METODA DOBREGO STARTU
Założenia i cele metody:
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno- motorycznej.
Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Usprawnianie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienia rozwoju tych funkcji.
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo- ruchowych). Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonywania czynności ruchowych we właściwym czasie i przestrzeni, w harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi. Doskonalenie integracji percepcyjno- motorycznej i kompetencji językowych ułatwia naukę czytania i pisania wszystkim dzieciom. Natomiast wyrównywanie dysharmonii rozwojowych w przypadku dzieci „ryzyka dysleksji” może skutecznie zapobiegać niepowodzeniom szkolnym.
Metoda ta ma nie tylko aspekt profilaktyczno- terapeutyczny, ale również aspekt diagnostyczny. Na podstawie obserwacji zachowania dziecka, analizy trudności występujących przy wykonywaniu ćwiczeń oraz popełnionych błędów pozwala wnioskować o ich przyczynach, to znaczy rodzaju i głębokości zaburzeń.
Formy Metody Dobrego Startu:
W ciągu lat pracy nad rozwijaniem Metody Dobrego Startu powstały trzy podstawowe jej formy. W każdej z nich znajdują się propozycję różnych programów do wyboru , zależnie od potrzeb dzieci z którymi się pracuje.
I. Piosenki i rysunki (proste wzory i piosenki) – dla najmłodszych dzieci do wspierania rozwoju, w szczególności:
-dla dzieci od czwartego roku życia oraz dzieci starszych opóźnionych w rozwoju, Program „Piosenki do rysowania” (Bogdanowicz, Szlagowska 1996).
II. Piosenki i znaki (złożone wzory, kształty literopodobne i piosenki) – dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w celu przygotowania do nauki czytania i pisania, w szczególności:
-dla dzieci 6-7-letnich w klasach „0”,
-dla dzieci „ryzyka dysleksji”,
-dla dzieci starszych, w okresie poprzedzającym naukę liter.
III. Piosenki i litery (litery z alfabetu łacińskiego i litery specyficznie polskie oraz piosenki)- dla dzieci rozpoczynających naukę czytania i pisania w klasie „0” i „I” oraz uczniów z dysleksją, a w szczególności:
-uczniów klasy „O” i „I” w celu polisensorycznego uczenia się 22 liter,
-dla uczniów klasy pierwszej w celu uczenia się polisensorycznego specyficznych polskich liter,
-dla uczniów z „ryzyka dysleksji” oraz uczniów z dysleksją,
-dla starszych uczniów, którzy mają trudności w nauce czytania i pisania.
Struktura zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu
Wspólny dla wszystkich form Metody Dobrego Startu model struktury zajęć stanowi podstawę do ich prowadzenia. Powinien być on jednak zmieniany i dostosowywany do potrzeb dzieci, z którymi pracujemy. Stosowanie MDS wymaga elastyczności, twórczego myślenia i działania. Nie znosi rutyny i sztywnego korzystania ze schematów, które tworzą podstawową konstrukcję dla budowania własnej koncepcji zajęć.
Struktura zajęć MDS jest następująca:
I. Zajęcia wprowadzające.
II. Zajęcia właściwe:
- ćwiczenia ruchowe,
-ćwiczenia ruchowo-słuchowe,
-ćwiczenia ruchowo- słuchowo-wzrokowe
III. Zajęcia końcowe.
Zajęcia wprowadzające:
Podczas zajęć wprowadzających dzieci koncentrują uwagę na rozpoczynających się ćwiczeniach i usprawniają niektóre funkcje psychomotoryczne, głównie językowe, motorykę oraz orientację w schemacie ciała i przestrzeni.
Zaczynamy od ćwiczeń koncentracji uwagi i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Mogą mieć one formę przywitania i zabawy ruchowej. Dzieci uczą się rozróżniać i nazywać części ciała, odróżniać prawe i lewe części ciała. Ćwiczenia stwarzają okazję do utrwalania orientacji w przestrzeni, odróżniania kierunków.
Następnie dzieci uczą się nowej piosenki, która będzie towarzyszyła dalszym zajęciom. W rozmowie z nauczycielką omawiana jest treść piosenki, wyjaśniane są trudne słowa. Daje sposobność do rozwijania mowy dziecka.
W „zabawie w zagadki” nauczycielka wykorzystuje tekst piosenki do rozwijania kompetencji językowej podczas wykonywania zadań na materiale werbalnym: słów, ich cząstek fonologicznych i morfologicznych oraz zdań –wypowiedzeń.
Kompetencja językowa rozwijana jest na trzech płaszczyznach: fonologicznej, syntaktycznej i semantycznej. W ćwiczeniach wykorzystywany jest materiał językowy: zdania, słowa, sylaby, cząstki śródsylabowe.
Kształcenie kompetencji fonologicznej obejmuje:
1.ćwiczenia w różnicowaniu i identyfikowaniu dźwięków mowy – głosek (słuch fonemowy), np. podczas porównywania paronimów, czyli pary słów, różniących się tylko jedną głoską;
2.ćwiczenia w dokonywaniu analizy struktur śródsylabowych, analizy sylabowej i fonemowej słów, sylab i głosek;
3.ćwiczenia w dokonywaniu syntezy struktur śródsylabowych, syntezy sylabowej i fonemowej, czyli łączenia izolowanych cząstek słów, sylab i głosek w słowa;
4.ćwiczenia w dokonywaniu operacji na cząstkach śródsylabowych, sylabach i głoskach, np. porównywanie par słów różniących, się strukturą głoskową, przestawianie sylab, cząstek śródsylabowych i głosek w parach słów; odszukiwanie słów ukrytych w dłuższych słowach.
Rozwijanie kompetencji syntaktycznej odbywa się za pomocą takich zadań, jak wydzielanie z tekstów zdań, słów, ustalanie poprawności budowy zdań ze względu na reguły gramatyki, przekształcanie form gramatycznych.
Rozwijanie kompetencji semantycznej dokonuje się dzięki poszerzaniu słownictwa dziecka oraz podnoszeniu jego wrażliwości na znaczenie słów, różnicowanie znaczeń, kategoryzowanie pojęć itp.
Zajęcia właściwe
Podstawowa część zajęć to zajęcia właściwe. Zawierają one trzy rodzaje ćwiczeń.
1. Ćwiczenia ruchowe: związane z wprowadzanym pojęciem
ćwiczenia orientacji przestrzennej i kierunkowej: orientacja w kierunkach związanych z własnym ciałem, poruszanie się w przestrzeni, działanie w niej - zmiana pozycji, umiejętność utrzymywania równowagi;
ćwiczenia motoryki dużej: rozwijanie sprawności ruchowej całego ciała, ćwiczenia ruchów globalnych wykonywanych jedną kończyną (tylko lewą, tylko prawą), dwoma kończynami jednocześnie i naprzemienne szybkie ruchy na zmianę z wolnymi - nauka regulowania tempa czynności ruchowych;
ćwiczenia motoryki małej: ćwiczenia rozwijające motorykę rąk, ćwiczenia palców, dłoni, nadgarstka przy pomocy zabaw ruchowych, rzucanie, toczenie, chwytanie, ukierunkowywanie ruchów manipulacyjnych, konstrukcyjnych, dydaktycznych, plastycznych.
2. Ćwiczenia ruchowo - słuchowe:
związane z wystukiwaniem rytmu śpiewanej przez siebie piosenki, zadaniem jest:
nadanie odpowiedniego rytmu wypowiadanym sylabom przy pomocy instrumentów, bębenka, dzwonka, talerzy, cymbałków itp.,
różnicowanie liczby dźwięków,
nauka kojarzenia ilości np. uderzeń bębenka to jest liczby bodźców słuchowych z ilością sylab danego wyrazu czyli z bodźcami wzrokowymi
odtwarzanie przez dzieci rytmu za pomocą klaskania lub wytupywania, czy skrętów głowy lub innych czynności wykonywanych za pomocą pięści, dłoni i palców, łokci, wreszcie całego ciała, w rytm śpiewanej piosenki (wykorzystujemy woreczki z grochem, piaskiem, sznurki, wstążki, szarfy, instrumenty muzyczne, itp.),
układanie wyrazu z liter i czytanie ułożonego wyrazu,
ćwiczenia utrwalające poprawną wymowę wprowadzonego wyrazu, ze szczególnym uwzględnieniem artykulacji ćwiczonej głoski.
