agrosimex_08_2008.pdf

Choroby grzybowe

jabłek

Marcin Piesiewicz, Robert Binkiewicz, Marcin Oleszczak

Agrosimex, Dział Techniczno-Naukowy

fot. M. Oleszczak

Miniony sezon przechowalniczy nie należał do łatwych. Szczególnie że w ubiegłym roku w wielu sadach po dotkli

wych wiosennych przymrozkach ograniczono ochronę w czasie kwitnienia drzew i przed zbiorami owoców. Wielu

sadowników informowało nas, że w sezonie 2007/2008 jabłka nie przechowywały się dobrze. Sprawiły to warunki

atmosferyczne i ograniczona ochrona. Kolejny sezon — 2008/2009 — jest dla nas jeszcze zagadką, choć mamy już

pewne informacje, które wskazują na to, co może się dziać w czasie przechowywania. Sezon ten może okazać się

trudny pod względem występowania infekcyjnych chorób przechowalniczych. W okresie kwitnienia jabłoni pogoda

sprzyjała bowiem infekcjom kwiatów przez sprawcę szarej pleśni. Ponadto potencjał infekcyjny sprawcy gorzkiej

zgnilizny jabłek jest po ubiegłym sezonie duży i tylko przebieg warunków atmosferycznych latem będzie limitował

infekcje. Do tego dochodzi stosunkowo duże porażenie sadów jabłoniowych parchem jabłoni, co może być przyczy

ną występowania parcha przechowalniczego.

Choroby powodowane

przez grzyb

Botrytis cinerea

przykielichowa , która obejmuje oko-

lice kielicha. Wówczas jabłka gniją już

na drzewach (fot. 2). Przejście suchej

zgnilizny w miękką zależy od warun-

ków atmosferycznych latem.

przechowywania najczęściej zaczyna roz-

wijać się od plam gnilnych wokół kielicha.

Zgnilizna jest miękka. Plama gnilna szyb-

ko powiększa się, obejmując całe jabłko.

Gnijący owoc pokrywa się białoszarym

nalotem grzybni (fot. 3). Zgnilizna może

rozwijać się w zagłębieniu szypułkowym

lub w dowolnym miejscu jabłka stykają-

cego się z chorym owocem.

Grzyb Botrytis cinerea zimuje w for-

mie sklerocjów bądź grzybni w gle-

Większość chorób przechowalniczych

ma swoje źródło w sadzie.

Rozwojowi miękkiej zgnilizny sprzyja

mokra i ciepła pogoda.

W rozwoju szarej pleśni jabłek uczestni-

czy tylko stadium konidialne grzyba Bo-

tryotinia fuckeliana — Botrytis cinerea .

Gniazdowe gnicie jabłek w okresie

przechowywania. Szara pleśń w czasie

choroba ta występuje w trzech for-

mach: sucha zgnilizna przykielichowa,

miękka zgnilizna przykielichowa, gniaz-

dowe gnicie jabłek w okresie przecho-

wywania.

Sucha zgnilizna przykielichowa ob-

jawia się 1,5–2 miesięcy po kwitnie-

niu, najpierw jako czerwonoioletowe

przebarwienie skórki wokół kielicha

zawiązka (fot. 1). Następnie rozwija

się mała plamka gnilna, która otacza

cały kielich. Po jej wyschnięciu skórka

w tym miejscu często się wykrusza.

W drugiej połowie lata z suchych plam

może rozwinąć się miękka zgnilizna

Fot. 1. Sucha zgnilizna przykielichowa — czerwonoioletowe przebarwienie skórki wokół kielicha

zawiązka

fot. 1–14 M. Oleszczak

miesięcznik praktycznego sadownictwa

8/2008

Szara pleśń rozwijająca się w okresie

przechowywania prowadzi do całko-

witego zniszczenia owoców. Im dłużej

przechowujemy jabłka, tym straty są

większe, ponieważ „gniazda gnilne”

obejmują kolejne, sąsiadujące owoce.

Choroba ta występuje zarówno w prze-

chowalniach, jak i chłodniach.

Fot. 2. W drugiej połowie lata z suchych plam może rozwinąć się miękka zgnilizna przykielichowa,

która obejmuje miąższ wokół kielicha

Rozwojowi szarej pleśni sprzyjają:

deszczowa pogoda w czasie kwitnienia

i zbioru jabłek, opóźnione schładzanie

owoców po zbiorze oraz zła wentylacja

pomieszczeń przechowalniczych.

Gorzka zgnilizna jabłek

Chorobę tę wywołują patogeny Pezicula

alba i Pezicula malicorticis . Podobne

objawy może powodować rzadko wy-

stępujący w Polsce patogen Glomerella

cingulata .

