie, przylegaj¹ce do sklepu, by³o co prawda ciasne i Ÿle rozwi¹zane, ale w porównaniu z warunkami

lokalowymi na Przeróbce, które znam tylko z opowiadañ, dostatecznie wygodne, jak na drobnomieszczañskie

wymagania (…) Z poddasza mo¿na by³o ogarn¹æ wzrokiem ten labirynt: domy na Labesweg, obu przecznicach

Hertastraße i Luisenstraße i na dalekiej przeciwleg³ej Marienstraße otacza³y z³o¿ony z podwórzy obszerny

czworobok, w którym znajdowa³y siê równie¿ fabryka cukierków od kaszlu i liczne tandetne warsztaty. Tu i

ówdzie z podwórzy wyrasta³y drzewa i krzaki wskazuj¹c porê roku. Poza tym podwórza ró¿ni³y siê co prawda

wielkoœci¹, ale jeœli chodzi o króliki i trzepaki - by³y jednakowe. (BLASZANY BÊBENEK)

Labesweg - ul. Lelewela, Hertastraße - ul. Konrada Wallenroda, Luisenstraße - ul. Aldony, Marienstraße – ul. Wajdeloty

Ul. Aldony – Strzy¿a (9)

Wielokrotnie stawaliœmy na mostach przerzuconych przez Striessbach, strumieñ pe³en pijawek. Przyjemnie by³o

zwisn¹æ na porêczy i czekaæ na szczury. Na ka¿dym moœcie rozmowa przechodzi³a z rzeczy banalnych, na przyk³ad od

powtarzania uczniowskich wiadomoœci o okrêtach wojennych, ich uzbrojeniu, gruboœci opancerzenia i szybkoœci na

wêz³ach, na religiê i tak zwane sprawy ostateczne. Na Neuschottlandbrucke wpatrywaliœmy siê najpierw d³ugo w

czerwcowe wygwie¿d¿one niebo, potem gapiliœmy siê – ka¿dy z osobna – w strumieñ. (KOT I MYSZ)

Striessbach - Strzy¿a

Ul. Dubois 24 (11)

Krótko mówi¹c, by³ to numer dwudziesty czwarty i Mahlke mieszka³, jeœli sz³o siê od strony Wolfsweg, w czwartym

domu po lewej stronie ulicy. Osterzeile, podobnie jak równoleg³a do niej Westerzeile, styka³a siê pod k¹tem prostym z

Bärenweg, równoleg³¹ do Wolfsweg. Kto szed³ przez Westerzeile od strony Wolfsweg, widzia³, ponad czerwonymi

dachówkami, po lewej rêce przedni¹ i zachodni¹ stronê wie¿y z oksydowan¹ cebulast¹ kopu³¹. Kto szed³ w tym

kierunku przez Osterzeile, widzia³ ponad dachami po prawej rêce przedni¹ i wschodni¹ stronê tej samej dzwonnicy;

Christuskirche znajdowa³ siê bowiem dok³adnie pomiêdzy Osterzeile a Westerzeile, po przeciwleg³ej stronie

Bärenweg, i czterema tarczami zegarowymi pod zielon¹ cebulast¹ kopu³¹ wskazywa³ czas ca³ej dzielnicy, od Max-

Halbe-Platz po katolick¹ Marienkapelle, która nie mia³a zegara, od Magdeburger Strasse po Posadowskiweg, w

pobli¿u Schellmühl, i dziêki niemu zarówno ewangeliccy jak katoliccy robotnicy, urzêdnicy, sprzedawczynie,

uczniowie szkó³ podstawowych i gimnazjaliœci, niezale¿nie od wyznania, mogli stawiaæ siê punktualnie do pracy czy w

szkole. (KOT I MYSZ)

Osterzeile - ul. Dubois, Wolfsweg - ul. Lilli Wenedy, Westerzeile - ul. Zbyszka z Bogdañca, Bärenweg - ul. Mickiewicza, Christuskirche - koœció³

p.w. œw. A.Boboli przy ul. Mickiewicza, Max-Halbe-Platz - pl.Komorowskiego, Marienkapelle - koœció³ p.w. œw. Krzy¿a przy skrzy¿owaniu al.

