UNIWERSYTET GDAŃSKI
ATENEUM – SZKOŁA WYŻSZA
dr Marcin Szulc
Dziecko krzywdzone w szkole: diagnoza i profilaktyka
Portret psychologiczny sprawców i ofiar przemocy
1. Wyjaśnienie pojęć złości, agresji i przemocy
Agresja to każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody straty lub bólu? (Wojciszke, 2002). Agresja jest najczęściej wynikiem gniewu, złości lub prowokacji
•Złość (nie agresja) to emocja związana z mobilizacją energii
• Pojawia się zazwyczaj w sytuacjach, w których napotykamy na przeszkodę w osiągnięciu ważnego dla nas celu
• Przeżywają ją wszyscy i nie mamy wpływu na jej pojawienie się
• Złoszczenie się nie jest samo w sobie ani złe, ani dobre
Możemy mieć natomiast wpływ na to, co robimy, gdy czujemy złość
Agresja jest często, lecz nie zawsze, sposobem wyrażania złości.
W szczególnych warunkach agresja
może przeradzać się w przemoc
Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem ( fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy) (mobbing)
2. Co kształtuje zachowania agresywne dzieci?
1.Relacje rodzic – dziecko
-ograniczona emocjonalność wobec dziecka
-złe związki uczuciowe
-niedostępność matki
-brak opieki
2. Akceptacja zachowań agresywnych
- przyzwolenie i nadmierna tolerancja
- brak granic
3. Praktyki dyscyplinujące
-kary cielesne z wybuchami złości
4. Osobowość i różnice indywidualne
- predyspozycje charakterologiczne
- temperament (Szygendowska, 2007)
3. Charakterystyka agresji w szkole
Agresja szkolna = agresja proaktywna tzn. wyizolowana od emocji i przemyślana
(Szygendowska, 2007)
- instrumentalna (konkretny cel np. pożądany efekt, pozyskanie przedmiotów, utrzymanie silnej pozycji w grupie)
- przemyślana
- świadoma
- niejednorazowa i skumulowana
(Bykowska, 2007)
Formy przemocy, o których co najmniej raz słyszeli lub widzieli uczniowie
-przezywanie, ubliżanie, poniżanie 90,7%
-plotkowanie, obgadywanie, rozpowszechnianie kłamstw 85%
-wyśmiewanie, dokuczanie 84,1%
-szarpanie, popychanie, wykręcanie rąk 76%
-zastawianie drogi, uniemożliwianie przejścia 67,7%
-bicie, kopanie 62,2%
-niszczenie, wyrzucanie cudzej własności 56,1%
-zamykanie w toalecie lub innym pomieszczeniu 54,3%
-opluwanie, oblewanie czymś 52,2% (Bykowska, 2007)
„Kozioł ofiarny”
Nie tylko uczniowie...
Przemoc często stosują nauczyciele wobec uczniów (Szygendowska, 2007)
40% nauczycieli stosuje przemoc psychiczną wobec uczniów
W trybie ciągłym:
poniża godność ucznia (szydzenie), 30% wyzywa ich
29% wystawia oceny nieobiektywnie i niesprawiedliwie 43% jest bitych (linijką po rękach, książką po głowie)
Formy przemocy stosowane przez nauczycieli na przykładzie gdańskich gimnazjów
82% nauczycieli deklaruje, że nie stosowało żadnej formy przemocy
wobec ucznia, ale 18%....
•Szarpnie i popychanie ucznia 31,7%
•Przezywanie ucznia 24,2%
•Wyśmiewanie, wystawianie ucznia na pośmiewisko innych 21%
•Celowe zaniżanie ocen 19%
•Ubliżanie, poniżanie ucznia 12,9%
•Używanie wulgarnych i obraźliwych słów 12,5%
•Bicie ucznia 10,7%
•Niesłuszne karanie 8,3%
•Zamykanie w Sali lekcyjnej 8,3%
•Zmuszanie do wykonywania upokarzającej czynności 7,9%
Przemoc uczniów wobec nauczycieli
Najczęściej przemocy doświadczają:
-nauczyciele nie lubiani przez uczniów
-nauczyciele wyróżniający niektórych uczniów (niesprawiedliwie traktujący, stosujący surowe kary za zachowania i surowe oceny)
-nauczyciele, którzy nie mogą poradzić sobie z klasową dyscypliną (niekonsekwentni a zarazem nadmiernie wymagający, dający uczniom zbyt dużo swobody)
-nauczyciele religii (osoby zaangażowane religijne) (Szygendowska, 2007)
