Wstęp do prawoznawstwa
Charakterystyka nauk prawnych.
W filozofii i metodologii nauk o nauce mówimy w sensie:
q Wynikowym – apragmatycznym – to rezultat procesu zdobywania wiedzy; nauka jest zbiorem twierdzeń, który spełnia określone wymagania, czyli są to tw.:
§ tw. należycie uzasadnione
§ tw. w odpowiednim stopniu ogólne
§ tw. te są nawzajem niesprzeczne
§ tw. uporządkowane
q Czynnościowym – pragmatycznym – to proces zdobywania wiedzy
Nauka w sensie apragmatycznym to teoria prawa.
Dalej będziemy posługiwać się apragmatycznym rozumieniem nauki.
Ówcześnie jest brak powszechnie uznawanych klasyfikacji nauk. Istnieją jednak 3 podstawowe podziały nauk:
q Nauki społeczne i przyrodnicze. Wyróżnienie to dokonuje się punktu widzenia podmiotu. Z jednej strony podmiotem badawczym jest przyroda ożywiona i nieożywiona, a z drugiej społeczeństwo i jego wytwory kultury: religia, obyczaje i prawo.
q Nauki teoretyczne i praktyczne – z racji sposobu i rodzaju stawianych pytań.
§ Nauki teoretyczne – ich zadaniem jest wyjaśnianie i opisywanie zjawisk; nauki teoretyczne poszukuja odp. na pytanie „jak jest”, to np. fizyka, biologia, historia, socjologia, ekonomia. Nauki teoretyczne to nauki deskryptywne.
§ Nauki praktyczne – ich celem jest formułowanie określonych wzorów postępowania, formułowanie i uzasadnianie dyrektyw, ocen, norm. N. praktyczne odp. na pytanie „jak być powinno”. N prakt. to np. medycyna, nauki inżynieryjne, etyki normatywne (etyczne sądy powinnościowe). N. prakt. to nauki normatywne.
q Nauki empiryczne i formalne – zajmują się uzasadnianiem tw., ale różnią się sposobem uzasadniania. W naukach formalnych dowodzenie tw. polega na wprowadzeniu tw. w oparciu o określone reguły inferencyjne (reguły wnioskowania). W n. from. tych istnieją jednak tw. bez dowodu – aksjomaty. W n. empirycznych uzasadnia się za pomocą doświadczenia, opisu działania, zjawiska.
Nauki prawne należą do grupy nauk społecznych, a głównie do nauk humanistycznych, jako wytworów kulturalnych. Z innego pkt. widzenia nauki prawne należą do nauk teoretycznych i praktycznych, ponieważ celem nauk prawnych jest uzasadnianie i formułowanie dyrektyw i norm postępowania. N. praktyczne zadają sobie pytanie, jak powinno się formułować przepisy prawa, po to by osiągnąć założone przez prawodawcę cele.
Jednym z podstawowych problemów nauk prawnych jest także opis zjawisk prawnych, tj. opisu prawa takie ono jest.
Z pkt. widzenia drugiego podziału nauk – na opisowe i formatywne – n. prawne są naukami, celem których jest opis oraz uzasadnianie celów postępowania.
W n. prawnych podejmowane są także problemy o charakterze empirycznym i formalnym. Emp. – np. badania z zakresu socjologii prawa, badania współczesności, przestrzegania prawa. N. prawne zajmują się także wyprowadzaniem jednych tw. z innych. Polega to na zastosowaniu wnioskowania.
Wyróżniamy działy prawa:
q Dogmatyka prawa
q Teoria prawa
q Historia prawa
Innym odróżnieniem jest wyróżnienie określonych problematyk:
q Problematyka teoretyczna prawoznastwa. Obejmuje ona 2 grupy:
§ zagadnienia, w których nauka prawa zmierza do sformułowania ogólnych tw. o zjawiskach prawa. Zjawiska prawne badane są w aspektach: językowym, społecznym, psychologicznym.