Hallera z ul. Mickiewicza, Magdeburger Straße - ul.Koœciuszki, Posadowskiweg - ul. Kochanowskiego, Schellmühl - M³yniska

Koœció³ œw. Krzy¿a (12)

Mahlke chodzi³ bowiem nie tylko w niedzielê, ale równie¿ w powszednie dni, przed rozpoczêciem nauki, na wczesn¹

mszê do kaplicy przy Marineweg, za Genossenschaftssiedlung Neuschottland. On i jego angielski œrubokrêt nie mieli

daleko do Marienkapelle; z Osterzeile przez Bärenweg. Du¿o dwupiêtrowych budynków, równie¿ wille z

dwuspadowymi dachami, kolumnowymi portalami i kar³owatymi drzewkami owocowymi. Potem dwa rzêdy

szeregowych domków, nieotynkowanych lub z zaciekami na tynkach. Tramwaj skrêca³ na prawo, a wraz z nim

przewody na tle przewa¿nie na wpó³ pokrytego chmurami nieba. Z lewej strony piaszczyste, mizerne ogródki dzia³kowe

kolejarzy: altany i klatki dla królików z czerwono-czarnego drewna z wycofanych wagonów towarowych. Za nimi

semafory nad torami w kierunku wolnoc³owego portu. (…)z Marienkapelle bowiem, dawnej sali gimnastycznej

Sportverein Neuschottland, musiano zrobiæ prowizoryczny koœció³, poniewa¿ Herz-Jesu-Kirche by³ zbyt odleg³y i

mieszkañcy Neuschottland, Schellmühl oraz osiedla pomiêdzy Osterzeile a Westerzeile, przewa¿nie stoczniowcy,

pracownicy poczty i kolejarze, latami ca³ymi s³ali podania do Oliwy, gdzie znajdowa³a siê siedziba biskupa, a¿

wreszcie, jeszcze za czasów Wolnego Miasta, zakupiono, przebudowano i konsekrowano halê gimnastyczn¹. Poniewa¿

jednak, pomimo barwnych obrazów i ozdobionych dekoracji, pochodz¹cych z piwnic i rupieciarni prawie wszystkich

koœcio³ów parafialnych biskupstwa, a nawet od prywatnych w³aœcicieli, sportowy charakter wnêtrza Marienkapelle

nie da³ siê zaprzeczyæ ani ukryæ - nawet woñ kadzid³a i œwiec woskowych nie zawsze i w niedostatecznej mierze

zag³usza³a stêch³y zapach kredy, skóry i potu gimnastyków z ubieg³ych lat i mistrzostw w pi³ce rêcznej - kaplica mia³a w

sobie coœ niezniszczalnie ewangelicko-surowego, fanatyczn¹ trzeŸwoœæ sali mod³ów. (KOT I MYSZ)

Marineweg - ul. Klonowicza, Genossenschaftssiedlung Neuschottland - osiedle spó³dzielcze "Nowe Szkoty", Marienkapelle - koœció³ p.w. œw.

Krzy¿a przy skrzy¿owaniu al. Hallera z ul. Mickiewicza, Sportverein Neuschottland - Stowarzyszenie Sportowe Nowe Szkoty

Conradinum (13)

Podwórze Conradinum sk³ada³o siê z ma³ego kwadratowego, ocienionego nieregularnie przez stare kasztany, a wiêc

przeobra¿onego w rzadki kasztanowy las, i pod³u¿nego, z lewej przylegaj¹cego bez p³otu, du¿ego podwórza, które

okala³y posadzone w regularnych odstêpach m³ode lipy trzymaj¹ce siê podpórek. Neogotycka hala gimnastyczna,

neogotycki pisuar i neogotycki, trzypiêtrowy, wyposa¿ony w bezdzwonn¹ dzwonnicê, staroceglanoczerwony i

poroœniêty bluszczem gmach szko³y otacza³y z trzech stron ma³e podwórze i os³ania³y od wiatrów, które ponad du¿ym

podwórzem nios³y ze wschodniego k¹ta sto¿kowate k³êby kurzu; bo tylko niski ogród szkolny z ogrodzeniem z

w¹skookiej siatki i dwupiêtrowy, równie¿ neogotycki alumnat sta³y wiatrowi na przeszkodzie. Zanim póŸniej, za

po³udniowym szczytem hali gimnastycznej, zbudowano nowoczesny stadion z bie¿ni¹ i muraw¹, du¿e podwórze

musia³o na lekcjach gimnastyki s³u¿yæ za boisko. (PSIE LATA)

opracowa³a Agnieszka Kunz

na podstawie „Gdañsk wed³ug Guntera Grassa”, Gdañsk 2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: