Historia postępowania sądowego
I. Proces cywilny
1. Kodyfikacja procesu sądowego w Austrii.
„Powszechna ordynacja sądowa” – Józef II 1781
- regulowała postępowanie przed sądami cywilnymi w sprawach spornych
- wymiana pism procesowych
- formalizm
- sporność
- przezorność (ewentualność)
- system dowodów formalnych
Proces: wniesienie przez powoda skargi à sad przesyła skargę pozwanemu à pozwany odpowiada ekscepcją à powód odpowiada repliką à pozwany odpowiada dupliką à koniec wymiany pism à sąd wydawał wyrok niepublicznie
Wyrok mógł być stanowczy lub nie – wtedy był w zasadzie postanowieniem o dopuszczeniu dowodów.
Środki dowodowe:
a) przyznanie
b) dokumenty
c) świadkowie
d) opinia znawców
e) przysięga
W sprawach drobnych dopuszczalne było postępowanie ustne.
„Ustawa o postępowaniu w sprawach drobiazgowych” – 1873 à wpr postępowanie jawne, ustne bezpośrednio przed sędzią, zasada swobodnej oceny dowodów przez sąd.
1895 r. – nowa procedura cywilna
- zasada pisemności/ ustności
- jawnośći
- bezpośredniości
- kontradyktoryjność + zasada instrukcyjności (sąd w własnej inicjatywy dążył do
wyjaśnienia ze strony stron)
- zasada swobodnej oceny dowodów
- dążono do załatwienia sprawy na pierwszym posiedzeniu
2. Kodyfikacja procesu cywilnego w Prusach i II Rzeszy
W 1739 roku w sprawach mniejszej wagi zabroniono udziału adwokatom w sprawach (z powodu nadmiernego pieniactwa) – domagano się osobistego stawiennictwa stron.
1793 – „Powszechna ordynacja sądowa dla państwa pruskich”
- skasowano instytucję adwokatury wprowadzając urzędników sądowych
- zlikwidowano zasadę kontradyktoryjności – wpr zasadę śledczą
Postępowanie dzieliło się na dwa etapy:
a) stadium instrukcji procesu – poświęcone postępowaniu ze stronami
b) stadium wyrokowania – wydanie przez sąd orzeczenia na podst referatu sporządzonego i przedłożonego przez sędziego prowadzącego „instrukcję”
W latach trzydziestych XIX wieku podzielono postępowanie sądowe na trzy etapy: postępowanie przygotowawcze, dowodowe i orzekające.
1877 – Niemiecka procedura cywilna
- zasada USTNOŚCI
- zasada KONTRADYKTORYJNOŚCI
- zasada WYŁĄCZNEJ INICJATYWY STRON
- tylko postępowanie w sprawach małżeńskich, o ubezwłasnowolnienie i ustalenie ojcostwa dopuszczało odstępstwa od zasady kontradyktoryjności na rzecz zasady oficjalno – śledczej.
- znosił podział postępowania na stadia
- środki prawne przeciw wyrokowi – odwołanie i rewizja
3. Francuski kodeks procedury cywilnej z 1806 roku.
- wzorował się na postanowieniach Ordonansu 1667 r. (kontradyktoryjność, jawność, ustność)
- zasada równości stron
- dyspozycyjność
- swobodna ocena dowodów
- wytoczenie powództwa miało być poprzedzone próba pojednania
- środek odwoławczy: apelacja. Nadzwyczajnym środkiem odwoławczym była opozycja trzeciego (gdy wyrok naruszał prawa osoby biorącej udział w postępowaniu) i restytucja (zaskarżenie wyroku ostatecznego). Najważniejszym środkiem było odwołanie przeciw ostatecznemu wyrokowi – kasacja.
- wprowadzona do Księstwa Warszawskiego w 1808 roku – utrzymała się aż do 1875 roku. Krytykowano ja za formalizm, przewlekłość i kosztowność.