Gorzka zgnilizna jabłek występuje

w dwóch formach — a są to zgorzele ko-

ry jabłoni i „oczkowanie” jabłek w okre-

sie przechowywania.

Fot. 3. Szara pleśń na jabłkach — owoce pokryte białoszarym nalotem grzybni

Zgorzel kory jabłoni objawia się po-

wstawaniem eliptycznych ran zgorze-

lowych na pędach drzew. Na zamarłej

korze widoczne są wzniesienia, które

są skupieniami konidiów. Zarodniko-

wanie grzybów na martwych sęczkach,

krótkopędach i ranach zgorzelowych jest

źródłem zakażenia dla owoców.

„Oczkowanie” jabłek w czasie prze-

chowywania powodują oba patogeny.

Objawy choroby są prawie identyczne

i pojawiają się na jabłkach osiągających

dojrzałość konsumpcyjną. Początkowo

są to bardzo małe plamki gnilne wokół

przetchlinek, zwane potocznie „oczko-

waniem” jabłek. Plamki te często — nie-

słusznie — są traktowane jako zjawisko

naturalne. Początkowo są one drobne jed-

nak z czasem powiększają się i zlewają

(fot. 5). Zgnilizna sięga głębokim stoż-

kiem w głąb owocu. Zdrowa część jabłka,

która przylega do zgnilizny jest gorzka.

Skórka gnijącego jabłka w miejscu plam

jest początkowo gładka, napięta i często

pęka podłużną szczeliną (fot. 6). Plamy

mogą być różnego koloru. Na jednym

owocu może być od jednej do kilkudzie-

sięciu plam. Z czasem na dużych plamach

gnilnych, pod skórką pojawiają się drobne

wypukłości, które są rozmieszczone

bie, zasiedlając martwe szczątki roślin.

Znane są przypadki porażania przez

niego także pędów i gałęzi drzew, np. na

odmianie ‘Ligol’ (fot. 4). Wiosną grzyb

zaczyna obicie zarodnikować — zarod-

niki konidialne przenoszone są na kwia-

ty jabłoni z wiatrem, deszczem i przez

pszczoły. Grzyb zasiedla je, nie dając

początkowo żadnych objawów choro-

bowych ani nie hamując zawiązywania

owoców. W kwiecie jabłoni mogą być

zainfekowane wszystkie generatywne

i wegetatywne jego części. Początko-

wo jest to typowa infekcja ukryta. Po

około 2 miesiącach od kwitnienia mogą

rozwinąć się najpierw sucha, później

miękka zgnilizna przykielichowa.

Najczęściej jednak strzępki grzyba

ukryte w kielichu jabłka czekają na

warunki korzystne do rozwoju, a takie

są zwykle w czasie przechowywania.

Przy wysokiej wilgotności powietrza

grzyb uaktywnia się, wnika do tkanek

owocu i powoduje ich gnicie. Gnijące

jabłka zakażają sąsiednie — zdrowe,

tworząc typowe dla tej choroby gniaz-

da gnilne. Do infekcji owoców może

Fot. 4. Grzyb Botrytis cinerea może porażać

także pędy i gałęzie drzew

również dochodzić przez uszkodzenia

skórki.

Jabłka porażone suchą zgnilizną

wcześniej dojrzewają i opadają. Owoce

z objawami choroby są oszpecone i mają

niską jakość. Czasami suche plamy prze-

chodzą w miękką zgniliznę i jabłka gniją

już na drzewach.

Sucha zgnilizna najczęściej występuje na

odmianach: ‘Fantazja’, ‘Lobo’, ‘Paulared’,

‘Alwa’, ‘McIntosh’, ‘Idared’ i ‘Gloster’.

8/2008

miesięcznik praktycznego sadownictwa

Fot. 5. „Oczkowanie” jabłek w czasie przechowywania

w kroplach deszczu na zawiązki i owoce.

O terminie zakażenia decydują tylko wa-

runki atmosferyczne, może ono nastąpić

od końca czerwca aż do zbiorów. Począt-

kowo choroba rozwija się w formie uta-

jonej. Zarodniki kiełkują na powierzchni

owoców, dostają się do przetchlinek, ale

początkowo nie są zdolne do przenikania

przez nie i wywołania zgnilizny. Grzyb-

nia przez kilka miesięcy żyje saproitycz-

nie w pobliżu przetchlinek i dopiero gdy

jabłko uzyskuje w przechowalni dojrza-

łość konsumpcyjną, strzępki przerastają

przez przetchlinki do miąższu owocu

i powodują szybki rozpad gnilny. Nowo-

czesne metody przechowywania owoców

nie ograniczają „oczkowania” jabłek.

Grzyby wywołujące chorobę doskonale

rozwijają się w niskiej temperaturze i wa-

runkach modyikowanej atmosfery.

Fot. 6. Gorzka zgnilizna — skórka gnijącego

jabłka w miejscu plam jest początkowo gładka,

napięta i często pęka podłużną szczeliną

Fot. 7. Gorzka zgnilizna — przy wysokiej wilgotności

powietrza z owocników tych wydobywają się zarodni-

ki w postaci szarokremowego, śluzowatego wycieku

Najbardziej podatne na gorzką zgniliznę

są odmiany: ‘Golden Delicious’, ‘Gala’,

‘Elstar’, ‘Rubin’, ‘Ligol’ i ‘Fiesta’. cho-

roba ta nasiliła się w ostatnich latach.

Występowaniu jej sprzyjają deszczowa

pogoda przed zbiorem owoców oraz

obecność w koronie ran zgorzelowych

na pędach drzew.

Gorzka zgnilizna jabłek należy do najgroźniejszych chorób jabłek

i gruszek występujących podczas ich przechowywania,

co roku wyrządza duże szkody.

Parch przechowalniczy

Grzyb Venturia inaequalis jest sprawcą

najgroźniejszej choroby jabłoni — parcha

jabłoni. Może porażać on liście, szypułki

owoców, zawiązki, owoce, pąki i pędy.

Choroba objawia się powstaniem na skór-

ce jabłek ciemnoszarych lub czarnych

plam o różnej wielkości. Plamy te mają

najczęściej 1–5 mm średnicy. Na jednym

jabłku może być od kilku do kilkudzie-

sięciu plam.

nieregularnie. Są to owocniki grzybów

Pezicula . Przy wysokiej wilgotności po-

wietrza z owocników tych wydobywają

się zarodniki w postaci szarokremowego,

śluzowatego wycieku (fot. 7).

Źródłem zakażenia owoców są sapro-

ityczne i pasożytnicze formy grzybów,

które rozwijają się na ranach zgorze-

lowych, martwych sęczkach i krótko-

pędach. Zarodniki te są przenoszone

miesięcznik praktycznego sadownictwa

8/2008

Owoce mogą być zakażane przez

cały okres wegetacji. Wczesne infekcje

prowadzą do powstawania na jabłkach

dużych „strupów”. W miarę wzrostu

owoców kolejne zakażenia ujawniają

się powstawaniem coraz drobniejszych

plam parcha późnego. Natomiast infekcje

przed zbiorem mogą ujawnić się dopie-

ro w czasie przechowywania w postaci

parcha przechowalniczego.

jabłka tracą wartość handlową, szybciej

więdną i są narażone na zakażenie przez

inne grzyby.

Nasilenie choroby zależy od nasilenia

porażenia liści jabłoni w czasie wegeta-

cji oraz przebiegu warunków atmosfe-

rycznych przed zbiorem.

Brunatna zgnilizna

Grzyb Monilinia fructigena występuje

zarówno na drzewach ziarnkowych (ja-

błonie), jak i na owocach drzew pestko-

wych (śliwy, morele). Choroba ma dwie

formy: letnią — występującą w sadzie

i przechowalniczą — w czasie przecho-

wywania.

Letnia forma choroby objawia się

powstawaniem wokół zranień skórki bru-

natnych plam gnilnych. Zranienia mogą

być efektem np: żerowania szkodników

czy wystąpienia gradu. Zgnilizna stopnio-

wo powiększa się, obejmując cały owoc,

który jest twardy i nie rozpada się.

Źródłem późnych infekcji owoców są

zarodnikujące plamy parcha jabłoni na

liściach w drugiej połowie lata.

Infekcjom sprzyja deszczowa pogoda

— zarodniki konidialne przenoszone

są w kroplach wody z liści na owoce

w czasie opadów deszczu.

Choroba występuje na jabłkach

przechowywanych w chłodniach lub

przechowalniach. Jest to jedyna infek-

cyjna choroba przechowalnicza, która

nie powoduje gnicia owoców, jednak

znacznie pogarsza ich jakość. Porażone

Fot. 8. Letnia forma brunatnej zgnilizny jabłek

Fot. 9. Owoce porażone brunatną zgnilizną stopniowo wysychają, przekształcając się w mumie

wiszące w koronach drzew do wiosny

8/2008

miesięcznik praktycznego sadownictwa

Na powierzchni zgnilizny tworzą

się koncentrycznie ułożone brunatne

brodawki — owocniki grzyba (fot. 8).

Gnijące owoce zakażają zdrowe jabłka,

z którymi się stykają. Zgniłe owoce stop-

niowo wysychają, przekształcając się

w mumie wiszące w koronach drzew do

wiosny (fot. 9).

Przechowalnicza forma choroby

również zaczyna się od powstania małej

plamki gnilnej wokół uszkodzenia skór-

ki. Zgnilizna powiększa się, obejmuje

cały owoc, który

owocu są uszkodzenia skórki lub kontakt

owocu chorego ze zdrowym.

jącego owocu pojawia się zarodnikowa-

nie grzyba w postaci najpierw białych,

później niebieskawych poduszeczek (fot.

12). Zarodniki te łatwo pylą i unoszą się

w powietrzu.

Głównym miejscem infekcji przez

grzyby powodujące miękką zgniliznę

są zranienia owoców lub niekiedy prze-

tchlinki na obitych jabłkach. Grzyby

z rodzaju Penicillium występują bardzo

powszechnie jako saproity. Źródłem

infekcji owoców są przeważnie resztki

zgniłych jabłek na skrzynkach i skrzy-

niopaletach. Zarodniki te są długowiecz-

ne, ich duże ilości unoszą się w powietrzu

w sadzie, w komorach przechowalni-

czych i pakowniach.

Choroba występuje tylko na uszko-

dzonych jabłkach. Z powodu bardzo du-

żej aktywności enzymatycznej grzyba

następuje bardzo szybki rozpad gnilny

owocu. Choroba rozwija się w dużym

zakresie temperatury i może spowo-

dować poważne szkody. Szkodliwość

choroby wiąże się również ze zdolnością

grzyba Penicillium expansum do tworze-

nia w gnijących owocach mykotoksyny

— patuliny.

Decydujące znaczenie w rozwoju cho-

roby mają warunki atmosferyczne

i mechaniczne uszkodzenia owoców.

Masowe porażenie następuje zawsze po

gradobiciu lub po gradacji szkodników,

które uszkadzają jabłka.

Letnia forma choroby występuje dość

często w zaniedbanych sadach przydo-

mowych lub sadach towarowych, gdy

owoce zostały uszkodzone mechanicz-

nie. Forma przechowalnicza występu-

je częściej w przechowalniach niż

chłodniach. Choroba ujawnia się

już w pierwszych tygodniach prze-

chowywania owoców. Bardziej

wrażliwe na brunatną zgniliznę

są odmiany o delikatnej, podatnej

na uszkodzenia skórce.

Mokra zgnilizna jabłek

Chorobę wywołuje kilka gatunków

grzybów z rodzaju Penicillium , najczęś-

ciej Penicillium expansum.

Fot. 10. Przechowalnicza

forma brunatnej zgnilizny jabłek

Nazwa „mokra zgnilizna” obejmuje gru-

pę chorób, których wspólną cechą jest

szybki rozkład gnilny miąższu jabłek.

Pleśnienie komór

nasiennych i odśrodkowe

gnicie jabłek

Porażenia gniazda nasiennego jabłek mo-

gą dokonać grzyby: Alternaria alternata ,

Fusarium avenaceum , Botrytis cinerea .

Objawy choroby widoczne są dopiero po

przekrojeniu owocu, są to zmiany w ob-

rębie komór nasiennych — pojawiają się

w nich strzępki grzybni (fot. 13). Nasile-

nie tego zjawiska, kolor grzybni zależą

stopniowo wysycha i się kurczy. Gnijące

jabłko staje się czarne, a zgniły już owoc

przy wysokiej wilgotności pokrywa się

psedosklerocjami (fot. 10).

Źródłem pierwotnych infekcji owoców

w czasie wegetacji są mumie pozostawio-

ne na i pod drzewami, na których wiosną

wytwarzają się zarodniki. Do zakażenie

jabłek może dojść w ciągu całej wege-

tacji. Jedyną drogą wnikania grzyba do

W miejscu zakażenia powstaje miękka,

wodnista plama (fot. 11). Skórka począt-

kowo jest napięta. Nawet przy delikat-

nym dotknięciu pęka, odsłaniając rzadki,

brunatny miąższ o nieprzyjemnym zapa-

chu. Zapach udziela się też sąsiadującym,

zdrowym owocom. Zgnilizna rozwija

się dynamicznie. Na powierzchni gni-

Fot. 11. Mokra zgnilizna jabłek — w miejscu zakażenia powstaje miękka, wodnista plama

Fot. 12. Zarodnikowanie grzyba powodującego

mokrą zgniliznę jabłek

miesięcznik praktycznego sadownictwa

8/2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: