PROPOZYCJE ZABAW I ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY DZIECKA Z LOGOPEDYCZNĄ PODBUDOWĄ TEORETYCZNĄ
Etapy rozwoju mowy dziecka.
Od 0 do 1 roku życia
- Dziecko płacze, utrzymuje kontakt wzrokowy, uśmiechem reaguje na mowę bliskich.
- Reaguje na dźwięki, wydaje piski i krzyki oraz różne dźwięki coraz bardziej przypominające samogłoski a, o, u, e.
- Rozpoznaje różnice między gniewnym a przyjaznym głosem.
- Głużenie ok. 3 miesiąca życia – przypadkowe dźwięki gardłowe, tylnojęzykowe, wybuchowe.
- Gaworzenie ok. 6 miesiąca życia - pojawiają się sylaby ma, ta, ba itp.
- Rozwija się rozumienie mowy (pokaż, gdzie jest mama, gdzie jest lampa).
- Pojawiają się pierwsze słowa ok. 1 roku życia (mama, tata, baba, da).
Od 1 do 2 roku życia
- Pojawia się więcej pojedynczych słów, czasem swoiste określenia np. midol – pomidor,
- dziecko rozumie co się do niego mówi,
- zaczyna używać krótkich zdań: Mama da.
- potrafi poprawnie wymawiać samogłoski a, e, o, u, i, y oraz spółgłosek p. b, n, t, d, k, j, ś, ź, ć, dz,
- zna ok. 300 słów.
Bardzo ważne jest by w tym okresie dużo mówić do dziecka.
Od 2 do 3 roku życia
- Znacznie poprawia się jakość wypowiedzi – zdania krótkie.
- Dziecko opowiada o wydarzeniach „tu i teraz”.
- Potrafi mówić, słuchać i prowadzić rozmowę.
- Zna ok. 1000 słów.
- Osoby spoza rodziny powinny zrozumieć wypowiedź malucha
- wiele agramatyzmów, „myśli głośno” mówiąc także do siebie,
- w trudnych wyrazach może opuszczać głoski (klaktor, kolanówki),
- wymawia samogłoski i spółgłoski p, b, m (pi, bi, mi), f, w (fi, wi), t, d. n, ń, l(li), ś, ź, ć, dź, g, k, ch, j,
- głoski s, z, c, dz, oraz sz, ż, cz, dż, zastępowane są przez ś, ź, ć, dź,
- głoska r może być artykułowana jako l.
Normą rozwojową jest, gdy dziecko w wieku czterech lat wymawia głoski: s, z, c, dz.
W wieku pięciu, sześciu lat wymawia głoski: sz, ż, cz, dż, r.
W wieku siedmiu lat ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.
Najczęściej spotykane wady wymowy:
- seplenienie,
- seplenienie między zębowe (wsuwanie języka między zęby – wada, która nie minie samoistnie),
- kappacyzm – rodzaj dyslallii polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski k (kura – tura),
- lambdacyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski l,
- ubezdźwięcznienia,
- seplenienie boczne (nieprawidłowy strumień powietrza),
- mowa bezdźwięczna (nie ma drgań strun głosowych),
- rotacyzm – zaburzona artykulacja głoski r,
- hiperpoprawność.
Ćwiczenia słuchowe - uwrażliwiają słuch dziecka, uczą koncentracji uwagi, różnicowania bodźców.
Zabawy słuchowe – odgłosy zwierząt, odgłosy z ulicy, co słychać za oknem itp.
Zagadki słuchowe: zagraj na bębenku ten rytm (podany przez prowadzącego ćwiczenia)
Gra dydaktyczna „Loto sonope Ploum” – co robi Miś Plum – oznaczanie żetonem ilustracji przedstawiającą misia w różnych sytuacjach (burza, otwieranie kluczami drzwi, piłowanie, kąpiel itp.) w oparciu o kasetę magnetofonową.
- przedmioty wydające dźwięki (Jak wąż syczy? Jaki dźwięk wydaje mucha? Gdzie schowałam grającą zabawkę),
- czy czujesz „motorek” na szyi, gdy wymawiamy z; s – nie ma „motorku”; Jak robi zegar: cyk, cyk; Jak szumią drzewa?
- Czy twój języczek podskoczył do góry?
- Jak jedzie pociąg?; motor?; dzwoni dzwoneczek?; A jak dzwoni duży dzwon?
- różnicowanie głosek s, c, p, b, k, g, - pokaż, gdzie jest półka, a gdzie bułka, gdzie jest kura, a gdzie góra, dama – gama itp.
- Zabawy sylabami: prowadzący mówi pierwszą sylabę np. ma, dziecko wypowiada cały wyraz mama, masło, makaron, itp.
- Zabawa Mowa Ufoludków – prowadzący tworzy dowolną fabułę na temat spotkania z Ufoludkiem, który mówi dziwną mową: Dzień do- bry- jak- masz- na - imię? itp.
- Wyróżnianie głoski na początku wyrazu (zabawa z gazetami: gazety szumią i szeleszczą, ugniatamy z nich kule, celujemy do dużego kosza, wymyślamy wyrazy rozpoczynające się zadaną głoską, za trafny pomysł – wrzucamy do następnego kosza – wygrywa ta grupa, która ma więcej kulek w koszyku),
- Zabawa: „Worek skarbów”. Rozkładamy na dywanie trzy duże obręcze, oznaczamy je liczbami 1, 2, 3, które oznaczają ilość sylab w nazwach przedmiotów z woreczka. Dzieci kolejno wyjmują po jednej rzeczy z worka, wymieniają głośno nazwę przedmiotu i wkładają do właściwego koła np.: 1- kot, ptak, 2 – gumka, słomka, kółko: 3- linijka, woreczek, lusterko itp. Dodatkowo zadajemy pytania co słychać na początku, co na końcu oraz ustalamy wspólną głoskę dla wszystkich nazw – w tym przypadku k.
