Nowotwory.doc

Nowotwór (łac. neoplasma, skrót npl) - grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: protoonkogenami i antyonkogenami. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby. U osób z rodzinną skłonnością do nowotworów część tych mutacji jest dziedziczona.

Dziedziną medycyny zajmującą się rozpoznawaniem i leczeniem chorób nowotworowych jest onkologia.

Komórka nowotworowa to komórka, której cykl komórkowy został zaburzony wskutek mutacji. Jedną z jej ważnych cech jest duża zdolność do unikania apoptozy. Komórka nowotworowa dzieli się nieustannie i bez ograniczeń. Charakteryzuje ją podwyższona aktywność telomerazy, co umożliwia ominięcie fizjologicznego limitu ilości podziałów jednej komórki. Pod tym względem przypomina komórki macierzyste, jednak nie dochodzi do specjalizacji komórki. Podział komórek nowotworowych może prowadzić do powstania guza nowotworowego.
Cechy komórek : Komórka nowotworowa ma swoisty antygen, który wyzwala w organizmie nosiciela szereg odczynów immunologicznych. Cechuje brak mechanizmu regulującego homeostazę tkanek prawidłowych, właściwości fizykochemicznych. Cechą nowotworów złośliwych jest zdolność do szerzenia się i odległych przerzutów. Miejscowe szerzenie bezpośrednie wnikanie do otaczających tkanek.

Etapy kancerogenezy

Patogeneza raków jest podobna do innych nowotworów złośliwych. Ogólną ich przyczyną jest uszkodzenie mechanizmów kontrolujących proliferację (rozrost) komórek na poziomie genetycznym i molekularnym i kumulacja błędów genetycznych w kolejnych pokoleniach komórek potomnych. W przypadku raków uszkodzenie dotyczy komórek nabłonków tworzących dany narząd, który ulega niekontrolowanemu rozrostowi, wtórnie wciągając w rozrost tkanki podścieliska, odżywiające patologiczny twór (tzw. angiogeneza nowotworowa). Zwykle rozwój raka trwa nawet przez okres 20-30 lat, a objętość zmienionych komórek nowotworowych (czyli masa guza) w czasie zmienia się w sposób wykładniczy (dobrym modelem matematycznym jest tzw. krzywa Gompertza). Etapy rozwoju raka zwykło się dzielić na następujące okresy:

·         Inicjacja nowotworowa – aktywacja onkogenów, pierwsze zmiany w aparacie genetycznym, początkowo odwracalne lub naprawiane przez mechanizmy molekularne.

·         Promocja nowotworowa – utrwalenie się zmian genetycznych w pojedynczych komórkach i pojawienie się w nich antygenów nowotworowych jako wykładników zmienionego genotypu i fenotypu nowo powstałych komórek atypowych (czyli nowotworowych).

·         Progresja nowotworowa – rozplem zmienionych komórek nowotworowych, powielanie zmian genetycznych w komórkach potomnych, ale bez przekraczania błony podstawnej nabłonka (dysplazja i rak przedinwazyjny)

·         Rozplem niekontrolowany – atypowe komórki wydzielają w sposób niekontrolowany cytokiny należące do tzw. czynników wzrostowych – część z nich służy jako markery nowotworowe.

·         Inwazja początkowa – przełamanie błony podstawnej, początek angiogenezy nowotworowej, lokalne naciekanie tkanki łącznej podścieliska.

·         Inwazja zaawansowana - pojawienie się oderwanych atypowych komórek w krwi i chłonce, początek reakcji immunologicznych ustroju na fenotypowo i genotypowo zmienione komórki i ich antygeny nowotworowe; często także naciekanie przez ciągłość sąsiednich narządów, np. wzdłuż nerwów.

·         Okres przerzutowania i uogólnionej choroby nowotworowej – guz pierwotny staje się źródłem przerzutów (łac. metastases) nowotworowych. W przypadku raków przerzuty szerzą się najczęściej drogą naczyń chłonnych, pojawiając się najpierw w okolicznych węzłach chłonnych – stąd przy leczeniu chirurgicznym wraz ze zmienionym chorobowo narządem się je usuwa, później także drogą krwionośną w narządach odległych.

Etapy i rozległość anatomiczną choroby nowotworowej u poszczególnych pacjentów są szczegółowo określane wg systemu TNM (z ang. łac. tumor - wielkość guza pierwotnego, nodus - liczba zajętych węzłów chłonnych, metastasis - liczba narządów objętych przerzutami) czyli tzw. (ang.) staging. Określenie etapu rozwoju choroby nowotworowej jest precyzyjną wskazówką rokowniczą oraz stanowi pomoc przy wyborze optymalnej terapii przeciwnowotworowej.

Rodzaje nowotworów

·         nowotwór łagodny (neoplasma benignum)

·         nowotwór złośliwy (neoplasma malignum)

o        nowotwór anaplastyczny (neoplasma anaplasticum)

o        mięsak (sarcoma)

o        rak (carcinoma)

o        potworniak (teratoma)

·         nowotwór miejscowo złośliwy

Nowotwór łagodny, inaczej niezłośliwy (łac. neoplasma benignum) jest nowotworem utworzonym z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów, a po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa (ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu) - jest całkowicie wyleczalny. Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy też zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np. sercu, rdzeniu kręgowym.

Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma malignum) - nowotwór o małym zróżnicowaniu tkanek, za to o skłonności do odrywania się komórek. Komórki nowotworów złośliwych nie trzymają się miejsca, w którym powstały. Potrafią oderwać się od rosnącego guza, dotrzeć do naczyń krwionośnych i zawędrować wraz z krwią lub chłonką w odległe miejsce organizmu, gdzie dają początek nowemu guzowi. W przypadku choroby nowotworowej powstanie nowych guzów, tzw. przerzutów, może doprowadzić do śmierci. Daje częste wznowy.

Nowotwór złośliwy często jest utożsamiany z rakiem, który jest tylko jedną z jego postaci (pochodzącą od tkanki nabłonkowej - nowotwór tkanki nabłonkowej). Inne nowotwory złośliwe to mięsak, potworniak, nowotwór anaplastyczny, chłoniak oraz glejak. Charakteryzuje się szybkim wzrostem, atypią i brakiem torebki, czym różni się od nowotworu niezłośliwego.

Nowotwór anaplastyczny – typ nowotworu całkowicie niezróżnicowanego, o bardzo wysokiej złośliwości.

Mięsak, sarkoma (łac. sarcoma) to ogólna nazwa dla wszystkich nowotworów złośliwych pochodzenia nienabłonkowego.

Etiologia mięsaków jest nieznana, aczkolwiek przypuszcza się że mięsaki mogą być wywoływane przez wirusy, np.: HIV, substancje chemiczne, np. pochodne benzenu, smoły pogazowej, smoły powęglowej itp., urazy mechaniczne i termiczne.

Mięsaki u ludzi występują znacznie rzadziej niż raki, odwrotnie jest np. u psów. Szacuje się, że ok. 1% wszystkich nowotworów złośliwych stanowią mięsaki. Wykrycie rozpoczyna się stwierdzeniem guza przez pacjenta. Rokowanie jest zawsze poważne, przebieg zły. Nowotwór rośnie szybko i wyniszcza organizm, wcześnie daje przerzuty i ma dużą skłonność do wznowy. Leczenie najczęściej operacyjne, a chemioterapia i radioterapia są mało skuteczne.

W zależności od tkanki, z której się wywodzą, mięsaki dzielimy na:

·         włokniakomięsaki – z tkanki łącznej włóknistej

·         tłuszczakomięsaki – z tkanki tłuszczowej

·         naczyniakomięsaki – z tkanki naczyniotwórczej

·         kostniakomięsaki – z tkanki kostnej

·         chrzęstniakomięsaki – z tkanki chrzęstnej

·         mięśniakomięsaki – z tkanki mięśniowej

Zaawansowanie kliniczne

Ocena zaawansowania klinicznego mięsaków tkanek miękkich oparta jest na systemie TNM, poszerzonego o stopień złośliwości histologicznej G (wg AJC i UICC, 1987). Według tej klasyfikacji wyróżniamy następujące parametry prognostyczne:

G – stopień złośliwości histologicznej:
G1 – niski
G2 – średni
G3 – wysoki

T – wielkość guza:
T1 – guz < 5 cm
T1a – guz umiejscowiony ponad powięzią powierzchniową, bez jej naciekania
T1b – guz umiejscowiony poniżej powięzi powierzchownej lub powyżej z równoczesnym jej naciekaniem
T2 – guz > 5 cm

N – regionalne węzły chłonne:
N0 – brak przerzutów
N1 – obecne przerzuty

M – przerzuty odległe:
M0 – brak przerzutów
M1 – obecne przerzuty

W związku z powyższymi parametrami rokowniczymi ustalono następujące grupy zaawansowania klinicznego:
IA – G1 T1 N0 M0
IB – G1 T2 N0 M0
IIA - G2 T1 N0 M0
IIB - G2 T2 N0 M0
IIIA- G3 T1 N0 M0
IIIB- G3 T2 N0 M0
IVA- G1-3 T1-3 N1 M0
IVB- G1-3 T1-3 N0-1 M1

 

Klasyfikacja mięsaków tkanek miękkich

Mięsaki można uszeregować według ich budowy morfologicznej. W klasyfikacji bierze się pod uwagę główny, dominujący kierunek różnicowania. Określenie typu histologicznego wymaga często wykonania dodatkowych badań immunohistochemicznych (patrz: Diagnostyka). Najczęściej występującymi mięsakami tkanek miękkich należą: liposarcoma (20%), leiomyosarcoma (18%), malignant fibrous histiocytoma (17%), fibrosarcoma (10%) i sarcoma synoviale...