§ problemy metodologii nauk prawnych, dotyczące sformułowania odp. na pytanie „jak uprawianie są nauki prawa”.
q Problematyka dogmatyczna, stawia pytanie „jakie normy obowiązują w poszczególnym systemie prawa” oraz „jakie czyny są nakazane – inferencyjne z pkt. widzenia danej litery prawa”. Problematyka ta odwołuje się do określonych koncepcji prawa, tego co obowiązuje.
q Problematyka socjotechniczna – to praktyczne zastosowania wiedzy socjologicznej. Zajmuje się ona formułowaniem tw. dotyczących realizowania zamierzonych zmian w życiu społecznym, czy też dotyczących utrwalenia dotychczasowego ładu społecznego przez odpowiednio dobrane oddziaływania społeczne. P. socjotechniczna prawa dotyczy kwestii, jak przy pomocy odpowiedniego prawotwórstwa i odpowiedniego stworzenia prawa zrelatywizowanego do warunków społecznych można osiągnąć zamierzone cele społeczne.
Dogmatyka prawa.
W znaczeniu problematyki dogmatycznej stawiane są 2 podstawowe typy pytań:
q Pytania walidacyjne – o obowiązywaniu norm prawnych, tj. jakie przepisy i normy obowiązują w danym systemie prawa.
q Pytanie interpretacyjne - pytania o znaczenie teksów prawnych, przepisów.
Typy pytań stawianych w dogmatyce:
q Rozważania DELEGE LATA – o tym co aktualne w danym czasie
q Rozważania DELEGE FERENDA – rozważania postulatywne, o zmianach prawa.
Pytanie, które w nauce prawa zawsze budziło rozliczne pytania dotyczy naukowości prawa.
Po raz pierwszy w sposób radykalny zostało to ujęte przez berlińskiego prokuratora Juliusza Helmana von Kirchmana. Kirchman 8 maja 1947r. W Berlińskim Towarzystwie Prawniczym wygłosił wykład „O bezwartościowości nauki prawa jako nauki”. W metaforycznym, porywającym wykładzie postawił kilka bardzo ostrych tez metodologicznych, stwierdzających, że dogmatyka prawa i nauka prawa naukami nie są:
q Nauki prawa, w szczególności dogmatyka, nie są naukami, gdyż nauki prawa mają na celu wyjaśnienie określonych zjawisk, a dogmatyka prawa nic nie wyjaśnia.
q Jeżeli prawodawca zażyczy sobie zmienić prawo, to stare biblioteki prawa nadają się tylko wyłącznie na oddanie na makulaturę.
q Brak postępu metodologicznego.
q Nauki prawa nie są sprawdzalne empirycznie.
Wg. Kirchmana „juryści stali się robakami, co żyją zgniłym drzewem, odwracając się od tego, co zdrowe, gnieżdżą się i przędą swe włókna w tym co chore”. Tzn. tam, gdzie prawo tworzone jest źle prawnik ma pole do popisu, a tam gdzie prawo jest dobre nie ma miejsca na polemikę.
Szczegółowo tezy Kirchmana:
q W odróżnieniu do n. przyrodniczych n. prawne nie wyjaśniają, ich funkcją jest raczej prognoza rozwoju danego urzędu.
q Nauka prawa uzależniona jest od potrzeb. Kirchman udowadniał to, twierdząc, że jeżeli idzie o prawa innych nauk, to są one obiektywne, niezależne od jakiej kulturze i miejscu geograficznym się znajdujemy to te prawa i tak będą obowiązywały. Z kolei n. prawne zależne są od kultury i ocen interpretatora. W innych naukach oceny interpretatora są nieelewantne, nieistotne.
q Sezonowość prawa, wszystko zależy od woli ustawodawcy. Jeżeli zmieni się prawo to wszystkie dotychczasowe tw. prawników przestaną być aktualne. „Trzy słowa ustawodawcy i całe biblioteki prawnicze mogą zostać wyrzucone na makulaturę.”
q Brak postępu metodologicznego. W nauce prawa nie zauważalny jest postęp zarówno sposobach jak i narzędziach badawczych. Prawnicy posługują się metodami, które podobne są do tych, jakie stosowali starożytni Rzymianie.
Stad wg. Kicrhmana prawoznastwo nauką nie jest, ponieważ nie spełnia podstawowych kryteriów naukowości.
Powstaje pytanie, czy teza, jaką podał Kirchman jest prawdziwa. Odp. brzmi tak, jeżeli patrzymy na tę tezę z pkt. widzenia założeń naturalistycznych, tj. Kirchmana.
W metodologii nauk istnieje spór pomiędzy naturalizmem, a antynaturalizmem. Dotyczy to pytania, czy istnieje tylko jeden proces nauki, czy też może więcej. Naturaliści twierdzą, że nie istnieje tylko jeden proces nauki, który da się zrekonstruować z nauk przyrodniczych. Antynaturaliści uważają, że powinno się stosować inny postęp metodologiczny w naukach prawa.
Z pkt. widzenia podejścia naturalistycznego Kichman miał rację, a antynaturalistycznego nie.
Zagadnienia związane z pojęciem prawa.
Czym jest prawo? Jest wiele odp., często radykalnie odmiennych. Trudno jest wskazać powszechnie akceptowane pojęcie prawa. Każdy z kierunków filozofii prawa w odmienny sposób stara się ująć istotę prawa, tj. sformułować realna def. Prawa.
Kierunkowi prawa można nadać dwie odmienne koncepcje:
q Realistyczne – prawo to zespół norm postępowania
q Pozytywistyczne i prawonaturalne – prawo to zespół faktów, bądź to o charakterze psychologicznym lub socjologicznym
Na pierwszy rzut oka może wydawać się paradoksem, aby przez prawo rozumieć określony fakt o charakterze socjologicznym. Najbardziej wyrazistym przykładem prawa, jako faktu o podanych charakterze jest tzw. realizm prawny amerykański, jaki powstał w Stanach Zjednoczonych w latach dwudziestych i trzydziestych XXw. Wpływa na postanie tego realizmu miało zakończenie I–szej wojny światowej oraz bardzo burzliwy rozwój cywilizacyjny w USA, który sprawił, że poza korzystnymi zjawiskami powstały i niekorzystne. Niekorzystne zapóźnienia w prawie dotyczyły braku zmian w prawie ze względu na przyrost i rozwój cywilizacyjny. Uważano także, że dotychczasowe prawo jest skostniałe, tj. formalistyczne. Sprawiało to, iż ówczesne prawo nie potrafiło poradzić sobie problemami, jakie powstawały na bazie nowej cywilizacji. Poszukiwanie rozwiązania dało w konsekwencji powstanie poglądów realistycznych oraz prawa stanowionego w USA. Wprowadzone wówczas prawo tzw. „civil law” różniło się znacznie od już istniejącego „common law” (prawa powszechnego).
W 1919r. David John Watson ogłosił tzw. manifest innymiralny. Dotychczasowa socjologia i psychologia bazowały na tzw. doświadczeniu wewnętrznym. Watson w swym proteście zaproponował, aby socjologia koncentrowała się na badaniu zjawisk postrzegalnych, mogących być klasyfikowanymi, mierzonymi, na podstawie, których można byłoby formułować prognozy występowania innych zjawisk.
Pozostawało to w zgodzie z ogólną tendencją filozofii nauk prawa.
Początek wieku XX, a zwłaszcza lata dwudzieste, to w filozofii triumf nauk pozytywistycznych, kierunku, który kładł podstawowy nacisk na właściwe metody analizy rzeczywistości – tzw. rzeczywistość empiryczna. Na podstawie badań wyszukano określone tezy, głównie tezę o intersubiektywnej komunikowalności i sprawdzalności twierdzeń (intersubiektywny – nieograniczony wyłącznie do doznań i przeżyć i myśli jednostkowego podmiotu). Pozytywiści chcieli, aby wszystkie tezy naukowe były intersubiektywnie komunikowalne i sprawdzalne, tzn. aby np. każde tw. z fizyki można byłoby sprawdzić w ten sposób. Była to jednak ogólna tendencja. Generalnie w nauce filozofii, socjologii i prawie zmierzano, aby na podstawie intersubiektywnej komunikowalności i sprawdzalności twierdzeń wyjaśniać istniejące zjawiska i na ich podstawie konstruować dalsze prognozy występowania tych zjawisk. Stąd tez badania opinii publicznych wywodzą się z lat dwudziestych.
Teza o odróżnieniu dwóch rodzajów prawa – sformułował ja jeden z najbardziej zasłużonych sędziów Sądu Najwyższego USA, Oliver Holmes. Wg. Holmesa mamy do czynienia z prawem pisanym „prawo w książkach” i prawem działania. W działaniu zawiera się rzeczywiste zachowywanie się sędziów i urzędników państwowych. Pkt. wyjścia Holmesa było pojęcie tzw. „złego człowieka” – pytano się czym jest prawo z pkt. widzenia „złego człowieka”. Otóż dla „złego człowieka” prawem nie jest to, co jest napisane w określonych zbiorach przepisów, jest nim natomiast to, jak zachowają się sędziowie i urzędnicy państwowi w przypadku naruszenia prawa.