3. Ćwiczenia ruchowo- słuchowo- wzrokowe:
demonstracja wzoru litery ( kierunek, kolejność ruchów wykonywanych podczas pisania poszczególnych elementów litery),
demonstracja sposobu pisania litery, z równoczesną wymową sylabową wyrazu,
polisensoryczne uczenie się wzoru graficznego litery na różnych fakturach (dziecko uczy się wielozmysłowo: przez dotyk, ruch, wzrok, słuch)
wodzenie ręką dziecka po wzorze, samodzielne wodzenie ręką przez dziecko po wzorze litery po wzorze wyrazu,
reprodukowanie wzoru:
z wykorzystaniem różnorodnych form i technik: od pisania w powietrzu, na podłodze, na dużych formatach papieru, po małe, ograniczone liniaturą, wymagające większej precyzji i uwagi, wykorzystanie różnych narzędzi graficznych, od kredy, węgla, mazaka po ołówek lub kredkę.
wystawa prac dzieci, omówienie ich i pochwała.
Zajęcia końcowe
Na zakończenie przeprowadzamy krótkie ćwiczenia wyciszające i ćwiczenia logopedyczne – oddechowe i usprawniające artykulatory.
Organizacja zajęć
Zajęcia Metodą Dobrego Startu zazwyczaj prowadzone są z grupą dzieci, która może mieć różną wielkość.
Zajęcia można również prowadzić indywidualnie.
Pomoce do zajęć:
1.do zajęć wprowadzających:
-konkretne przedmioty związane z treścią piosenki
-obrazek objaśniający treść piosenki
2.do ćwiczeń ruchowo – słuchowych:
-woreczki i wałeczki wypełnione ziarnem, kaszą, grochem
-sznurki, gumki, wstążki, szarfy, balony, chusteczki, gazety
-instrumenty muzyczne lub przedmioty, które mogą je zastąpić, np. plastikowe butelki, kubki
3. do ćwiczeń ruchowo – słuchowo – wzrokowych:
-wzór /litera/ narysowany grubym mazakiem na kartce lubwykonany z materiału o wyrazistej fakturze
-taca z kaszą manną
-tablica i kreda
-arkusz papieru pakowego, kartka z bloku rysunkowego formatu A-4 oraz zeszyt czysty i zeszyty w linie
-różne narzędzia: mazaki różnej grubości, kredki świecowe, ołówek, pędzle, długopis;
-karty do ćwiczeń (z publikacji „Piosenki do rysowania”, „Od piosenki do literki”.
Stosowane metody do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi:
Początkowo MDS była wykorzystywana wyłącznie w pracy z dziećmi z normą intelektualną. Przyczyną tak wąskiego stosowania był brak materiałów i metodycznego opracowania metody.
Opracowano program „Piosenki i rysunki”, w którym wzięto pod uwagę właściwości rozwojowe, potrzeby, możliwości i ograniczenia. Okazało się, że posługiwanie się MDS w zajęciach z dziećmi niepełnosprawnymi jest potrzebne. Jednak podstawowym warunkiem jest dobór właściwej formy- zabawy oraz liczebności grupy. Praca z dziećmi niepełnosprawnymi powinna zaczynać się od „Piosenek do rysowania” - najłatwiejszej wersji MDS i w miarę możliwości dziecka może być dalej kontynuowana.
Zabawa-ćwiczenia
rozwoju, które nie potrafią i nie lubią pisać, dlatego pisaniu nadano charakter zabawy, proponowanej dziecku. Ważny jest udział w zabawie osoby dorosłej. Wiadomo, że dzieci pragną bezpośredniego kontaktu z dorosłym, skoncentrowaniu uwagi na swojej osobie, wspólnej aktywności.
Czynnościom graficznym nadano charakter zabawy, co czyni je atrakcyjniejszymi i ma szanse spowodować, że dziecko je polubi i będzie wykonywać na coraz lepszym poziomie.
Zajęcia grupowe-indywidualne,
liczebność grupy
O grupowej czy indywidualnej formie zajęć podejmuje się decyzję w zależności od problemów rozwojowych dzieci.
Z powodzeniem można pracować z grupą około ośmiorga dzieci np. dzieci z niepełnosprawnością umysłową, jeżeli nauczycielka ma do pomocy jedną czy kilka osób wspomagających.
Z dziećmi autystycznymi można pracować w bardzo małej grupie (dwoje-czworo dzieci), ze względu na konieczność zapewniania dziecku pracy w parze z dorosłym.
W przypadku poważniejszych trudności we współpracy z dzieckiem, a także obiektywnymi trudnościami co do miejsca gdzie prowadzone są zajęcia, można je prowadzić indywidualnie w domu.
Skład grupy, osoby prowadzące, wspomagające
Do zajęć prowadzonych MDS kwalifikuje się dzieci, uwzględniając ich wiek (powyżej 3 lat) i taki poziom rozwoju, który umożliwi choćby krótkotrwałą koncentrację na zadaniu, nawiązywanie kontaktu i uczestnictwo w zajęciach grupowych chociaż na bardzo krótki okres.
W skład grupy wchodzą: dzieci i dorośli (nauczycielka -terapeutka, oraz osoby wspomagające: rodzice, pracownicy placówki, studenci).
Zajęcia grupowe zwykle prowadzą dwie osoby: zawsze ta sama nauczycielka oraz towarzysząca, która może ja zmieniać.
Aktywność dziecka i dorosłego,nagradzanie
Rolą osób dorosłych jest pomoc udzielana dziecku w zajęciach, w podejmowaniu i realizowaniu zadań. Do dorosłego należy również nagradzanie dziecka, chociażby za minimalny współudział w ćwiczeniu.
W każdym możliwym momencie dorosły powinien też wycofywać się z aktywnego współuczestnictwa w czynności dziecka na rzecz podtrzymania jego aktywności.
Zadaniem dorosłego jest spowodowanie aby to co dziecko robiło dotychczas z pomocą, potrafiło wykonać choć w części samodzielnie.
Dostosowywanie metody do możliwości rozwojowych dzieci
U dzieci z niepełnosprawnością należy odwoływać się do konkretnych przedmiotów opisywanych w piosence i stwarzać okazję do wielozmysłowych doznań związanych z przedmiotami. Dlatego też karty z literami do ćwiczeń powinny być wykonane w taki sposób aby dzieci mogły je poznawać i zapamiętywać wieloma zmysłami, także przez dotyk i manipulację.
Ponieważ dzieci z niepełnosprawnością intelektualną i autystyczne mają problemy w rozumieniu mowy, należy do nich mówić prosto, krótko i dobitnie, eliminując niepotrzebne sformułowania.
W zajęciach korzystać należy z piosenek możliwie najłatwiejszych do zrozumienia i zaśpiewania ze względu na treść, słownictwo i stronę muzyczną.
Dzieci niepełnosprawne intelektualnie mają także duże trudności z wyobrażaniem sobie obrazu i ruchu, dlatego też nie należy prowadzić ćwiczeń ruchowych w formie ilustrowania ruchem treści piosenki.
Ponieważ dzieci niepełnosprawne a w szczególności dzieci z autyzmem, silnie i negatywnie reagują na zmiany należy to uwzględnić w organizacji zajęć. Wskazane jest aby przebiegały one wg ustalonego schematu, by cechowała je stałość i powtarzalność.
Efektywność Metody Dobrego Startu:
Od 1968 roku prowadzone były wielokrotne badania nad efektywnością MDS. Potwierdziły one przydatność MDS w procesie przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania, szczególnie dzieci „ryzyka dysleksji”. MDS jest przydatna zwłaszcza do wyrównywania wybiórczych opóźnień rozwoju niektórych funkcji psychomotorycznych oraz integracji percepcyjno-motorycznej.
Dzięki temu metoda ta spełnia rolę profilaktyczną, zapobiegając wystąpieniu dysleksji rozwojowej. Sprzyja też uczeniu się liter, a szczególnie w przypadkach mylenia liter podobnych i trudności w zapamiętywaniu ich kształtu. Dlatego też jest włączana w program ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych dzieci z dysleksją.
MDS jest coraz szerzej stosowana w terapii dzieci z uogólnionymi i głębszymi zaburzeniami. Badania nad skutecznością MDS w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie, dzieci z autyzmem i mózgowym porażeniem dziecięcym wskazują na ważną jej rolę w całościowym procesie terapii.
Poza rolą w stymulowaniu rozwoju, profilaktyce zaburzeń i terapii MDS ma swój aspekt diagnostyczny.
Wskazano też, iż uczestnictwo w zajęciach grupowych przynosi istotną poprawę funkcjonowania emocjonalnego i społecznego dzieci z głębszymi zaburzeniami rozwoju i dzieci autystycznych.
Literatura:
Bogdanowicz M. (1999), Metoda Dobrego Startu, Warszawa
Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E., (1998), Od piosenki do literki czyli Metoda Dobrego Startu dla uczniów klasy „O” i „I” i uczniów mających trudności w czytania i pisania, Część I, Gdańsk
gosia1987_20