T. Peiper: Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979. BN I, 235.
T. Peiper:
- ur. 3.05.1891 w Krakowie (Podgórze), bogata rodzina (do 1903),
- wydział filozoficzny UJ, w 1911 prawo, potem – Uniwersytet Berliński,
- w I wojnie światowej – Paryż, 1915 – 1920 Madryt, 1921 – wraca do Polski,
- 1922 – zaczyna wydawać „Zwrotnicę” (l. 1922 – 1923 i 1926 – 1927, w sumie 12 numerów) – tu wiersze drukuje pod pseudonimem Jana Aldena i Jana Badyńskiego,
- 1924 – zbiory poezji A, Żywe linie, 1925 dramat Szósta! Szósta!,
- 1929 – tom poezji Raz,
- 1935 – zbiór poezji już wydawanej – Poematy, 1936 – powieść Ma lat 22,
- listopad 1939 – przechodzi przez granicę na Sanie, ucieka przed prześladowaniami,
- koniec lat 40. – Warszawa. Recenzent teatralny i filmowy,
- 1949 – powieść Krzysztof Kolumb odkrywca, od 1957 milczenie,
- zmarł 10.11.1969 na zapalenie płuc,
- debiut literacki w kraju – artykuł Nowa poezja hiszpańska w „Nowej Sztuce” 1922,
- tło awangardy: 3 problemy – 1) zadania sztuki w warunkach niepodległości, 2) stosunek - do przemian cywilizacyjnych, 3) stosunek do zjawisk kultury masowej. W poezji – zwrot do konkretu, pochwała rzeczywistości,
Teoretyk awangardy:
- u Peipera kultura to to, co jest rezultatem celowej działalności człowieka, wnosi w chaos natury porządek, jest antytezą bezładu żywiołów. Współczesne społeczeństwo – 3M. Sztuka ma moc przekształcającą. Nowa rzeczywistość rodzi nowe właściwości sztuki. Antynaturalizm. Atakuje modernizm (impresjonizm) za nadrzędność funkcji ekspresywnej. Między życiem a sztuką – analogia strukturalna,
- teoria poezji – nie ma ona naśladować muzyki ani malarstwa, obrona składni, koncepcja pseudonimów (to zadanie poezji. Proza nazywa. Pseudonim to grupa wyrazów zastępujących właściwą nazwę przedmiotu) i ekwiwalentów (pseudonim w odniesieniu do twórcy to ekwiwalent),
- postulat budowy – chce przekształcać rzeczywistość przez sztukę,
- postulat konstrukcji – rezygnacja z jedności tematyczno-zdarzeniowej, zmiana pojęcia tematu,
- wzorcowy łańcuch pseudonimów – Kwadrans radości,
- układ rozkwitania – utwór ma się rozwijać w fazach, pierwsza faza ma zawierać zarys zdarzenia, reszta precyzuje,
- broni rymu regularnego,
- układ wersyfikacyjny – oparty na rozczłonkowaniu składniowym,
- metafora ma zastępować długie określenia,
- dwustopniowość sztuki – pierwszy krąg odbiorców powinien być ograniczony,
- w plastyce – troska o ścisłość konstrukcji i logikę budowy, w filmie – kształtowanie się języka znaków filmowych,
- w latach 30. – teoria widzeń urywkowych – przy tworzeniu i odbiorze poezji pojawiają się widzenia wewnętrzne, zastępowane przez nowe widzenia,
- odbiór poezji powinien być nie analizą intelektualną, a pracą wyobraźni,
- w programie społecznym – stosunek do cywilizacji współczesnej i miasta, przekonania na temat funkcji społecznej sztuki; w poglądach na poezję – przeciwstawienie poezji prozie, uwydatnienie problemów językowych dzieła, sposób widzenia zjawisk. Program społeczny – z pozytywizmu, ideologia pracy S. Brzozowskiego, XX-wieczne nurty awangardowe. Symbolizm – różnice między poezją a prozą,
- twórczość poetycka – 4 tomiki – 1924 A, 1924 Żywe linie, 1929 Raz i 1931 poemat Na przykład. Do 1925 – pierwsza faza – opozycja wobec Młodej Polski i futuryzmu. Druga faza – problematyka społeczna.
- pierwszy okres twórczości:
- A – wiersze programowe, podmiot liryczny – przywódca i mentor,
- Żywe linie – utwory opisowe,
- dwa nurty poezji – programowy aktywizm + chęć zmiany rzeczywistości i urzeczenie zmysłowym pięknem i bogactwem świata,
- tematyka robotnicza. W wierszach programowych – podrzędnie miejsce kobiety. - Dużo erotyki i wątku autotematycznego,
- miasto – nie demonizowane (jak w Młodej Polsce), a normalne, obraz przyrody budowany z elementów miejskich,
- fascynacja rzeczywistością,
- poezja trudna, niewyobrażalna, intelektualistyczna, metafor nie można traktować konkretnie. S. XLI Peiper kojarzy ze sobą, bez żadnych przejść, wyrazy z dwóch lub więcej pól znaczeniowych,
- poezja – między przemówieniem a obrazkiem
- drugi okres twórczości:
- układ rozkwitający, ukazuje chaos rzeczywistości, próbuje nad nim zapanować; epickość – fabuła i sytuacja mają przewagę nad czynnikiem lirycznym,
- stosuje uwznioślenie – dzięki niemu ukazuje istnienie wyższego porządku moralnego,
- twórczość dramatyczna – rozbijanie iluzji rzeczywistości,
- proza – Ma lat 22 – bohater – Juliusz Ewski, szuka wielkiej sprawy, by być użytecznym społeczeństwu,
- milczenie po 1957 – nie chcą go drukować, rozwlekłe teksty,
- związki z Peiperem – u Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego
chce_sie_wyspac