Inne teorie dotyczące prawa to teorie psychologiczne, uznające że prawem jest fakt o charakterystyce psychologicznej. Koncepcję psychologiczną prawa skonstruował np. Leon Petrażycki, który uważał, że postępowaniem człowieka kierują przeżycia emocjonalne. Rozróżniało się emocje etyczne, a wśród nich:
q Emocje moralne – charakter imperatywny (imperatywny – to nakaz moralny)
q Emocje prawne - charakter dwustronny: imperatywno-atrybutywny
Tzn. widząc osobę proszącą o jałmużnę odczuwamy nakaz moralny dania pieniędzy, ale nie odczuwamy uprawnienia do żądania dania jałmużny.
Prawo jako zespół norm postępowania to koncepcje pozytywistyczne i prawonaturalne.
Koncepcje pozytywistyczne – przyjmuje się w nich, że treść norm wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia, lub przez uznanie tych norm przez państwo – tj. treść aktów wyznaczana jest przez decyzje organów państwowych. Wg. tej teorii prawem jest tylko taki zespół norm postępowania, który jest efektem działania organów państwa. Wzory postępowania, jakie składają się na prawo różnią się od innych norm postępowania tym, że ich realizacja jest poparta przymusem państwowym.
Koncepcje prawonaturalne – także traktują prawo jako zespół norm postępowania. Zakładają ponadto , że obowiązują normy np. prawa naturalnego, które tworzone są niezależnie od aktów stanowienia prawa, czyli są niezależne od działań organów państwowych. Treść prawa naturalnego wyznaczana jest przez oceny prawa uznawanego za absolutne.
Koncepcje pozytywistyczne. Pozytywizm prawniczy. Termin pozytywizm prawniczy może występować w prawoznastwie w dwóch podstawowych znaczeniach:
q Może oznaczać pewien typ poglądów na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub określony sposób nauczania prawa.
q Pozytywizm prawniczy jako określony kierunek w prawoznastwie. To kierunek historyczny dominujący w 2 poł. XIXw. I na początku XXw., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu, którego twórą był Habo Helfer. Jednakże kierunek prawniczy w ujęciu drugiego znaczenia nigdy nie ukształtował się w postaci jednolitej doktryny. Rozwinął się raczej w dwóch wersjach:
§ anglosaskiej – przedstawicielem był John Austin
§ kontynentalnej (mocno zróżnicowanej) – przedstawicielem był Rudolf Yering.
Wspólną cechą dla wszystkich koncepcji było przypisywanie ogromnej roli zasadzie bezpieczeństwa prawnego, czyli, że zadaniem prawa jest tworzenie stanu bezpieczeństwa prawnego. Bezpieczeństwo prawne powinno wyrażać się w tym, że:
q System prawa powinien być w dostatecznym stopniu stabilny
q System prawa powinien opierać się na uporządkowanym systemie wartości
q System prawa powinien być wystarczająco jasny i zupełny. Jest on taki wówczas, gdy umożliwia przewidywanie decyzji podejmowanych na podstawie zasad przez ten system stworzonych.
Pozytywiści uznawali, że zespół norm moralnych jest systemem normatywnym, który odrębny jest od prawa pozytywnego. Przejawem tego stanowiska jest tw., że obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one jakieś wartości moralne, bądź czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi lub, czy tez nie są z nimi zgodne. Ten pogląd dotyczący obowiązywania prawa i niezależności obowiązywania norm prawnych od norm moralnych nazywany jest niezależnością walidacyjną prawa.
Przyjęcie poglądu pozytywistycznego prowadzi do uznania, że prawo może być moralnie słuszne, ale może być także moralnie odrażające. Ale ocena moralna prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie.
W pozytywistycznych kon. prawa nie zaprzecza się o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna niezależność walidacyjna.
Dla pozytywistów moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa. Prowoznastwo wg. pozytywistów może formułować jedynie tw. o zgodności bądź o niezgodności norm prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winne być wolne od wartościowania. Poznawalność ocen i norm to nonkognitywizm.
Koncepcje prawonaturalne i pozytywistyczne.
