Daniel Grinberg - Anarchizm 1870 - 1914.pdf

(971 KB) Pobierz
291705643 UNPDF
RUCH ANARCHISTYCZNY
W EUROPIE ZACHODNIEJ
1870-1914
Daniel Grinberg
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ I — ANARCHIZM JAKO PRZEDMIOT BADAŃ I WYOBRAŻEŃ
Źródła do dziejów zachodnioeuropejskiego anarchizmu 1870-1914
Wydawnictwa źródłowe i podstawowe pomoce naukowe
Historiografia anarchizmu
Max Nettlau i jego dzieła.
James Guillaume — aktywista przemieniony w historyka
Anarchizm w oczach anarchistów
Marksistowska historiografia anarchizmu
Od Lombroso do Laqueura
Anarchizm w oczach artystów
CZĘŚĆ II — ANARCHIZM JAKO IDEOLOGIA
Typ idealny anarchizmu
Spuścizna Godwina
Proudhon i proudhoniści
Anarchizm w wydaniu Bakunina. Początki kolektywizmu
Anarchokolektywizm — spory i nadzieje
Okres dominacji anarchokomunizmu. Kropotkin i jego krytycy
Anarchosyndykalizm
Anarchizm indywidualistyczny oraz inne odmiany teoretyczne
CZĘŚĆ III — ANARCHIZM JAKO RUCH SPOŁECZNY
Ruch anarchistyczny na tle socjologicznej teorii ruchów społecznych
Geneza ruchu anarchistycznego w Europie Zachodniej
Anarchiści — portret zbiorowy
Zorganizowane formy ruchu anarchistycznego
Strategia i taktyka działania — rewolucja, czyn indywidualny, problem przemocy
Formy i metody anarchistycznej propagandy
Propaganda drukiem — prasa i wydawnictwa anarchistyczne
Główne dziedziny anarchistycznej aktywności
Antyparlamentaryzm i absencjonizm polityczny
Antymilitaryzm i pacyfizm
Komunalizm — próby życia we wspólnocie
Ruch na rzecz „wolnej edukacji"
Inne dziedziny aktywności
Bandytyzm ideowy
Powiązania międzynarodowe
Anarchiści i świat zewnętrzny — wzajemne relacje
UWAGA
Niniejszy e-book jest zdygitalizowaną wersją książki Daniela Grinberga pt. 'Ruch anarchistyczny w zachodniej
europie 1870 – 1914” wykonaną dla portalu www.anarchista.org. Jest to pełna wersja książki, nie zawiera ona
jedynie przypisów i bibliografii. W związku z powyższym, w celu odnalezienia brakujących elementów radzimy
sięgnąć po wersję oryginalną. Za wszelkie ew. literówki i niedociągnięcia serdecznie przepraszamy.
WSTĘP
Anarchizm należy niewątpliwie do tematów zaniedbanych przez naukę, choć zasługujących na
wnikliwsze rozpatrzenie. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele, ale sprowadzają się one w
ostatecznym rachunku do prostej konstatacji, że historię tworzą i piszą zwycięzcy. Tymczasem
zwolennicy Proudhona czy Bakunina przegrali swoją walkę, przy czym ponieśli porażkę podwójną —
miast doprowadzić do likwidacji uosabiającego przymus dziewiętnastowiecznego państwa przyczynili
się pośrednio do jego wzmocnienia. Co więcej, przegrali również rywalizację o pozyskanie serc i
umysłów mas ludowych, w których pokładali nadzieję na spontaniczną wyzwolicielską rewolucję. W
konsekwencji w świadomości zbiorowej upowszechnił się karykaturalny, deprecjonujący obraz
anarchistów uformowany przez stronę zwycięską w ogniu bezpardonowej walki politycznej. Jeśli
pojawiają się na kartach współczesnych podręczników, to tylko jako postacie marginesowe,
stwarzające kontrastowe, jednobarwne tło dla głównego nurtu opisywanych wydarzeń. Zdecydowana
większość autorów piszących o dziewiętnastowiecznym anarchizmie nie dostrzega w nim samoistnego
problemu badawczego. Interesują ich jedynie wybrane — wciąż te same — aspekty ilustrujące
powiązania z międzynarodowym ruchem robotniczym albo terrorystyczne formy walki i propagandy.
Pojawiające się cyklicznie fale nowych publikacji wyrażają z reguły nie tyle autentyczne
zainteresowanie tematem, co jego polityczną aktualność. Anarchizm rozpatrywany jest w kontekście
takich współczesnych problemów jak kontestacja młodzieżowa, kontrkultura, terroryzm
międzynarodowy czy kampanie civil disobedience. Nadaje się też znakomicie do diabolizowania
przeciwników politycznych, którym przypisać można np. dawno obalone „historyczne błędy"
anarchosyndykalistów. Takie prezentystyczne podejście nie może jednak — i nie powinno —
zastępować rzetelnej wiedzy o przedmiocie.
W opinii autora tej pracy dziewiętnastowieczny anarchizm europejski był doniosłym zjawiskiem
historycznym i socjologicznym zasługującym na dogłębną analizę. Ambicją książki, którą oddaję do
rąk czytelników, jest ukazanie go — w całej złożoności i różnorodności — takim, jakim był w istocie;
we właściwych proporcjach, nie pomijając stron ciemnych czy wstydliwych, ale też nie zapominając o
jego teoretycznym i praktycznym dorobku zachowującym do dziś aktualność. Wymaga to wkroczenia
na obszary penetrowane przez naukę historyczną stanowczo zbyt rzadko. Ogromna większość
dotychczasowej literatury przedmiotu koncentruje się na wątkach ideologicznych okraszonych
elementami biografii kilku czołowych teoretyków oraz sugestywnymi opisami zamachów. Podejście
tego rodzaju zamazuje całkowicie społeczny wymiar anarchizmu i — co gorsza — sprzyja pośrednio
zakorzenianiu się fałszywych stereotypów. W odróżnieniu od prac z tego nurtu prezentowana
rozprawa dotyczy zasadniczo anarchizmu jako ruchu społecznego, z wszystkimi konsekwencjami
takiego wyboru. Wypada więc z góry uprzedzić czytelników, że nie znajdą tu żelaznych punktów
repertuaru wielu innych publikacji: omówienia konfliktu między Marksem a Bakuninem, sprawy
Nieczajewa, rozbudowanych opisów krwawych zamachów bombowych, życiorysu Ravachola itp. Co
więcej, tradycyjny model historii anarchizmu rozumianej jako chronologiczny wykład wydarzeń
zastąpiony został ujęciem problemowym. W ten sposób, za cenę nieuchronnego powtarzania się
niektórych wątków występujących w coraz to nowych kontekstach, można było przedstawić sprawy
zazwyczaj przez historyków anarchizmu pomijane. Pozwoliło to również uniknąć istotnego przy
podejściu diachronicznym niebezpieczeństwa dopatrywania się ciągłości poczynań tam, gdzie jej w
rzeczywistości nie było. Analiza anarchizmu jako ruchu społecznego wymagała zarazem szerszego niż
zazwyczaj uwzględniania elementów z zakresu pokrewnych nauk społecznych — socjologii,
politologii czy psychologii. W nowocześnie pojmowanej humanistyce takie łączenie aspektów,
sprzyjające zintegrowanemu ujęciu tematu, powinno stanowić regułę.
Przyjęte ramy czasowe, lata 1870 -1914, odpowiadają z grubsza okresowi szczytowego rozkwitu
ruchu anarchistycznego w Europie, choć, naturalnie — nie są wolne od pewnej dozy arbitralności.
Tendencje antyautorytarne w ruchach społecznych lat sześćdziesiątych XIX w. zarysowały się
stosunkowo wcześnie, lecz ich krystalizacja przeciągnęła się do końca 1872 r. Za wyborem roku 1870
przemawia fakt, że wtedy właśnie uformowała się opozycja antyautorytarna w łonie
Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników. Druga cezura wiąże się bezpośrednio z wybuchem I
wojny światowej, która — wyłączając Płw. Iberyjski — zadała ludziom spod znaku czarnego
sztandaru cios znacznie potężniejszy niż wszystkie dotychczasowe represje razem wzięte. Nigdy już
później nie odzyskali po nim dawnego wigoru. Ramy terytorialne — Europa Zachodnia — są
naturalną konsekwencją skali powiązań łączących aktywistów ruchu z tego obszaru. Pomimo
zróżnicowanych warunków istniejących w poszczególnych krajach, anarchizm w całej Europie
Zachodniej rozwijał się w zbliżonym rytmie, stykał się z podobnymi problemami i znajdował na nie
podobne odpowiedzi. Zupełnie inaczej przedstawiała się natomiast jego sytuacja na terenie Austro-
Węgier czy Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie na dobrą sprawę rozwinął się dopiero w wieku XX, zaś styl
działania grup odbiegał od wzorca z Zachodu. Całościowe ujęcie ruchu anarchistycznego, od
Hiszpanii po Niemcy i od Wysp Brytyjskich po Płw. Apeniński, umożliwia spojrzenie porównawcze,
którego tak brakuje niektórym monografiom poświęconym wybranym wycinkom terytorialnym. Nie
oznacza to jednak, że wszystkie kraje potraktowane zostały z tą samą uwagą. Głównym punktem
odniesienia jest anarchizm francuski i szwajcarski znany autorowi z własnych kwerend źródłowych.
Informacje o ruchu hiszpańskim, włoskim, niemieckim i angielskim pochodzą najczęściej ze źródeł
drukowanych. Sporadyczne wzmianki o anarchizmie w Belgii, Holandii czy Portugalii służą jedynie
dopełnieniu ogólnego tła i nie dają wyobrażenia o specyfice ruchu na tych obszarach. Czytelnicy
przyzwyczajeni do dokładności mogą się czuć rozczarowani nadmiarem danych szacunkowych,
brakiem tabelarycznych zestawień działających grup bądź map ilustrujących ich rozmieszczenie. Jest
to po części skutkiem fragmentaryczności źródeł, ale zarazem odbiciem świadomego zamysłu
autorskiego. Miast ustalać wątpliwe dane zbiorcze na podstawie niepełnych i niepewnych danych
cząstkowych, autor pracy zadowolił się ustalaniem właściwego rzędu wielkości, gros uwagi
poświęcając sprawom z natury rzeczy niewymiernym — klimatowi intelektualnemu, obyczajowości,
kulturze itp.
Podstawą źródłową prezentowanej rozprawy są materiały ze zbiorów Maxa Nattlaua, Elisée Reclusa i
Jamesa Guillaume'a przechowywane w Międzynarodowym Instytucie Historii Społecznej w
Amsterdamie — jednej z największych tego rodzaju placówek na świecie — oraz archiwalia
składające się na spuściznę po anarchizmie francuskim czasów belle époque z Archives Nationales w
Paryżu. Istotne uzupełnienie tych zasobów stanowiły roczniki czasopism, druki ulotne oraz trudno
dostępne książki i broszury ze zbiorów British Museum, Bibliothèque Nationale, Musée Sociale i
Maison des Sciences de l'Homme (Paryż). Materiały te, pomimo luk i dysproporcji, pozwalają
wyrobić sobie miarodajny pogląd na dokonania anarchistów w całej Europie Zachodniej.
Całość książki składa się z trzech części, kolejno analizujących anarchizm jako przedmiot badań i
wyobrażeń, jako ideologię i jako, ruch społeczny. Część pierwsza omawia źródła i literaturę
przedmiotu, jak również jego odbicia w twórczości artystycznej. Rozdziały następne poświęcone są
zróżnicowaniu i przemianom ideologii libertarnej (anarchistycznej — w tekście książki oba słowa o
prawie identycznym znaczeniu i zbliżonej aurze emocjonalnej używane są wymiennie) na tle ogólnych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin