lit.powszechna_zagadnienia.doc

1.                   Mallarmé, Baudelaire, Rimbaud jako patroni dwudziestowiecznej liryki.

· depersonalizacja liryki, znika podmiotowe ja, poeci przeklęci, otoczeni legendą literacką, którą sami sobie stworzyli;

- Charles Baudelaire (1821-1867) – ojciec ksiądz, potem urzędnik, etap cygański – alkohol i narkotyki; romanse z Jean Duval – aktorka kreolka i Madamde Sabatié, która tworzyła środowisko literackie; 1854 Kwiaty zła; tłumacz Edgara Allana Poe, sprawozdania z ASP, 1864 czasopismo Figaro, gdzie ukazały się fragmenty Paryskiego spleenu; wyjazd do Brukseli, syfilis, paraliż;

· status poety nieprzystosowanego, mistyczna koncepcja świata, niemoralność;

· koncepcja epoki schyłkowej – kategoria nowoczesności (modernité), status człowieka rzuconego w nową cywilizację miasta i techniki, atrofia ducha, powstanie nowego, zepsutego piękna;

· nienawiść do gazet – wypaczają język i fotografii- są reprodukcją rzeczywistości; obrzydzenia dla zrozumiałości;

· poeta wyprzedzający epokę

· kult formy artystycznej, kondensacja słowa, wyobraźnia;

· nie tworzy alternatywnych światów, ale rozbija rzeczywistość;

· piękno nie realizuje się w sferze przedstawienia;

- Confiteor artysty – romantyczno-sentymentalny obraz; integracja, ucieleśnienie; rodzi się cierpienie – nie rzutuje własnych uczuć; zgłębianie piękna;

- erotyki – kreacje estetyczne, wizualizacje: Do Madonny – ex voto w stylu hiszpańskim; gra z wizerunkiem Matki Boskiej Boleściwej – dekompozycja i złożenie w nowym kontekście; posmak bluźnierczy; praca wyobraźni, która kreuje ukochaną wg pewnej matrycy; Olbrzymka – apoteoza kobiecości i cielesności – przestrzeń, z którą mężczyzna robi, co chce;

· pojęcie nowoczesności – człowiek wyrwany z natury, żyje w mieście, a więc skazany jest na samotność i alienację; piękno – przeraża, wyprowadza ducha z atrofii;

· Baudelaire jako prekursor kubizmu

- Gra – dom publiczny – alegoria, sytuacja zarazem pociągająca i odrażająca dla przebywającego tam człowieka; podmiot – outsider pozbawiony wartości, niemający odwagi przyznać, że wszystko jest nicością; nihilizm – wyzwolenie;

- polemika chrześcijańska: symbolika, topika religijna; raj nie wiążę się z transcendencją – idealna nicość; Zaparcie się świętego Piotra – reinterpretacja postaci Chrystusa jako ofiary boskiej logiki świata, bo ma w sobie człowieczeństwo; odrzucenie pokory w imię buntu, satanistycznego gestu niezgody; najbardziej słaby z Apostołów jest skałą, na której powstał Kościół;

- Sen paryski – świat senny – świat idealny, imaginacja; wyjałowiony, pozbawiony natury, kamień i woda; brak dźwięku, formy zamknięte, kanciaste; bezczasowość – ruch bez źródła i cech; tonacja diamentowa; napisany po opium – możliwość oderwania od rzeczywistości (pierwszy wiersz Coleridge’a);

- Pieśń jesienna – miłość substytut doświadczenia rzeczywistego, nie sposób osiągnąć prawdziwe szczęście, dojrzała refleksja;

WPROWADZONE PRZEZ BAUDELAIRE:

- surnaturalizm – nadnaturalizm; koncepcja twórczości odrywającej się od mimetyzmu;

- dekonstrukcja – rozbicie, by ułożyć z niego sztuczną całość;

- deformacja – nieoddawanie rzeczywistości

- zwierciadło – tylko jeśli pokazuje samego siebie

- abstrakcja – sztuka zrodzona z wyobraźni, nie może naśladować; kiedy pojęcie to oznaczało dystansowanie się twórcy do dzieła;

- Arthur Rimbaud (1854-1891) – cudowne dziecko, zakończył twórczość w 1873 w wieku 19 lat; wiersze łacińskie i klasyczne; ucieka z domu w wieku 15 lat; w Paryżu związek ze starszym i żonatym Paulem Verlainem; zaciąga się do Legii Cudzoziemskiej, ale dezerteruje, handel bronią, Afryka, związek z czarnoskórą kobietą; umiera na raka w Marsylii;

- początkowo: erudycja i znajomość tradycji;

- 1871 dwa Listy Jasnowidza- Voyeur: I: program poetycki i życiowy – biografia jako materiał doświadczalny dla poezji, najpierw piszę, potem żyję; Je est un autre – „Ja to ktoś inny”, „Ja myślę” jako „mnie myślą”; idea wieszczenia: jestem poetą – składam się w ofierze sztuce bez przekazu; poeta to ktoś, kto wyrywa się z tego co znane w stronę tego, co obce; II: poezja będzie uprzedzała ludzkie działania; pusty profetyzm; brak celowości, eksperyment – doświadczenie na sobie, figura eksploracji; obecny przy wykluwaniu swojej myśli; odrzucenie dziedzictwa literatury, ewolucja autorytetu; poezja działanie – ofiara własnych idei;

- inspiracja zewsząd, kiczu i literatury wysokiej;

- różnica z Baudelairem: R. stosuje dekonstrukcje nie po to, by rozbić rzeczywistość, ale by pokazać rdzeń obcy, to, co niezrozumiałe;

- eksplozja, fuzja między  poezją a prozą; proza poetycka Sezon w piekle i Iluminacja;

-  Statek pijany 1871 – bez załogi, płynie sam; reprezentacja „ja” – rzecz materialna, brak podmiotowości; obrazowanie kolonialne, kwintesencja dzikości, bunt – odwołuje się do dobrze zakorzenionych matryc literackich; Statek pijany, zawierający sporo ukrytych wątków autobiograficznych, był dla samego Rimbauda swoistym testamentem, w którym autor żegnał się z Europą i − zebrawszy odpowiedni plon doświadczeń potrzebnych do roli "jasnowidza" − przeczuwał swoją rychłą śmierć dla świata; wiersz rozpoczyna symboliczna scena odpłynięcia tytułowego statku w "ujścia stronę", która oznacza nieograniczoną wolność człowieka oraz jego dążenie do coraz większej świadomości, intuitio mystica ("rozprężenie wszystkich zmysłów"); początkowo podróż wiedzie przez aury piękna i fantazji; im głębiej jednak kapitan kieruje swój statek w Ocean − tym bardziej niezrozumiałe i przerażające spotykają go wizje; w końcu, zrezygnowany i przesiąknięty bólem, pragnie wyrzec się wielkich porywów ducha na rzecz powrotu do dzieciństwa ("Dziecina pełna smutków, kucnąwszy nad bagnem, puszcza statki wątlejsze od pierwszych motyli"); przemiany świadomości podmiotu lirycznego w Statku pijanymw kilka lat później znalazły przełożenie w filozofii Friedricha Nietzschego: "Jak duch stał się wielbłądem, wielbłąd lwem, a wreszcie lew dzieckiem";

- Usta ciemności – wiersz profetyczny, wyjaśnienie cierpienia; relacja Rimbauda z matką;

- Zła krew – poemat; prototyp strumienia świadomości; obrzydzenia dla demokracji – miałkość, niewolnictwo; kolonialno-rasowa metaforyka; obraz buntu; dominacja na poziomie społecznym; krew pogańska – siła, przyłączenie się do wspólnoty pierwotnej; nawrócenie – powrót na łono ideałów europejskich – śmierć dla duszy; brak etapów przyczynowo-skutkowych, rozbita przedmiotowość;

- Przywyknę do tego – rezygnacja, stereotyp europejski, wieloznaczność interpretacji; to, co święte; zawsze jest też przeklęte; nie buntuje się przeciwko czemuś konkretnemu – bunt jako energia, polemizuje z różnymi ideami, ale nie deklaruje celowości;

- poetyka negatywna – mogę powiedzieć co nie jest, ale nie czym jest, zdaje mi się, lecz nie wiem;

- głód, pragnienie, nienasycenie – istota człowieczeństwa; sytość to cecha zwierzęca

- Komedia pragnienia – cz. II topika wodna, różnej upostaciowanie samego żywiołu wody – kwestionuje jego moc, bo go nie zaspokaja; żadne konstrukty kultury nie są w stanie zaspokoić duchowego pragnienia;

- Alchemia słowa – założenia poezji, „historia moich szaleństw”; źródła inspiracji – wszystko!; kolor samogłosek – obrazowanie synestezyjne, „notowałem niewyrażalne”; figura Midosa – nienasycenie; „nieporządek mojego umysłu został uświęcony” – metafora jako figura myśli; cierpienie poety – kapłana, pośrednika;

- Zasiedziali – skłonności turpistyczne; motywem starcie z bibliotekarzem; ktoś, kto siedzi – wynaturzenie z tego wynikające – alegoria stanu przyzwyczajenia, z którym R. walczył; książki = starość;

- Iluminacja – podmiot jest już trupem;

- Stéphane Mallarmé (1848 – 1898) – rodzina urzędnicza, pracował w biurze, romans z guwernantką; nauczyciel angielskiego na prowincji, a potem w Paryżu; we wtorki prowadził salon literacki; tłumacz Poego, współistniał z impresjonistami; koncepcja sztuki ogólnie, nie tylko literatury, chociaż jest literatem;

· poezja – wyrażenie niewyrażalnego: „Poezji nie robi się z pojęć, myśli. Poezję tworzy się z słów”; poezja brzmi, sens wtóry, muzyka absolutna – wyraża samą siebie; poezja jako gra słów, poezja jest o niczym; poezja – cierpienie papieru; poezja znaczy poprzez układ, rozkład słów na płaszczyźnie;

· wyraz nowoczesnej świadomości

· ewolucja poezji Mallarme – odrzucenie rzeczywistości, kreowanie światów, rajów niezrozumiałych;

· literatura przeciwieństwo poezji jako śpiewu; brzmienie słowa i typografia- wizualizacja;

· nihilista;

- Zmęczony gorzkim odpoczynkiem – pretekst do napisania wiersza: chińska filiżanka – zbytnia subtelność; odrealniony obraz, rozbicie składni, porządku myślenia – analogia zjawiska muzycznego np. Debussy;

- Rzut kośćmi nie zniesie przypadku – w znaczeniu nie unicestwi; aleatoryzm – tytuł linią główną poematu, reszta – dopełnienie tego zdania; rozrzucone słowa, czytelnik tworzy poezje; idea dotyczy przypadku odczytania; ruchy awangardowe;

· tekst pełni funkcje partytury – wykonanie głosowe z interpretacją, różnica wielkości głosek, zmiana głosu, intonacji;

· pismo z lewej do prawej, z góry do dołu – respektuje tradycję;

· wspólne źródło wszelkiej poezji – ekspresja;

· ojciec POEZJI GRAFICZNEJ;

2.    Główne kierunki w liryce początku XX wieku: futuryzm, surrealizm, dadaizm, ekspresjonizm, imaginizm, imażynizm, akmeizm.

- futuryzm – 1909 pierwszy ruch awangardowy; Tommaso Marinetti i Umberto Bocciani ogłosili manifest (akt artystyczny) w czasopiśmie włoskim i w Le Figaro w Paryżu; 11 punktów nowego kierunku (agresja, amoralizm): zuchwałość, odwaga, bunt, sławią agresywny ruch, piękno prędkości, zapał, entuzjazm poety, walka jest piękna, żyjemy w absolucie, wojna – higiena i pogarda, apel o zniszczenie bibliotek i muzeów, tłum, praca, urbanizm; kobieta = matka – ośrodek zachowawczy, siła wsteczna, istota biologiczna, siła wsteczna; swoboda doboru środków artystycznego wyrazu; J. Stempowski Chimera jako zwierzę pociągowe – sztuka przedmiotem handlu, dzieło sztuki nie istnieje bez komentarza – procedyzm;

- surrealizm (zwany także nadrealizmem) – kierunek w sztuce powstały w 1924 we Francji, początkowo występujący wyłącznie w literaturze, później w sztukach plastycznych, filmie i teatrze. Termin ten stworzył w 1917 roku Guillaume Apollinaire; w założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce; teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta André Breton. Rok po ogłoszeniu Manifestu surrealistycznego, w 1925 odbyła się pierwsza wystawa. Od 1924 grupa surrealistów wydawała pismo "Rewolucja surrealistyczna"; w malarstwie założeniem surrealizmu było "wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej". Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięte od racjonalizmu; przedstawicielami tego nurtu w malarstwie byli: Salvador Dalí, Giorgio de Chirico, Max Ernst, Hans Arp (również w poezji), Marcel Duchamp, Francis Picabia, Osvaldo Licini, René Magritte. W roku 1924 powstało Biuro Poszukiwań Surrealistycznych stanowiące rodzaj poradni. Poeci tworzący w stylu surrealizmu to m.in.: Philippe Soupault, Louis Aragon, Paul Éluard, Michel Leiris, Benjamin Péret, Tristan Tzara, René Char (jego wczesna twórczość), Aimé Césaire; jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku. Ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu. Natomiast jeśli chodzi o inspirację literacką, ich mistrzem był Comte de Lautréamont, ze względu na książkę, którą napisał w 1868-69 ...