- dmuchanie piłeczek pingpongowych w obręczach lub w kółkach od sersa (zwracamy uwagę na prawidłowe dmuchanie – prosto (nie na nos, nie na brodę),
- chuchnij na rękę – czy powietrze jest ciepłe, do czego potrzebny jest nam nos? Wdychamy powietrze nosem – wydychamy ustami – rosnące kwiatki, - zasypiające kwiatki,
- dmuchanie na wiatraczki, dmuchaweczki – ćwiczymy siłę wydechu
- bulgotki słomką,
- nadmuchiwanie balona (ćw. b. trudne dla małych dzieci),
- dmuchanie na waciki, piórka, wycięte samochodziki,
- banieczki mydlane, zabawka Magic Boll,
- gwizdki,
- dmuchnij na swoją grzywkę, ostudź gorącą zupkę (dłonie złożone na kształt miseczki – dmuchamy a nie chuchamy,
- zabawy z rurką: na stoliku rozsypane kolorowe kropeczki, dzieci otrzymują rysunek klauna, zadanie polega na wciąganiu powietrza przez rurkę i uniesieniu kropeczki i przeniesieniu jej na klauna – kto ma najbardziej kolorowy obrazek?
- dmuchanie na paseczki papieru – zabawy z wiatrem (wicherek, wiatr, huragan – różna siła dmuchania),
- „Misiu śpi” – rozmawiamy szeptem by nie obudzić misia
- czy umiesz policzyć do sześciu na jednym wdechu?
- ćwiczenia z lusterkiem „co widzimy w lusterku? – nos – nim wąchamy; wargi – cmoknij; usta – otwórz je szeroko – widźmy język, zęby, gardło itd. Wyobraź sobie, że twój język to pędzelek, który chce wymalować pokój, w którym mieszka: pędzelkiem malujemy sufit, ściany, podłogę itp.
- pokaż jak zmienia się buzia, gdy mówimy a, o, i, u, y,
- wyśpiewywanie samogłosek,
- zagadki słuchowe (dzieci zgadują, jaką piosenkę śpiewa nauczyciel na samogłoskach – potem ją kontynuują),
- usprawnianie warg – całuski, cmokanie, króliczek porusza wąsikami, złap karteczkę wargami,
- jadą pojazdy na sygnale: pogotowie eo; policja io; straż pożarna uo;
- rozumienie poleceń słownych (na dywanie leża zabawki, proszę daj mi klocek i piłkę. Utrudniamy dodając kolejne elementy, zwracamy uwagę czy dziecko podaje nam zabawki we właściwej kolejności – w tym pamięć słuchowa),
- zabawa z piłką – układamy długie zdanie podając piłkę do kolegi, dziecko dodaje jedno słowo i stara się powtórzyć, to co mówiły dzieci przed nim „Mam żółtą piłkę, która...”
Jeżeli dziecko mówi zbyt szybko ćwiczymy z nim wypowiadanie sylabami. Chodzimy z bębenkiem po sali: A-nia i-dzie po-wo-li (idziemy wolno) Tomek idzie szybko (idziemy szybko, by dziecko zrozumiało na czym polega zabawa).
Ćwiczenie rozumienia wypowiedzi
Ćwiczenie pamięci słownej (np. głuchy telefon)
Ćwiczenia w rozumieniu konstrukcji przyimkowej (nad, pod, za)
Ćwiczenia w budowaniu zdań i dłuższych wypowiedzi
Ćwiczenia izometryczne:
Jednoczesne ruch ręki i języka (zaciskamy wargi i pięści, opieramy brodę na rękach i otwieramy oraz zamykamy usta; dziób bociana – usta oraz wyciągnięte w bok ręce pokazują otwieranie i zamykanie dzioba; pięści w bok i język wypycha policzek itp.)
Zasady prowadzenia ćwiczeń z dziećmi:
- proponowane ćwiczenia muszą być dla dziecka przyjemnością, zabawą, sposobem spędzenia czasu,
- zadania nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne, dziecko powinno mieć poczucie sukcesu,
- czas prowadzenia ćwiczeń dostosowany do możliwości i wieku dziecka,
- ćwiczenia należy prowadzić systematycznie i wytrwale najlepiej codziennie 10 min wg ustalonej kolejności,
- istotne są zabawki i różne rekwizyty uatrakcyjniające zajęcia,
Starajmy się:
- mówić do dzieci wyraźnie,
- zachęcać dzieci do wypowiedzi rozmawiając z nimi, szczególnie z dziećmi nieśmiałymi,
- odpowiadać na każde pytanie dziecka,
- dać dziecku szansę na wyrażanie własnych myśli,
- budzić ciekawość i zainteresowanie dziecka książką (wspólnie je oglądać, rozmawiać na temat treści i ilustracji, czytać),
- uczyć słuchania (wykorzystywać bajki, wiersze, baśnie, opowiadania,
- bawić się z dziećmi słowem (układać rymowanki, rozwiązywać i układać zagadki, wymyślać zakończenia bajek, zachęcać do układania własnych bajek i wierszy, propagować wyliczanki),
- ćwiczyć narządy artykulacyjne,
- zwracać uwagę na poprawną wymowę.
LITERATURA:
Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1994
Chmielewska E. Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców
Maurer A. (red.) Zabawy z rymami, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1997
Maurer A. (red.) Głoska a litera. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 1997
Sachajska E. Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1987
Kaaroollcia