Bigaj - Paradoksy nieistnienia pap.pdf - Ontologia - tekno-inez

I. PROBLEMY FILOZOFICZNE

ROZDZIAŁ l

PARADOKSY NIEISTNIENIA

Słowo „istnieje" nie jest zbyt często używane w języku potocznym.

Na co dzień nie ma potrzeby wygłaszania banalnych zdań typu

„To krzesło istnieje", „Gwiazdy istnieją". Świat, z którym stykamy

się w praktyce życia codziennego, jest nam dość dobrze znany

i nie musimy upewniać siebie i innych, z jakich obiektów się

składa. Jeśli natomiast chcemy przy jakiejś okazji wyrazić ideę

braku czegoś, uciekamy się na ogół do mniej „oficjalnych" zwro

tów, jak na przykład w zdaniu „Nie ma mleka". Podkreślmy przy

tym, że chodzi tu raczej o, mówiąc metaforycznie, brak „lokalny",

związany z określonym miejscem i czasem: nie ma mleka tu (np.

w moim domu) i teraz (np. w niedzielne popołudnie), a nie „w

ogóle". Słowo „istnieje" (czy „nie istnieje") rezerwujemy natomiast

raczej na okazje bardziej ogólne, kiedy np. chcemy przekonać

kogoś, że w żadnym miejscu nie ma i nigdy nie było wilkołaków

(„Wilkołaki nie istnieją").

Inaczej sprawa wygląda w naukach przyrodniczych i matema

tycznych. Tam termin „istnieć" oraz zdania egzystencjalne (od łac.

existentio — istnienie; są to zdania stwierdzające lub negujące

istnienie czegoś) pełnią bardzo ważną rolę. Nauka poszerza nie

ustannie zakres postrzeganego przez nas świata, a każdorazowe

mu takiemu poszerzeniu o pewien nowy, nieznany przedtem

rodzaj obiektów towarzyszy uznanie odpowiedniego zdania egzy

stencjalnego. Mamy więc do czynienia np. w fizyce z niebanalny

mi tezami typu „Istnieją (hieobserwowalne) cząstki elementarne"

lub bardziej szczegółowo „Istnieją kwarki". Uznanie istnienia

obiektów badanych przez fizykę jest nierzadko rezultatem bardzo

skomplikowanych procedur, zarówno doświadczalnych, jak i teo

retycznych. Ogromnym odkryciem nowożytnej astronomii było

np. stwierdzenie istnienia kolejnych, po Saturnie, planet Układu

Słonecznego: Urana, Neptuna i Plutona. Szczególnie interesująca

jest historia odkrycia Neptuna, którego istnienie zostało teorety-

[11]

cznie przewidziane przez francuskiego astronoma U. J. J. Lever-

riera na mocy pewnych faktów dotyczących orbity planety Uran

oraz praw Newtonowskiej mechaniki klasycznej i teorii grawitacji.

Hipoteza o istnieniu planety znajdującej się poza orbitą Urana

miała wyjaśnić obserwowalne zaburzenia w ruchu tej planety.

Dokładne obliczenia pozwoliły określić obszar, w którym powinna

znajdować się nowa planeta, a obserwacje potwierdziły w pełni

słuszność powyższej hipotezy.

Również nauki biologiczne obfitują w przykłady nierzadko re

welacyjnych tez o istnieniu. Bodaj czy nie największym nauko

wym osiągnięciem XX wieku było odkrycie roli cząsteczki DNA

w procesie przenoszenia kodu genetycznego. Mamy więc znów

twierdzenia „Istnieje cząsteczka DNA", „Istnieje kod genetyczny",

„Istnieją wirusy", które wnoszą ogromny wkład w wiedzę na temat

świata. Warto w tym momencie może zauważyć, że waga takich

twierdzeń zależy silnie od momentu, w którym są one wypowia

dane. Ogłoszenie światu tuż po odkryciu cząstki DNA, że DNA

istnieje, było ogromnym wydarzeniem. Natomiast dzisiaj, kiedy

w każdym podręczniku biologii pojęcie kwasu dezoksyrybonu

kleinowego jest na porządku dziennym, powyższa teza egzysten

cjalna powoli nabiera charakteru banału, podobnie jak to było

w wypadku krzeseł czy gwiazd. Ogólnie prawidłowość jest taka,

że jeśli do naszego języka wprowadzamy właśnie nowe pojęcie „X",

o którym wiemy, że opisuje pewien nieznany przedtem typ przed

miotów, to twierdzenie o istnieniu X-ów jest cennym wkładem

w naszą wiedzę. Jeśli natomiast język, którym się posługujemy,

zawiera już termin „X", a X-y są nam dobrze znane, to twierdzenie

o ich istnieniu jest niewiele wnoszącą konstatacją.

Jednakże nie tylko tezy o istnieniu zajmują poczesne miejsce

w naukach. Równie doniosłą rolę pełnią w nich twierdzenia o nie

istnieniu. Z pozoru może się to wydawać dziwne. Dlaczego nauki

mają się zajmować tak „podejrzaną" sferą, jaką jest niebyt?

Przyjrzyjmy się jednak konkretnym przykładom. Oto w fizyce

przez długie lata akceptowana była tzw. hipoteza eteru. Eter to

hipotetyczna niewidzialna i nieważka substancja, która miałaby

wypełniać całą przestrzeń. Jej rola polegałaby na przenoszeniu

fal elektromagnetycznych, takich jak fale radiowe, światło czy

promieniowanie rentgenowskie — podobnie jak woda przenosi

fale rozchodzące się po jej powierzchni, a powietrze przenosi fale

dźwiękowe. Choć hipoteza eteru została ostatecznie odrzucona

prawie sto lat temu, do dziś w języku zachowało się powiedzenie

„w eterze", czy „na falach eteru" w odniesieniu do nadawanych

przez rozgłośnie radiowe programów.

Eter jednak sprawiał duże kłopoty fizykom. Nie dawał się

zarejestrować przy pomocy żadnych urządzeń pomiarowych, a z

pewnych rozważań wynikało, że powinien mieć bardzo dziwne

właściwości — np. powinien być nieskończenie sprężysty. Osta

teczny jednak cios hipotezie eteru zadało słynne doświadczenie

Michelsona-Morleya. Gdyby eter wypełniał równomiernie prze

strzeń kosmiczną, to Ziemia w swoim ruchu dookoła Słońca

powinna poruszać się względem eteru (hipoteza o „pociąganiu"

eteru przez Ziemię wydaje się zanadto fantastyczna, aby mogła

być prawdziwa). Jednakże w takim wypadku powinna wystąpić

różnica pomiędzy prędkością promienia świetlnego poruszające

go się wzdłuż kierunku ruchu Ziemi a prędkością promienia

prostopadłego do jej ruchu (prędkość promienia świetlnego wzglę

dem eteru, który miał być nośnikiem promieniowania elektro

magnetycznego, powinna być oczywiście stała). Fizycy amerykań

scy A. A. Michelson (nota bene pochodzący z Polski) i E. W. Mor-

ley skonstruowali niesłychanie precyzyjne urządzenie (tzw. inter

ferometr), pozwalające zmierzyć taką różnicę. Efekt ich doświad

czenia był jednoznacznie negatywny: prędkość światła nie zależy

od kierunku, a zatem hipoteza eteru musiała upaść. Wniosek

można sformułować w postaci prostej tezy: eter nie istnieje.

Przykłady takie jak powyższy znów można mnożyć. Los eteru

spotkał inne hipotetyczne fluidy, znane z historii nauki: cieplik

(odpowiedzialny za procesy termodynamiczne) czy flogiston (ma

jący wyjaśnić zjawisko spalania). W astronomii negatywna teza

egzystencjalna „Nie istnieje planeta bliższa Słońca niż Merkury"

była odpowiedzią na wysuwaną przez niektórych hipotezę o ist

nieniu tzw. Wulkana. Wulkan miał być planetą, której istnienie

mogłoby wyjaśnić obserwowane zaburzenia ruchu Merkurego,

analogicznie do sposobu, w jaki istnienie Neptuna wyjaśniało

zaburzenia ruchu Urana. Jednakże żadne obserwacje nie po

twierdziły istnienia planety między Merkurym a Słońcem, a za

burzenia, o których mowa, zostały zadowalająco wyjaśnione na

gruncie ogólnej teorii względności Einsteina. W ten sposób do

nauki została wprowadzona kolejna teza o nieistnieniu: nie ist

nieje planeta Wulkan.

[ 12]

[ 13]

Twierdzeń egzystencjalnych, zarówno pozytywnych, jak i nega

tywnych, nie brakuje również w matematyce. Wspomnijmy może

o słynnym, znanym już od Euklidesa, twierdzeniu o nieistnieniu

największej liczby pierwszej (liczba pierwsza to taka liczba natu

ralna, która dzieli się tylko przez 1 i przez siebie samą). Dowód

tego faktu, przypisywany Euklidesowi, jest wspaniałym przykła

dem tzw. rozumowania ad absurdum (przez sprowadzenie do

niedorzeczności). Załóżmy, że istnieje największa liczba pierwsza,

tzn. taka, że żadna liczba większa od niej nie jest pierwsza. Z tego

założenia można wyprowadzić wniosek wprost przeciwny: że musi

istnieć liczba pierwsza większa od naszej wybranej liczby (nazwij

my ją x). Jeśli bowiem pomnożymy przez siebie wszystkie liczby

pierwsze mniejsze lub równe x i dodamy do tego jedynkę, to na

mocy założenia, że nie ma innych liczb pierwszych jak tylko

mniejsze lub równe x, widzimy, że skonstruowana właśnie nowa

liczba nie może dzielić się przez żadną inną liczbę. Z drugiej

jednak strony, iloczyn wszystkich liczb pierwszych większych lub

równych x jest w oczywisty sposób większy od samej liczby x (dla

x > 2). Otrzymaliśmy zatem sprzeczność: x jest największą liczbą

pierwszą, a mimo to istnieje liczba pierwsza większa od x. Zatem

nasze założenie było błędne: nie może istnieć największa liczba

pierwsza.

Podsumujmy ostatnie cztery akapity. Podane w nich przykłady

pokazują dostatecznie jasno, że negatywne twierdzenia egzysten

cjalne zyskują prawo obywatelstwa w nauce w rezultacie obale

nia pewnego błędnego przypuszczenia. Jeśli z pewnych względów

oczekujemy, że przedmioty danego rodzaju powinny istnieć, a po

wnikliwym zbadaniu sprawy okazuje się, że nic nie potwierdza

naszego oczekiwania, to wniosek formułujemy w postaci inte

resującego poznawczo twierdzenia: nie istnieją takie-a-takie

przedmioty. Warunek uprzedniego uzasadnionego przypuszcze

nia jest tutaj istotny, w przeciwnym razie musielibyśmy zaliczyć

do twierdzeń naukowych niewątpliwe prawdy w rodzaju „Nie

istnieją latające żyrafy". Jednakże przynajmniej dopóki nikt nie

wskaże jakichś niewielkich choćby przesłanek przemawiających

za tezą, że jednak latające żyrafy powinny istnieć, to wzmianko

wana teza nie ma charakteru prawdy istotnej poznawczo.