4. Proces cywilny w Rosji
Tom X Zwodu Praw Cesarstw Rosyjskiego z 1832 roku.
- pisemne i tajne postępowanie
- legalna teoria dowodów
1864 – Ustawy sądowe wpr przez Aleksandra II
- kontradyktoryjność uzupełniona elementami instrukcyjności
- Ustność/pisemność
- Zasada publiczności i bezpośredniości
- dopuszczalny był dowód ze świadków, z przesłuchania okolicznych mieszkańców, z dokumentów, za zgodą obydwu stron – z przysięgi
- środek odwoławczy – apelacja do sądu wyższej instancji, a od tego sądu przysługiwała skarga kasacyjna
- w 1875 została wprowadzona na teren Królestwa Polskiego procedura rosyjska
5. Kodyfikacja procesu cywilnego w II Rzeczpospolitej
1917 – powołano komisje kodyfikacyjną
Kodeks postępowania Cywilnego ukazał się rozporządzeniem prezydenta z 1930 roku z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1933 roku.
à indywidualistyczno – liberalne koncepcje postępowania cywilnego
à dyspozycyjność
à przejawy rozporządzalności materialnej w przepisach szczegółowych (odnoszącej się do możności dysponowania przedmiotem procesu, co oznaczało, że wszczęcie postępowania rozpoczynało się nie tylko przez wytoczenie powództwa przez powoda) i rozporządzalności formalnej (dysponowanie środkami walki procesowej)
à równość stron (gwarancje formalne, nie uznawały ekonomicznej nierówności stron)
à kontradyktoryjność
à zasada instrukcyjna, pozwalająca sądowi na czynne kierownictwo procesem (sad mógł np. żądać od stron wyjaśnień czy przedstawienia dowodów)
à kodeks dopuszczał zasadę oficjalno – śledczą która dopuszczała dochodzenie i ustalenie przed sąd okoliczności faktycznych sprawy wszelkimi dostępnymi środkami
à swobodna ocena dowodów – faktycznie jednak obowiązywała formalna ocena dowodów
à zasada jawności, ustności, bezpośredniości
II. Proces karny
1. Program reformy procesu karnego w epoce Oświecenia
à krytyka inkwizycyjnego postępowania dowodowego
à kwestia zniesienia tortur jako środka wymuszenia zeznań – najwcześniej zniesiono je w Prusach (1740/1754), następnie w Austrii (1776)
à celem postępowania miało być dochodzenia do prawdy obiektywnej, materialnej
à w Anglii od średniowiecza istniała instytucja przysięgłych, a także zasada nietykalności osobistej jednostki habeus corpus. Angielskie urządzenia procesowe stały się dla kontynentalnych humanistów inspiracja do podjęcia reform procesu karnego.
2. Proces karny rewolucji Francuskiej i w czasach Napoleona
à Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela: domniemanie niewinności, zapewnienie jednostce gwarancji osobistych ochrony i bezpieczeństwa
Dekrety Konstytuanty z 1789
- znosiły tortury
- jawność drugiej fazy postępowania
- prawo do obrony oskarżonego
1791 – Kodeks Karny wprowadził swobodna ocenę dowodów, wprowadzono udział przysięgłych w postępowaniu
1795 – wprowadzono obowiązkowe trzy stadia postępowania: śledztwo wstępne, postawienie w stan oskarżenia i rozprawę właściwą
1808 – Kodeks Postępowania Karnego
à proces mieszany (połączenie procesu skargowego i inkwizycyjnego)
à odróżnienie postępowania wstępnego (prokurator i sędzia śledczy) i postępowania głównego (proces skargowy, jawny, ustny)– kodeks rozdzielał funkcję ścigania i sądzenia
3. Kodyfikacja procesu karnego w Austrii
Theresiana 1768
- opierało się postępowanie całkowicie na zasadach procesu inkwizycyjnego
1778 – ordynacja procesowa Józefa II
- proces inkwizycyjny i wszystkie jego właściwości z pozytywną teorią dowodów – sędzia musiał wydać wyrok skazujący o ile przeciw oskarżonemu przemawiała określona ilość dowodów
- tortury zamieniono na kary za nieposłuszeństwo
1796 – ustawa karna Zachodniogalicyjska
- połączenie przepisów postępowania karnego z prawem karnym materialnym
- proces inkwizycyjny
- negatywna teoria dowodów – w braku określonej liczby dowodów nie mogło nastąpić skazanie
- wyrok wydawany przez kolegium sędziowskie a nie przez jednostkowego sędziego
- w razie wniesienia odwołania przez skazanego sąd je rozpatrujący nie mógł kary zaostrzyć
1850 – ustawa o postępowaniu karnym
- wzorowana na post. k. francuskim
- wprowadzała proces mieszany
- w pierwszej fazie proces inkwizycyjny w drugiej skargowy
1873 – nowa procedura karna (Julius Glaser)
- proces mieszany- śledztwo wstępne/proces główny
- równość stron
- jawność i ustność
- odwołanie od wyroku – zwyczajne (apelacja ) i nadzwyczajne, prośba o wznowienie procesu
4. Kodyfikacja procesu karnego w Prusach i II Rzeszy
1805 – Pruska Ordynacja Kryminalna
à proces inkwizycyjny
à zniesienie inkwizycji na generalną i ściślejszą
à pozytywna teoria dowodowa
à zebranie całości dowodów – kara zwyczajna, zebranie części dowodów – kara z podejrzenia
à tymczasowe uniewinnienie (nadzór policyjny) , w razie trudności z wyjaśnieniem sprawy
1810 – wprowadzono kasację
1849 r. – wprowadziła ustawa zreformowany proces karny, wzorcowany na francuskiej ustawie 1808 r.
1877 – Ogólnoniemiecka ordynacja procedury karnej
à postępowanie podzielono na: wstępne, przejściowe, główne
à prokurator działał na zasadzie legalności, tj był zobowiązany do wystąpienia z oskarżeniem, o ile zachodziły przewidziane przez ustawę warunki
à zasada oportunizmu: zaniechanie śledztwa ( w wyjątkowych okolicznościach)
à jawność wewnętrzna (wobec stron) w toku śledztwa
à swobodna ocena dowodów
à dwa środki odwoławcze: odwołanie (przeciwko wyrokom sądów ławniczych) i rewizja (od wyroków sądów krajowych)
4. Proces karny rosyjski
Tom XV Zwodu Praw z 1832 roku
à zasady inkwizycyjne z czasów Piotra I (zniesienie tortur w 1802 roku)
Ustawa postępowania karnego 1864 rok
à proces mieszany (postępowanie wstępne – zasada śledcza à śledztwa wstępne (w ważniejszych sprawach) à oddanie pod oskarżenie à rozprawa główna (ustna i jawna, równouprawnienie stron)
à środki prawne przeciwko wyrokowi: apelacja (od wyroków sądów orzekających, bez udziału przysięgłych), kasacji (zażalenie w trybie nieważności od wyroków sądów przysięgłych)
à ustawa ta weszła w życie w KP od 1875
5. Kodyfikacja procesu karnego w II Rzeczpospolitej
1920 – utworzono Komisję Kodyfikacyjną
1928 – Kodeks postępowania karnego z mocą obowiązującą od 1 lipca 1929
àwyrażał tendencje liberalizmu à zabezpieczenie praw jednostki w trakcie procesu
à proces mieszany, inkwizycyjno – skargowy
à większość przestępstw ściganych było z urzędu
Postępowanie doraźne à unormowane poza kodeksem, prowadzone w trybie przyspieszonym, uproszczonym, jednoinstancyjnym, z zaostrzeniem sankcji karnej poza ustawową granicę z natychmiastową wykonalnością wyroku
Materiały pobrane ze stron Portalu Studentów Prawa
Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.
przemekn5