Podstawową wartością, jaką ma realizować system powiązanych ze sobą publicznych instytucji oświatowych, jest wyrażona w art. 70 ust. 4 Konstytucji RP powszechność i równość dostępu do wykształcenia,
„prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych
przymusem państwowym”
Prawo przedmiotowe to całokształt norm
(czy przepisów) prawa o cechach generalności i abstrakcyjności, które są
podstawą decyzji jednostkowych stosowania prawa.
przepis reguła zachowania.
Przepis prawny to zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący lub narzucający sposób zachowania;
Norma prawna jest zrekonstruowaną z tekstu aktu prawnego dyrektywą postępowania
Podział przepisów prawnych
Przepisy imperatywne (ius cogens)
Przepisy dyspozytywne (ius dispositivum),
przepisy nakazujące, zakazujące i uprawniające generalne i indywidualne.
Wyróżnia się trzy zakresy (aspekty) obowiązywania prawa: czasowy (temporalny), terytorialny i osobowy (personalny).
Podmioty prawa
Osobą fizyczna jest każdy człowiek bez względu na wiek, płeć, stan zdrowia psychicznego czy fizycznego.
Osoba prawna każda jednostka organizacyjna której przyznano zdolność do czynności prawnych
Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną
zdolność prawna, czyli możliwość posiadania praw lub obowiązków w dziedzinie prawa cywilnego.
O tym, czy rzeczywiście osoby te mogą wykonywać czynności prawne, decyduje zdolność do czynności prawnych.
Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej (lub prawnej), która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.
stosunek prawny więź prawna łącząca strony stosunku, w której uprawnienie jednej strony jest skorelowane z obowiązkiem drugiej.
Gałąź prawa zespół norm, które regulują jednorodne, istotne stosunki społeczne. W obrębie gałęzi prawa jest stosowana jednakowa metoda normowania stosunków społecznych. Przyjmuje się
najczęściej podział polskiego prawa na następujące gałęzie: prawo administracyjne, prawo konstytucyjne, prawo karne, prawo finansowe, prawo procesowe, prawo cywilne, prawo pracy.
Źródła prawa
Zgodnie z art. 87 Konstytucji RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Polsce są:
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
• ustawy,
• ratyfikowane umowy międzynarodowe,
• rozporządzenia,
• akty prawa miejscowego.
Prawa w dziedzinie oświaty
• prawo do nauki,
• organizacja opieki przedszkolnej,
• prawo do nauki osób niepełnosprawnych,
• prawo do nauki mniejszości narodowych/etnicznych.
Prawa i obowiązki
Przez pojęcie obowiązek szkolny rozumie się sformułowany prawnie nakaz uczenia się dzieci w wieku od siedmiu lat na poziomie szkoły podstawowej aż do ukończenia gimnazjum, lecz nie dłużej niż do osiemnastego roku życia.
Obowiązek nauki oznacza konieczność kontynuowania nauki po gimnazjum aż do ukończenia osiemnastego roku życia, ale już niekoniecznie w formach szkolnych. Po ukończeniu gimnazjum obowiązek nauki wypełnia się (art. 16 ust. 5a u.s.o.):
• przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej,
• przez uczęszczanie na zajęcia realizowane w formach pozaszkolnych w placówkach publicznych i niepublicznych mających właściwą akredytację149,
• przez uczęszczanie na zajęcia realizowane w ramach działalności oświatowej (nieobejmującej prowadzenia szkoły, placówki i zespołu, na przykład szkolno-przedszkolnego) wykonywanej przez osoby prawne lub fizyczne na podstawie właściwej akredytacji,
• przez odbywanie przygotowania zawodowego u pracodawcy.
Za realizację obowiązków szkolnego i nauki przez dzieci odpowiedzialność ponoszą ich rodzice (opiekunowie prawni)153. Według art. 18 u.s.o. rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do:
dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły,
zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne,
zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć szkolnych,
informowania w terminie do dnia 30 września każdego roku, dyrektora szkoły podstawowej lub gimnazjum, w obwodzie którego dziecko mieszka, o realizacji obowiązku szkolnego spełnianego w sposób przewidziany w art. 16 ust. 5b. u.s.o. (za granicą lub w kraju przy przedstawicielstwach
dyplomatycznych).
W zakresie prawa do nauki i obowiązku szkolnego sąd opiekuńczy ma prawo decydować o:
• poddaniu wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
• skierowaniu małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem, na przykład do internatu (dotyczy to tych małoletnich, którzy w czasie wydania orzeczenia są uczniami szkół zawodowych) lub do ochotniczego hufca pracy – OHP (dotyczy to tylko małoletnich, którzy ukończyli piętnaście lat i wyrazili zgodę na pobyt w tej jednostce),
• umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo- wychowawczej. Obecnie do placówek opiekuńczo-wychowawczych należą w szczególności: rodzinne domy dziecka, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, bursy szkolne, świetlice i kluby środowiskowe, ogniska wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze.
Rada gminy określa w drodze uchwały obwody szkolne dla publicznych szkół podstawowych i gimnazjów przez nią prowadzonych.
Rodzice i opiekunowie mogą umieścić dziecko w szkole spoza obwodu.
Ustawa o systemie oświaty zaznacza, iż nie tworzy się obwodów szkolnych szkołom:
• specjalnym i integracyjnym,
• dwujęzycznym,
• dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językiem regionalnym,
• sportowym i mistrzostwa sportowego,
• artystycznym (art. 58 ust. 2a)
Zgodnie z art. 19 ust. 1 u.s.o. dyrektorzy publicznych szkół podstawowych i gimnazjów kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół, a gmina kontroluje spełnianie obowiązku nauki przez młodzież zamieszkałą na terenie tej gminy odpowiednio:
kontrolując wykonywanie obowiązków, o których mowa w art. 18 pkt 1, 2 i 4, a także współpracując z rodzicami w realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 3 i ust. 3,
prowadząc ewidencję spełniania obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki.
Najczęstszą formą wypełniania tego obowiązku przez dyrektorów szkół jest prowadzenie księgi ewidencji dzieci i księgi ewidencji uczniów, w których zamieszcza się dane o wszystkich dzieciach zamieszkałych w obwodzie szkoły.
Wypełnianie obowiązków kontrolnych przez dyrektorów publicznych, obwodowych szkół podstawowych i gimnazjów jest także powiązane z obowiązkami powiadamiania o spełnianiu przez ucznia obowiązku szkolnego nałożonymi na dyrektorów:
• innych publicznych szkół, którzy przyjmują dziecko z danego (nie swojego) obwodu,
• niepublicznych szkół tych szczebli,
• szkół specjalnych i ośrodków, o których mowa w art. 2 pkt 5 (na przykład młodzieżowych ośrodków szkolno-wychowawczych) prowadzonych przez osoby fizyczne bądź prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego..
Wyjątkową formą spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki jest indywidualne nauczanie.
edukacja domowa. Polega ona na organizacji procesu kształcenia dziecka przez rodziców, w środowisku domowym, pod nadzorem dyrektora szkoły,
Prawo do opieki przedszkolnej
Według art. 6 ust. 1 u.s.o. przedszkole publiczne:
• prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
• przeprowadza rekrutację dzieci zgodnie z zasadą powszechnej dostępności,
• zatrudnia nauczycieli mających wymagane prawem kwalifikacje.
Zgodnie z art. 14 ust. 3 i 3a u.s.o.: „Dziecko w wieku 6 lat obowiązane jest odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej.
W podstawie wychowania przedszkolnego, przeznaczonej dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, określono cele wychowania przedszkolnego. Wynikające z nich zadania należy realizować w czterech obszarach edukacyjnych:
• poznanie i rozumienie siebie i świata,
• nabywanie umiejętności przez działanie,
• odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie,
• tworzenie systemu wartości.
Wychowanie przedszkole ma za zadanie zapewnienie dzieciom właściwych warunków rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, wyrównanie ewentualnych braków i opóźnień w tym zakresie oraz przygotowanie dziecka do nauki w szkole. „Celem wychowania przedszkolnego
jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturalnym i przyrodniczym”
Prawne gwarancje prawa do nauki dzieci i młodzieży niepełnosprawnej
Osoba niepełnosprawna to taka, u której uszkodzenie i obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełnianie ról społecznych.
Przez kształcenie specjalne najczęściej rozumie się dostosowany do potrzeb wychowanka, ucznia niepełnosprawnego, zorganizowany proces, który stosownie do potrzeb umożliwi naukę w dostępnym dla nich zakresie i usprawni zaburzone funkcje. Kształcenie to – ze względu na poważne zaburzenia lub dysfunkcje w różnych sferach rozwoju (motoryce, zmysłach, intelekcie, psychice) w sposób istotny zaburzające funkcjonowanie psychiczne, fizyczne, społeczne oraz możliwość uczenia się – oddziałuje dydaktycznie, wychowawczo, resocjalizacyjnie lub rewalidacyjnie na wszechstronny rozwój.
Celem kształcenia specjalnego jest wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia.
Zgodnie z § 2 rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach instytucje te przedszkola specjalne, oddziały
specjalne w przedszkolach ogólnodostępnych, szkołach specjalnych oraz oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych organizuje się dla dzieci i młodzieży:
• niesłyszących albo słabo słyszących,
• niewidomych lub słabo widzących,
• z niepełnosprawnością ruchową,
• z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (nie organizuje się dla tych dzieci przedszkoli specjalnych i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych),
• z upośledzeniem umysłowym umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem,
• ze sprzężonymi niepełnosprawnościami,
• z chorobami przewlekłymi, zaburzeniami psychicznymi (nie organizuje się dla tych dzieci i młodzieży oddziałów specjalnych w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, z wyjątkiem oddziałów specjalnych stworzonych w zakładach opieki zdrowotnej),
• niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem społecznym, zagrożonych uzależnieniami, z zaburzeniami zachowania (nie organizuje się dla tych dzieci przedszkoli specjalnych i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych).
Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w szkołach specjalnych i oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych, przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, oraz w przedszkolach i szkołach integracyjnych
odbywa się do ukończenia przez ucznia:
• osiemnastego roku życia w przypadku szkoły podstawowej
• dwudziestego pierwszego roku życia w przypadku gimnazjum,
• dwudziestego czwartego roku życia w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej.
Zgodnie z art. 3 pkt 2 u.s.o. przez oddział integracyjny należy rozumieć oddział szkolny, w którym uczniowie posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, uczą się i wychowują razem z pozostałymi uczniami zorganizowany zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 71b
ust. 7 pkt 3 u.s.o.
za szkołę integracyjną uznamy taką szkołę, w której wszystkie oddziały są oddziałami integracyjnymi.
Wyróżnia się następujące typy orzeczeń
• orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej i niedostosowanej społecznie, wymagającej stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy,
• orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim,
• orzeczenie o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego,
• orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły,
• opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole.
Prawo do nauki mniejszości narodowych/etnicznych
mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:
ma mniejszą liczebność niż pozostała część ludności kraju,
istotnie odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją i dąży do ich zachowania,
ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,
jej przodkowie zamieszkiwali terytorium naszego kraju od co najmniej 100 lat,
utożsamia się z innym narodem zorganizowanym we własnym państwie.
przybliżona liczebność poszczególnych grup mniejszościowych wygląda następująco171:
• Białorusini – 200–300 tys.,
• Czesi – 3 tys.,
• Litwini – 20–30 tys.,
• Niemcy – 300–500 tys.,
• Ormianie – 5–8 tys.,
• Rosjanie – 10–15 tys.,
• Słowacy – 10–20 tys.,
• Ukraińcy – 200–300 tys.,
• Żydzi – 8–10 tys.
mniejszością etniczną jest grupa obywateli polskich, których od mniejszości narodowej różni jedna zasadnicza cecha, a mianowicie brak utożsamiania się z narodem zorganizowanym we własnym państwie
• Karaimi – około 200 osób,
• Łemkowie – 60–70 tys.,
• Romowie – 20–30 tys.,
• Tatarzy – 5 tys.
Zgodnie z najważniejszym źródłem prawa w naszym kraju, czyli Konstytucją RP, mniejszości narodowe i etniczne mają zagwarantowane prawa.
Artykuł 35 stanowi, iż:
„1. Rzeczpospolita zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej”.
Z wnioskiem o organizację nauki języka mniejszości lub języka regionalnego w przedszkolu oraz nauki języka mniejszości lub języka regionalnego, nauczanie historii i kultury kraju pochodzenia mniejszości mogą wystąpić rodzice dzieci i ich prawni opiekunowie. Wniosek dotyczy całego okresu edukacji w przedszkolu, lub w szkole. Rozporządzenie odróżnia formy nauczania języka mniejszości lub języka regionalnego w przedszkolach i w szkołach. Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia występują cztery formy nauczania przedszkolnego:
• w przedszkolach lub ...
ewaaveris