Uzasadniliśmy już chyba w dostateczny sposób, że twierdzenia

o istnieniu i nieistnieniu stanowią ważną część nauki. Podobnie

rzecz się ma z filozofią, a zwłaszcza z jej działem zwanym ontologią

(metafizyką). Tutaj orzecznik „istnieje" można spotkać bodaj czę

ściej niż w naukach szczegółowych. Już bowiem w samym naj

ogólniejszym określeniu tego, czym zajmuje się ontologia, mowa

jest o bycie, czyli wszystkim tym, co istnieje. Nauki szczegółowe

badają pewne wyróżnione dziedziny rzeczywistości: fizyka —

dziedzinę obiektów materialnych, biologia — dziedzinę przedmio

tów ożywionych, matematyka — dziedzinę przedmiotów abstra

kcyjnych. Natomiast filozofia stara się znaleźć odpowiedź na

pytanie ogólne: co istnieje? albo: z jakich najogólniejszych kate

gorii obiektów składa się sfera bytu? Jednym z warunków udzie

lenia odpowiedzi na to pytanie jest próba odpowiedzi na inną,

bardziej abstrakcyjną kwestię: co w ogóle rozumiemy pod poję

ciem „istnienia", jaki jest sens „istnienia", a jakie są jego kryteria.

Jest to tematyka bardzo zawiła, a dodatkowe utrudnienie stanowi

mnogość proponowanych rozwiązań, stosowanych aparatów po

jęciowych i przyjmowanych założeń. W niniejszym eseju nie bę

dziemy próbowali rozsupływać tej gmatwaniny pojęciowej. Za

miast tego spróbujmy skoncentrować się na jednym konkretnym

problemie, związanym z akceptacją twierdzeń o nieistnieniu.

Problem ów można by nazwać „paradoksem nieistnienia".

Rozważmy pewne prawdziwe twierdzenie o nieistnieniu, np.

„Nie istnieje kamień filozoficzny" (kamień filozoficzny to legendar

na substancja, poszukiwana przez średniowiecznych alchemi

ków, mająca zdolność przemiany dowolnych metali w złoto). Zda

nie to ma postać analogiczną do zdań typu „Warszawa nie leży

nad morzem" czy „Piotr nie śpi". W obu przykładach orzekamy

pewną cechę (negatywną) o jakichś przedmiotach: o Warszawie

lub Piotrze—mianowicie cechę nieleżenia nad morzem oraz cechę

niespania. Wydaje się więc naturalne podobne potraktowanie

naszego wyjściowego twierdzenia: orzekamy w nim cechę nieist

nienia o pewnym przedmiocie, a mianowicie o kamieniu filozofi

cznym. Zatem zdanie owo jest prawdziwe wtedy, gdy między

kamieniem filozoficznym a cechą nieistnienia zachodzi relacja

przysługiwania (w skrócie: kiedy kamień filozoficzny posiada

cechę nieistnienia). Ale tu pojawia się trudność. Aby powiedzieć

prawdziwie, że pewna cecha przysługuje jakiemuś przedmiotowi,

musimy — jak się zdaje — założyć, że ten przedmiot istnieje.

Czemu bowiem miałaby przysługiwać owa cecha, gdyby nie było

inkryminowanego przedmiotu? A zatem aby stwierdzić, że kamie

niowi filozoficznemu przysługuje cecha nieistnienia, musimy

[ 14 1

[ 15]

przyjąć założenie o istnieniu kamienia filozoficznego. Popadamy

więc w sprzeczność: kamień filozoficzny nie istnieje, ale zarazem

jakoś istnieje, skoro jakąś cechę posiada. W oczywisty sposób

paradoks ów dotyczy nie tylko twierdzenia o nieistnieniu kamie

nia filozoficznego, ale wszelkich negatywnych twierdzeń egzysten

cjalnych: wydaje się, że aby odmówić istnienia czemukolwiek,

musimy najpierw założyć istnienie tego czegoś.

Jeśli waga problemu filozoficznego zależy przynajmniej częścio

wo od jego wieku, to omawiany problem należy uznać za ważny.