Pozytywistyczny pogląd na prawo wiąże się z określonym sposobem pojmowania wykładni prawa oraz stosowania prawa. Dla koncepcji pozytywistycznej charakterystyczna jest interpretacja prawa jako pewnej czynności poznawczej, tj. takiej czynności, która w odniesieniu do interpretacji prawa miałaby prowadzić do odtworzenia znaczenia interpretowanego teksu, przy czym tworzenie znaczenia następowałoby w oparciu o ściśle sformułowane reguły wykładni. Reguły wykładni i reguły interpretacji w pozytywizmie prawniczym pojmowane są w sposób sformalizowany, dlatego że zastosowanie reguł wykładni powinno prowadzić do uzyskania jednego, obiektywnego wyniku. Koncepcja ta opiera się na przesłankach oceny. Co więcej mówimy, że pozytywiści nie rozstrzygają faktu, że wybór ich stosowania jest uzależniony także od wartościowania przyjmowanego przez interpretatora tekstu prawnego. W odniesieniu do koncepcji pozytywistycznych proces stosowania prawa określany jest mianem sylogistycznego, tzn. mówi się o tzw. sylogistycznej koncepcji stosowania prawa. Dzieje się tak dlatego, że sylogistyczna kon. obejmować miałaby następujące czynności:
q Ustalenie obowiązywania danej normy prawnej
q Ustalenie stanu faktycznego sprawy
q Wykonanie akcji instrukcji
q Wydanie decyzji
Zarówno interpretacja prawa i jego stosowanie w ujęciu pozytywistycznym stanowią czynności, których można dokonać wedle ściśle określonych reguł. Co więcej dokonanie tych czynności będzie prowadziło wg. pozytywistów do obiektywnych rezultatów.
Wedle koncepcji Johna Austina norma prawna to norma generalna, abstrakcyjna. Współcześnie uważa się, że jest to norma, która w sposób generalny określa adresata, a w sposób abstrakcyjny określa powinne zachowanie tego adresata. Austin uważał, że normami prawnymi są tylko normy generalne i abstrakcyjne, ustanowione przez suwerena i wyznaczające kierowane do adresata normy, zakazy, nakazy, dozwolenia, realizacja których zagrożona jest użyciem przymusu państwowego. W konsekwencji prawo to zbiór norm, który możemy określić mianem prawa pozytywnego. Wedle Austina normy podobne typem prawa są normami wyrażającymi protest, nakazy i zakazy. Wg. Austina suweren to podmiot tworzący prawo, podmiot pojmowany personalnie, jako określona osoba. Suwerena Austin charakteryzuje poprzez odwołanie się do pojęć socjologicznych, tj. po pierwsze:
q suweren zwierzchni nie ma nawyku posłuchu wobec czyichkolwiek rozkazów
q adresaci nakazów i zakazów formułowanych przez suwerena mają nawyk posłuchu wobec tego suwerena
Suwerenem więc nie może być bandyta, który pod groźbą użycia siły nakazuje wykonanie określonej czynności. Po drugie suweren ma zdolność sprzecznego rozkazywania, tzn. zdolność stanowienia norm pod zagrożeniem sankcją o możliwość wymuszania wobec tych norm posłuchu.
Pojęcie prawa, formułowane przez Austina odnosi się wyłącznie do prawa wewnętrznego. Stąd też wobec prawa międzynarodowego Austin sformułował pojęcie tzw. pozytywnej moralności – z uwagi na brak zwierzchnika suwerena, który stanowiłby normy prawa międzynarodowego, a po drugie z uwagi na fakt ograniczonej możliwości wymuszania posłuchu wobec nakazów i zakazów. Jest to schematyczna koncepcja pozytywistyczna sformułowana przez Austina w połowie XIXw. Owa koncepcja została zawarta w dziele „wykłady z zakresu jurysprudencji”, opublikowach przez Austina (lata życia 1790–1859) pod koniec życia – 1952r.
Innym przykładem kon. pozytywistycznej jest kon. Herberta Harta. Jest to nowoczesna kon. pozytywistyczna, sformułowana w wieku XX. Hart nawiązywał do kon. Austina, lecz zarzucał jej, że jest nadmiernie uproszczona, tj.:
q normy prawne to nie tylko proste zakazy lub nakazy
q kwestionowanie, że prawo opiera się na nawyku posłuchu
Centralną tezą kon. Harta był fakt, że system prawny składa się dwóch typów reguł:
q Reguły pierwotne – wyznaczają swoim adresatom powinność określonego zachowania w danej sytuacji.
Jednak wg. Harta to nie wystarczało, albowiem system oparty tylko na regułach pierwotnych nie miałby zdolności do dostosowywania się do zmieniających się warunków, a wszelka zmiana prawa dokonywałaby się jedynie na drodze powolnej rewolucji. Co więcej system taki byłby nieskuteczny z uwagi na fakt, że w systemie brakowałoby procedur. które w sposób oficjalny i autoratywny pozwalałyby na rozstrzyganie, czy jakaś reguła pierwotna została naruszona, czy też nie.
q Reguły wtórne określają, w jaki sposób można ważnie uznawać, zmieniać reguły pierwotne lub stwierdzać naruszenie tych reguł; mówimy, że reguły wtórne pasożytują na regułach pierwotnych. Dzielą się na:
§ reguły zmiany (rules of changes) – wskazują na to, w jakim trybie dokonywane mają być akty uchylenia dawnych i ustanowienia nowych reguł pierwotnych (stałe dostosowywanie prawa do zmieniającej się rzeczywistości)
§ reguły rozsądzania (rules of adjudication) – określają jakie podmioty w jakiej procedurze są kompetentne autoratywnego stwierdzenia, że nastąpiło naruszenie jakiejś reguły pierwotnej
§ reguły uznania (rules of recognition) – dostarczają kryteriów rozstrzygania, czy jakaś reguła pierwotna jest lub nie jest obowiązującą regułą danego systemu, tj. czy jakaś reguła pierwotna jest wytworem podmiotu wyposażonego w kompetencje prawodawcze
Współcześnie mówimy o wielu innych kon., m.in. kon. pozytywistycznej typu instytucjonalnego, sformułowanej głównie przez Osa Vidergera i Nina Malkolmika. Jest to uproszczona kon. pozytywizmu.
Do pozytywistycznego sposobu pojmowania prawa nawiązuje się w okresach czasu, kiedy istnieje stabilność zarówno systemu społecznego jak i prawnego, gdy nie pojawiają się istotne rozbieżności między prawem ustanowionym przez państwo a wartościami przyjmowanymi przez społeczeństwo.
Natomiast gdy mamy do czynienia z pewną niestabilnością systemu społecznego, wówczas pozytywistyczny sposób pojmowania prawa nie wystarcza i pojawia się potrzeba, aby prawo było podporządkowane jakiemuś systemowi wartości. Co więcej, prawa odosobnionego ad arbitralnych rozstrzygnięć władzy prawo tworzącej. Ci którzy uważali, że prawo jest niezależne od aktów stanowienia sformułowali pogląd prawonaturalny.
Kon. prawonaturalne pojmowane są jako zbiór norm, bądź też ocen, które traktowane są jako dające uzasadnienie aksjologiczne dla tych norm. Prawo natury jest jakimś porządkiem normatywnym, odrębnym od prawa pozytywnego. Prawo natury w klasycznym ujęciu ma charakter nadrzędny wobec prawa pozytywnego. Stąd, jeżeli prawo natury jest niezależne od człowieka i jego woli prawodawczej może stanowić przynajmniej kryterium oceny prawa pozytywnego tworzonego przez ludzi. Wobec tej kon. normy prawo natury obowiązuje niezależnie od katów władzy państwowej.
Podstawą obowiązywania norm prawonaturalnych są oceny traktowane jako absolutne, bądź też to normy konieczne z pkt. widzenia danej wspólnoty, grupy państwowej. Normy prawa natury są niezmienne, stabilne w dużych okresach czasu (np. nie zabijaj lub nie kradnij). Są stabilne, ponieważ wyrażają porządek świata, naturę społeczeństwa. Głównym tw. kon. prawonaturalnej jest fakt, że prawo natury istnieje obiektywnie. Dlatego celem nauki prawa jest odkrycie sekretów prawa natury. Pogląd, który przypisuje normom i ocenom wartości logiczne nazywa się kognitywizmem. To stanowisko odróżnia zwolenników koncepcji prawonaturalnych od pozytywistycznych. Jeśli bowiem normy prawne są poznawalne to nauka prawa nie będzie nauką wolną od wartościowania. Będzie natomiast nauką, dla której poznanie wartości, obiektywnie obowiązujących norm prawnych będzie jednym z podstawowych zadań nauki prawa. Stad nauki prawa są raczej naukami o prawie.
Zasady te można klasyfikować według kilku kryteriów. Podstawowe dwa typy to:
q Kon. filozoficzno-prawne – prawo natury traktowane jest jako zbiór norm niezależnych co do treści od aktów stanowienia przez wolę państwową, ale wyznaczających postępowa...
przemekn5