Ciosek, rozdział IX
KARA KRYMINALNA I KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI
Za kary kryminalne uważa się obecnie kary wymierzane za popełnione przestępstwa, czyli czyny, które naruszają określone, istniejące i obowiązujące w danym miejscu i czasie normy prawne.
Zdaniem Dobrzyńskiego zachowania przestępcze spełniają trzy następujące warunki:
· zachowanie się człowieka lub grupy osób musi być zabronione przez ustawę karną, a jego popełnienie zagrożone jest karą. Nie uważa się za przestępstwa ludzkich przekonań, poglądów czy zamiarów…
· popełniony czyn musi być wyraźnie zabroniony przez konkretny przepis prawny obowiązujący akurat akurat momencie jego popełnienia
· określone zachowanie musi charakteryzować się pewnym stopniem szkodliwości. W przypadku gdy zachowanie to jest niezgodne z prawem, ale jego społeczna szkodliwość wydaję się wątpliwa, minimalna lub zgoła żadna, to sama bezprawność zachowania się nie wystarcza do uznania go za przestępstwo.
Trzy rodzaje dolegliwości kary kryminalnej: (wiążą się one albo z całkowitą niemożnością zrealizowania określonych potrzeb przez człowieka, albo z poważnym ograniczeniem możliwości ich zaspokojenia.)
· dolegliwość fizyczna: np. w przypadku kary śmierci
· dolegliwość społeczna, widoczna np. wtedy, gdy kara orzeka utratę prawa do wykonywania zawodu
· dolegliwość psychiczna: występuje zawsze, gdy kara godzi w sferę psychiczną sprawcy
Z dolegliwościami kar kryminalnych wiąże się problem ich zróżnicowania (art. 32 kk):
· grzywna – sąd wymierza karę grzywny w tzw. Stawkach dziennych i określa ich liczbę oraz wysokość. Przyjęto, że jeśli ustawa nie stanowi inaczej, to najniższa liczna stawek wynosi 10, a najwyższa – 360. Ustalono też, iż stawka dzienna nie może być niższa niż 10 zł, ale nie wyższa niż 2000zł.. Kara grzywny może towarzyszyć karze pozbawienia wolności, jeśli sprawca osiągnął swoim czynem korzyść majątkowo lub taki był główny cel jego działania.
· Kara ograniczenia wolności – wymierza się ją w miesiącach – najkrócej miesiąc, a najdłużej 12 miesięcy. Podczas odbywania kary skazany nie może zmieniać miejsca swojego stałego pobytu bez zgody sądu, jest zobowiązany do wykonywania wskazanej przez ten organ pracy oraz ma obowiązek udzielania wyjaśnień co do przebiegu odbywania kary.
· Kara pozbawienia wolności – może trwać najkrócej miesiąc a najdłużej 15 lat. Kary dożywocia i 25 lat pozbawienia wolności odnoszą się tylko do tych przestępstw, które są nimi zagrożone. Wobec sprawców, którzy nie ukończyli 18 roku życia w momencie popełnienia przestępstwa nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
· Dodatkowe środki karne – należą do nich: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, zakaz wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności a dalej: zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenia pieniężne oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Ogólne zasady wymierzania przez sąd kar kryminalnych i środków karnych zawarte zostały w art. 53 k.k. Sąd wymierza karę według swego uznania, kierując się stosowną ustawą. Jej dolegliwość nie może przekraczać stopnia winy sprawcy, ale powinna uwzględniać stopień szkodliwości czynu oraz osiągnięcie celów zapobiegawczo- wychowawczych i poprawę świadomości prawnej społeczeństwa.
Podział teorii kary kryminalnej (zaproponowany przez Zachariego –XIXw)
· Bezwzględne lub absolutne – kara jest celem samym w sobie, a konieczności jej wymierzania należy szukać w samym fakcie popełniania przestępstwa. Przestępca musi być ukarany nie dlatego, że kara może przynieść pożytek jemu samemu lub społeczeństwu, lecz dlatego że dopuścił się czynu przestępczego.
· Względne lub relatywne – kara jest instrumentem, środkiem do realizacji celów użytecznych dla jednostek lub dla społeczeństwa jako całości. Kara jest uzasadniona o tyle, o ile jest zdolna przysporzyć społeczeństwu jakiegoś dobra.
· Mieszane lub koalicyjne – teorie uwzględniają w mniejszym lub większym stopniu obydwa punkty widzenia. Koncepcje tej grupy uzasadniają karę pożytkiem społecznym, ale w granicach sprawiedliwości. Kara w tym ujęciu jest więc jednocześnie i słuszna, i celowa.
Koncepcje kary retrybutywne i prewencyjne wg Lernell (1977)
· Retrybutywne koncepcje kary to takie, które uważają karę kryminalną za akt odpłaty złem za zło i które akcentują zaszłość oraz potrzebę rozliczenia się człowieka za popełniony czyn. Wyróżnia się wśród tych koncepcji:
A. znajdujące sens odpłaty w samej karze jako reakcji na przestępstwo – kara nie jest ani dobrem ani złem, przywraca jedynie naruszony porządek prawny, a czynnikiem uzasadniającym jej byt jest odpłata. Wymiar kary jest natomiast problemem wtórnym. (Kant, Hegel)
B. odkrywające sens w procesach zachodzących w psychice jednostki, jej doświadczeniu lub świadomości społecznej – istotą kary pozostaje nadal odpłata, sama zaś kara jest przejawem prymatu tego co społeczne nad tym co jednostkowe (Durkheim)
Najwybitniejszy i najbardziej żarliwy współczesny zwolennik teorii retrybucji - G. Bettiola (zmarł w 1982r) były profesor prawa karnego na uniwersytecie w Padwie.
· Prewencyjne teorie kary – racji bytu i sensu kary upatruje się w tym, że może ona przeciwdziałać popełnianiu nowych przestępstw przez osobę już skazaną. Prewencyjne teorie kary nastawione są ku przyszłości i w przeciwieństwie do koncepcji retrybutywnych podlegają bezpośredniej weryfikacji poprzez sprawdzenie realnej skuteczności stosowanych kar. Kary są nie tylko pożyteczne, ale i konieczne, ponieważ przyczyniają się do odstraszania innych ludzi od popełnienia czynów przestępczych i przestępczych rezultacie – do ich poprawy.
Wśród nich koncepcje o orientacji filozoficznej(Feuerbach)-tzw. teoria przymusu psychologicznego, utylitarystycznej (Bentham), antropologicznej (Lombroso) i socjologicznej (Fiszt)
3. Funkcje kary pozbawienia wolności
· Funkcja odwetowa uwięzienia – sens wynika bezpośrednio z teorii odpłaty za przestępstwo
· Funkcja eliminacyjna – uwięzienie uniemożliwia sprawcy popełnienie nowych przestępstw, ustrzega ludzi wolnych i sprawiedliwych przez zagrożeniem z jego strony.Z tą funkcją wiąże się pogląd, że przestępca jest kimś z gruntu złym, niezdolnym do refleksji moralnej i kierowania się zasadami etycznymi. Funkcję eliminacyjną pełniła tradycyjnie kara śmierci, kara dożywotniego pozbawienia wolności a obecnie zwłaszcza długoterminowa izolacja więzienna.
· Funkcja odstraszająca – z tą funkcją wiążę się założenie, że ludzie dokonujący wyboru między zachowaniem społecznie akceptowanym a zachowaniem antyspołecznym ważą ewentualne zyski i konsekwencje takiego czy innego postępowania. Dla treści antycypacji strat i przykrości nie bez znaczenia pozostaje charakter uprzedniego doświadczenia człowieka. Dla osób już kiedyś skazanych utrata wolności ma bowiem z pewnością inne znaczenie. Siła odstraszająca kary pozbawienia wolności zależy nie tylko od właściwości samej kary, np. jej dolegliwości czy długości trwania, ale prawdopodobnie także od cech osobowości potencjalnego sprawcy, jego sytuacji życiowej i materialnej.
· Fukcja poprawcza (wychowawcza, reedukacyjna, resocjalizacyjna) - funkcja ta realizowana jest zwykle poprzez więzienny system kar i nagród, kształcenie ogólne i zawodowe skazanych, pracę fizyczną oraz działalność kulturalno – oświatową.
Krótkoterminowa kara pozbawienia wolności
Sprawa dyskusyjna to ustalenie granic czasowych krótkoterminowej kary pozbawienia wolności - za karę taką uważa się karę do 3 miesięcy, 6 miesięcy albo do jednego roku, a nawet i większą.
Najczęściej stosowanym w badaniach kryterium efektywności środków karnych jest wskaźnik przestępczości powrotnej.
Wyniki badań obcych (Andnaes) jak i polskich (Wąsik, Szymanowski) wskazują, że im kara pozbawienia wolności jest krótsza, tym okazuje się bardziej skuteczna ( do 3 miesiąca ) .Najwyższy wskaźnik powrotności do przestępstwa odnotowuje sięw karach 9-12 miesięcy.
Powrót do przestępstwa ma miejsce najczęściej w okresie pierwszych trzech lat po zwolnieniu. Stwierdzono też, że im wcześniej dana grupa osób doświadczyła pierwszego skazania, tym charakteryzowała się wyższym wskaźnikiem powrotności do przestępstwa (Szymanowski, 1976)
Po orzeczeniu warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności powraca do przestępstwa znacznie mniej osób niż po odbyciu krótkoterminowej kary pozbawienia wolności. Im skazani są starsi tym mniejszy powrót do przestępstwa, niezależnie od zastosowanej kary – czy to jest warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności, czy krótkoterminowe uwięzienie. (Wąsik, 1981)
Z badań wynika, że częściej powracają do przestępstwa: młodociani, mieszkańcy miasta, skazani za przestępstwa o charakterze ekonomicznym (głównie kradzież mienia prywatnego) oraz skazani na kary pozbawienia wolności wyższe niż 3 miesiące.
Wady krótkoterminowej kary pozbawienia wolności:
· Nie nadaje się do realizacji funkcji resocjalizacyjnej, nie odstrasza od popełniania nowych przestępstw, oswaja z zakładem karnym
· Jest zbyt kosztowna dla społeczeństwa, bo zwykle trudno zatrudnić więźniów krótkoterminowych
· Pogarsza sytuację materialną rodziny skazanego oraz niekorzystnie zmienia jego sytuację zawodową
Kara długoterminowa – orzekana powyżej 3 lat pozbawienia wolności
Kanadyjscy badacze nie zauważają problemów dyscyplinarnych u więźniów długoterminowych. Więźniom należy wg nich zapewnić większe poczucie kontroli nad swoim życiem w zakładzie oraz większe poczucie sensu i celu swego istnienia. Personel więzienny powinien, zatem pomagać więźniom w rozwoju ich talentów, wyobraźni oraz zdolności przełamywania i znoszenia dolegliwości więziennych.
– więcej w kolejnych rodziałach…J
atuza