Już bowiem Platon ponad dwa tysiące lat temu w swoim dialogu

Sofista rozważał podobną łamigłówkę. Zostawmy jednak kwestie

historyczne na boku, aby skoncentrować się na możliwych pró

bach rozwiązania. Najprawdopodobniej zbyt pochopnie zgodzili

śmy się na analogię między naszym wyjściowym zdaniem stwier

dzającym nieistnienie kamienia filozoficznego a zdaniami orzeka

jącymi pewną cechę o (istniejącym) przedmiocie. Analogia ta

nasunęła się wskutek podobieństwa strukturalnego (gramatycz

nego) obu typów zdań, ale podobieństwo takie może być niekiedy

mylące. Podmiot gramatyczny zdania nie zawsze przecież musi

być jego podmiotem „logicznym"; zdanie stwierdzające nieistnie

nie X-a, nie musi być interpretowane jako dotyczące (nieistnie

jącego) X-a. Dlatego należy nieco bardziej wnikliwie rozważyć

pytanie: o czym naprawdę jest wypowiedź albo czego naprawdę

dotyczy wypowiedź, że kamień filozoficzny nie istnieje?

Tutaj, jak się okazuje, możliwych jest więcej niż jedna odpo

wiedź. Zacznijmy może od następującej. Wiemy, że nie istnieje

kamień filozoficzny, a zatem nie może on być „nośnikiem" żad

nych cech. Jednakże istnieje coś, co z domniemanym kamieniem

filozoficznym jest silnie związane. Ludzie przecież mogą sobie

kamień filozoficzny wyobrażać, myśleć „o nim", pragnąć jego

posiadania. Ogólnie rzecz biorąc, chcemy powiedzieć, że niezależ

nie od istnienia kamienia filozoficznego (oraz każdej innej fikcji)

dysponujemy pojęciem kamienia filozoficznego. Pojęcie kamienia

filozoficznego, podobnie jak np. pojęcie stołu, to pewien opis,

pewien wzorzec (dokładniej należałoby powiedzieć, że pojęciem

jest znaczenie czy też sens odpowiedniego terminu: terminu

„kamień filozoficzny" lub terminu „stół"). Opis kamienia filozofi

cznego jest równie poprawnym opisem jak opis stołu czy przed

miotu każdego innego typu. Jedyna różnica między nimi polega

na tym, że pojęciu stołu odpowiada coś w rzeczywistości: miano-

wicie konkretne stoły, natomiast pojęcie kamienia filozoficznego

nie ma swojego rzeczywistego odpowiednika.

Możemy zatem zaproponować następujące rozwiązanie „para

doksu nieistnienia". Zdania o nieistnieniu tylko z pozoru dotyczą

pewnych „przedmiotów" (eteru, cieplika, kamienia filozoficznego).

W istocie jednak są to zdania o pewnych bytach językowych —

pojęciach — i stwierdzają one pewną cechę tych pojęć, a miano

wicie ich pustość. Terminem „pustość" oznacza się w terminologii

logicznej własność wszystkich tych wyrażeń językowych, którym

nic nie odpowiada w rzeczywistości. Zdanie „Nie istnieje kamień

filozoficzny" należy więc odczytywać jako „Pojęcie «kamienia filo

zoficznego» jest puste". Oczywiście, w tym drugim wypadku przy

pisujemy pewną cechę (pustość) istniejącemu przedmiotowi (po

jęciu „kamienia filozoficznego"). Tyle tylko, że przedmiot ten jest

obiektem językowym, a nie materialnym czy — szerzej — pozaję-

zykowym.