4. Dlaczego ofiary przemocy szkolnej bardzo rzadko mówią dorosłym o swoich problemach?
1.Poczucie bagatelizowania problemów przez dorosłych ("przezywają cię - nie zwracaj na to uwagi", "nie skarż")
2. Obawa pogorszenia sytuacji, zemsty ze strony prześladowców
3. Odczuwanie wstydu i poczucie winy - "kozioł ofiarny" jest przekonany, że wina tkwi w nim samym
Długotrwałe podleganie presji agresorów może prowadzić do zaburzeń psychicznych i somatycznych
5. Charakterystyka sprawców przemocy
Uczniowie przyjmujący rolę sprawcy - nacechowani agresją - utrwalają podobne zachowania i ujawniają je kilka lat później a nawet w życiu dorosłym
5.1. Charakterystyka gangów szkolnych tępiących „koty”
1. Liczebność grup: 3 – 10 osób (Hołyst, 2006)
2. Najczęściej są to chłopcy
3. Przywódcy są dobrze zbudowani, wysportowani, agresywni, wywołują strach otoczenia swoim wyglądem i zachowaniem
4. Zróżnicowane formy przemocowe
- wulgarne słownictwo
- zabieranie pieniędzy i przedmiotów należących do ucznia
- nie wpuszczanie do toalety
- zmuszanie do wypicia moczu
- zmuszanie do rozebrania się
- wyszydzanie somatyki ucznia
5. Specyficzny slang (zmieniający się co pokolenie) połączony z wulgarnymi słowami:
- „wycug”, czyli „odmulanie” mózgu - wkładanie głowy uczniów do muszli klozetowej i spłukiwanie wody
- „pomazanie” - zmuszanie ucznia do smarowania się własnymi lub cudzymi ekskrementami
-
- „posyłanki na czas” - zmuszanie ucznia do robienia zakupów starszym uczniom (np. papierosy) za własne pieniądze w określonym czasie (jeśli uczeń tego nie spełni grożą mu kolejne sankcje)
5.2. Charakterystyka indywidualnych sprawców przemocy
1. Najczęściej są to agresywni, silni i sprawni fizycznie chłopcy charakteryzujący się dobrą koordynacją ruchową
2. Uczniowie 5-6 klasy szkoły podstawowej i 2-3 gimnazjum
3. Agresja kierowana nie tylko wobec rówieśników ale także wobec dorosłych (rodziców, nauczycieli, wychowawców)
4. Działania sprawców mają charakter impulsywny i porywczy
5. Towarzyszy im poczucie dominacji i brak współczucia ofiarom
6. Mają trudności z empatią i wrażliwością na emocje innych
7. Ujawniają wyższą niż przeciętny uczeń pewność siebie i mniemanie o sobie
8. Wspiera ich 2-3 kolegów „kibiców”
9. Cechuje ich bardzo niski lub przeciętny poziom strachu i niepewności, co przeczy koncepcji psychologicznej mówiącej o występowaniu ukrytego lęku u sprawców przemocy!
10. Stosują wobec swoich ofiar: wyszydzanie, szykanowanie, grożenie, wyśmiewanie, znęcanie się, bicie i popychanie, niszczenie cudzych rzeczy
11. Mają problemy z adaptacją do norm i zasad w danym otoczeniu
12. Sprawia im przyjemność afiszowanie się władzą (mają opinię „twardych”)
13. Mogą oszukiwać innych, wpadają w złe towarzystwo dokonując drobnych przestępstw na osiedlu
14. Na początku mają poparcie kilku kolegów z klasy potem przestają być lubiani
15. Oceny choć na początku mogą być wysokie z czasem staja się coraz gorsze sporo poniżej średniej
16. Cechują się wobec innych dużą złością
6. Charakterystyka ofiar przemocy
Portret ofiary przemocy nie różnicuje płeć
...
ana_70