Tak zinterpretowane orzeczenie nieistnienia znalazłoby się

w jednej grupie z innymi orzeczeniami, które można by nazwać

„orzeczeniami liczności". Otóż pojęcia językowe można klasyfiko

wać ze względu na to, ile przedmiotów pod nie podpada. Mamy

więc tak zwane pojęcia ogólne: pojęcie „człowieka", pojęcie „pier

wiastka chemicznego". Pojęcie ogólne to takie, któremu odpowia

da więcej niż jeden przedmiot. Pojęciami jednostkowymi z kolei

nazwiemy te pojęcia, które odnoszą się do dokładnie jednego

przedmiotu (np. „najwyższa góra świata", „twórca Pana Tadeu

sza"). I wreszcie mamy wspomnianą wyżej klasę pojęć pustych,

do której należy między innymi pojęcie „kamienia filozoficznego",

pojęcie „eteru" czy pojęcie „wilkołaka". Przy okazji możemy za

uważyć, że nie tylko twierdzenia o nieistnieniu dadzą się zinter

pretować jako tezy dotyczące pojęć. W analogiczny sposób może

my zinterpretować pozytywne twierdzenia egzystencjalne. Wolno

więc nam powiedzieć, że zdanie „Istnieją geny" znaczy tyle co

„Pojęcie «genu» jest ogólne lub jednostkowe" lub w skrócie „Pojęcie

«genu» jest niepuste (ma liczność co najmniej równą 1)".

Uporaliśmy się zatem z paradoksem nieistnienia za cenę uzna

nia, że zdania egzystencjalne są faktycznie zdaniami o pewnych

obiektach językowych, a nie o przedmiotach. Takie zdania, które

dotyczą języka, nazywa się często zdaniami „metajęzykowymi"

(przedrostek „meta" znaczy „nad", a więc metajęzyk to język, który

znajduje się „nad" zwykłym językiem, który opisuje ten „normal-

[ 16]

[ 17]

ny" język). W codziennej praktyce językowej nie rozgraniczamy

ostro wypowiedzi językowych (np. „Stół ma cztery nogi") od zdań

metajęzykowych (np. „Nazwa «stół» ma cztery litery"), lecz logicy

zalecają, aby nie „mieszać" wypowiedzi tych dwóch typów, pod

groźbą popadnięcia w pewne paradoksy. Jednakże wypowiedź

metajęzykowa „Nazwa «stół» jest niepusta" różni się pod pewnym

ważnym względem od wypowiedzi metajęzykowej „Nazwa «stół»

ma cztery litery". To ostatnie zdanie mianowicie dotyczy pewnej

cechy wewnętrznej wyrażenia „stół" (liczby liter), podczas gdy

pierwsze mówi coś na temat stosunku nazwy „stół" do rzeczywi

stości. Fakt, iż zaliczamy zdanie o niepustości pojęcia „stołu", czy

też zdanie o pustości pojęcia „kamienia filozoficznego", do zdań

metajęzykowych, nie powinien nam sugerować, że kwestia istnie

nia czy też nieistnienia to sprawa wyłącznie języka. Jest to raczej

sprawa stosunku pewnych wyrażeń językowych do faktów poza-

językowych.

Być może drugie z możliwych rozwiązań naszego paradoksu

pozwoli nam uwypuklić fakt, że problem istnienia (nieistnienia)

jest jednak problemem wykraczającym poza właściwości samego

języka. Otóż można sprawę postawić następująco. Mówiąc, że nie

istnieje kamień filozoficzny, nie chcemy powiedzieć czegoś o nie

istniejącym kamieniu filozoficznym, ale raczej o wszystkich ist

niejących przedmiotach — to mianowicie, że wśród nich nie ma

kamienia filozoficznego. Dokładniej, zdanie „Nie istnieje kamień

filozoficzny" da się przełożyć na wypowiedź „Żaden przedmiot nie

jest (tożsamy z) kamieniem filozoficznym". To ostatnie zdanie nie

jest typowym zdaniem podmiotowo-orzecznikowym, w którym

jakąś cechę orzeka się o pewnym jednostkowym obiekcie. Raczej

ujmuje ono syntetycznie wszystkie obiekty, o każdym z nich orze

kając, że nie jest kamieniem filozoficznym. Pełni ono więc rolę

bardzo wygodnego skrótu dla ogromnej (a może nawet nieskoń

czonej) liczby jednostkowych twierdzeń typu „a nie jest kamie

niem filozoficznym", gdzie „a" jest dowolną nazwą jednostkową.

Udało się nam oto wyrazić negatywne zdanie egzystencjalne

w postaci zdania nie metajęzykowego, ale językowego, odnoszą

cego się nie do jednego, a do wszystkich przedmiotów. Ten ostatni

fakt zresztą może być niepokojący, gdyż z pewnych względów

mówienie o wszystkich w ogóle przedmiotach jest narażone na

popadniecie w sprzeczność (wrócimy do tej kwestii w rozdziale 5,

poświęconym problemowi nieskończoności). Możemy jednak

spróbować takiego oto wybiegu. Kamień filozoficzny to z definicji

substancja chemiczna, która zamienia metale w złoto. Zamiast

więc mówić, że żaden przedmiot nie jest kamieniem filozoficznym,

możemy powiedzieć, że żadna substancja chemiczna nie zamienia

metali w złoto, a sens wypowiedzi pozostanie niezmieniony. Albo

weźmy przykład hipotetycznej planety Wulkan, zdefiniowanej

jako planeta znajdująca się bliżej Słońca niż Merkury. Zdanie

odrzucające istnienie Wulkana sparafrazowalibyśmy w myśl pro

ponowanej metody jako zdanie „Żadna planeta nie znajduje się

bliżej Słońca niż Merkury", które ewidentnie dotyczy nie wszy

stkich obiektów, ale bardzo ograniczonej ich grupy, a mianowicie

wszystkich planet Układu Słonecznego.

Zwróćmy uwagę, że podobna parafraza będzie miała zastoso

wanie w przypadku pozytywnych zdań egzystencjalnych. Prze

analizujmy np. zdanie „Istnieją planety poza Układem Słonecz

nym" (potwierdzone nie tak dawno przez polskiego astronoma

prof. Wolszczana). Zdanie to wolno przedstawić jako zaprzeczenie

(negację) zdania „Nie istnieją planety poza Układem Słonecznym"

czyli — po przeformułowaniu — zdania „Żadna planeta nie znaj

duje się poza Układem Słonecznym". Ale negacja tego ostatniego

zdania to po prostu twierdzenie, że niektóre planety znajdują się

poza Układem Słonecznym. Znów więc mamy parafrazę, która nie

podpada pod schemat podmiotowo-orzecznikowy, a raczej należy

do grupy zdań, o których logicy powiedzieliby, że są tzw. zdaniami

kwantyfikacji (zaczynają się od słów „niektóre", „pewne" lub

„wszystkie", „żadne", tzn. od terminów kwantyfikujących —

w skrócie: kwantyfikatorów).

Nasze parafrazy, oprócz tego, że —jak się zdaje — rozwiązały

problem nieistnienia, mają jeszcze inne ciekawe konsekwencje.

Przede wszystkim dzięki nim udało nam się w ogóle wyeliminować

słowo „istnieje" ze zdań egzystencjalnych i zastąpić je odpowied

nimi wyrażeniami kwantyfikującymi. Pozbyliśmy się w ten spo

sób złudzenia, że orzekając istnienie o pewnym przedmiocie,

przypisujemy mu pewną dodatkową cechę — cechę istnienia.

Pytaniem, czy istnienie jest taką samą cechą jak inne cechy —

barwa, ciężar, kształt — zajmowało się wielu filozofów. Na przy

kład Immanuel Kant odpowiadał na to pytanie negatywnie. Jego

argumentacja, niestety, nie była zbyt przejrzysta. Kant posłużył

się przykładem nieistniejących (tylko pomyślanych) talarów

„znajdujących" się w jego kieszeni i zapytał, czym różnią się one

[ 18]

[ 19]

Bigaj - Paradoksy nieistnienia pap.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: