+olduvai1-3+
POWIEŚĆ
Mike RESNICK
SIEDEM SPOJRZEŃ NA WĄWÓZ OLDUWAI
(Seven Views of Olduvai Gorge)
Przełożyła Paulina Braiter
Wczorajszej nocy stworzenia znów się pojawiły.
Księżyc skrył się właśnie za chmurami, kiedy usłyszeliśmy
pierwszy szelest w trawie. Potem zapadła absolutna cisza,
jakby wiedziały, że słuchamy, i nagle rozległy się znajome
wrzaski i pohukiwania, gdy stworzenia podbiegły bliżej i
stojąc zaledwie pięćdziesiąt metrów od nas, nadal krzycząc,
zaczęły prężyć się agresywnie.
Fascynują mnie, gdyż nigdy nie pokazują się za dnia, a
jednak brak im jakichkolwiek cech charakterystycznych dla
zwierząt, prowadzących nocny tryb życia. Nie mają przesadnie
wielkich oczu, ich uszy nie poruszają się niezależnie od
siebie, a nogi ciężko stąpają po ziemi. Stwory te budzą lęk
u większości członków naszego zespołu, a choć ciekawią mnie
niepomiernie, nie miałem dotąd okazji, by wchłonąć i zbadać
jednego z nich.
Prawdę mówiąc, wydaje mi się, że moja zdolność
wchłaniania przeraża mych towarzyszy bardziej niż obecność
stworzeń, choć nie ma po temu najmniejszych powodów. Mimo iż
według standardów mojej rasy jestem jeszcze dość młody,
przyszedłem na świat wiele tysięcy lat wcześniej niż
ktokolwiek z naszej grupy. Można by sądzić, iż - zważywszy
ich wykształcenie - zrozumieją, że każda cecha, występująca
u kogoś w moim wieku, musi z definicji mieć kluczowe
znaczenie dla jego przetrwania.
Niemniej jednak ta moja zdolność niepokoi ich. Więcej -
stanowi dla nich zagadkę, podobnie jak moja pamięć.
Oczywiście ja sam uważam ich pamięć za wyjątkowo mało
sprawną. Wyobraźcie sobie tylko - musieć uczyć się
wszystkiego podczas jednego życia, rodzić się w stanie
całkowitej ignorancji! Znacznie lepiej jest odłączyć się od
rodzica z całą jego wiedzą, zmagazynowaną w naszym umyśle,
tak jak wiedza mego rodzica trafiła do niego, a po nim - do
mnie.
Ale też po to właśnie znaleźliśmy się tutaj: nie aby
porównywać nasze podobieństwa, lecz badać różnice. A nigdy
nie istniała rasa bardziej różniąca się od innych niż
Człowiek. Od chwili gdy wkroczył śmiało między gwiazdy z tej
właśnie planety, miejsca jego narodzin, do momentu jego
śmierci minęło zaledwie siedemnaście tysiącleci, lecz
podczas tego krótkiego okresu zapisał w historii Galaktyki
rozdział, którego nikt nie zapomni. Zagarnął na własność
gwiazdy, skolonizował milion światów, żelazną ręką władał
olbrzymim imperium. W szczycie swej potęgi nikomu nie
okazywał litości i nie prosił o nią, kiedy rozpoczął się
jego upadek. Nawet teraz, czterdzieści osiem stuleci po
wymarciu tej rasy, jej osiągnięcia i klęski nadal podniecały
naszą wyobraźnię.
I właśnie dlatego znaleźliśmy się na Ziemi, dokładnie w
miejscu, w którym ponoć narodził się Człowiek - w skalistym
wąwozie, gdzie po raz pierwszy przekroczył ewolucyjną
barierę, spojrzał ku gwiazdom i poprzysiągł sobie, że
pewnego dnia będą należały do niego.
Naszym przywódcą jest Bellidore, Starszy ludu Kragenów, o
pomarańczowej skórze i złocistej sierści, mądry i cierpliwy.
Bellidore doskonale zna się na zachowaniu istot rozumnych i
rozstrzyga nasze spory, zanim jeszcze zorientujemy się, że
się spieramy.
Oprócz niego do zespołu należą Bliźnięta Gwiezdny Pył,
migoczące srebrne istoty, które reagują na oba swe imiona i
dokańczają nawzajem swoje myśli. Uczestniczyły już w
siedemnastu wyprawach archeologicznych, ale nawet one były
zdumione, gdy Bellidore wybrał je do tej najbardziej
prestiżowej misji. Zachowują się jak monogamiczna para, choć
nie widać u nich żadnych cech płciowych, a że, podobnie jak
wszyscy pozostali, unikają fizycznego kontaktu ze mną, nie
mogę zaspokoić ciekawości w tej kwestii.
W skład naszej grupy wchodzi też Moriteu, które jada
ziemię, jakby to był przysmak, nie odzywa się do nikogo i
śpi, wisząc na gałęzi pobliskiego drzewa. Z jakichś przyczyn
stworzenia nie niepokoją go. Może uważają je za martwe albo
też wiedzą, że śpi i że obudzić je mogą tylko promienie
słońca. W każdym razie bez niego nie dalibyśmy sobie rady,
tylko bowiem delikatne macki jego otworu gębowego zdolne są
wydobyć odkryte przez nas pradawne obiekty z należytą
ostrożnością.
Towarzyszą nam także przedstawiciele czterech innych
gatunków: Historyk, Egzobiolog, Znawca Ludzkich Wykopalisk i
Mistyczka (przynajmniej zakładam, że to Mistyczka, gdyż nie
potrafię znaleźć żadnej prawidłowości w jej zachowaniu, choć
oczywiście może to być skutkiem mojej własnej
krótkowzroczności; ostatecznie to, co robię, w oczach moich
towarzyszy przypomina magię, mimo iż w rzeczywistości jest
nauką, i to bardzo ścisłą.)
I wreszcie jestem też ja. Nie mam imienia, mój lud bowiem
nie używa imion, lecz dla wygody towarzyszy przyjąłem na
czas trwania ekspedycji przydomek Ten, Który Widzi. Jest on
mylący, i to podwójnie: nie jestem nim, jako że moja rasa
nie dzieli się na odmienne płcie, i nie zajmuję się
widzeniem, lecz Czuciem Czwartej Klasy. Ponieważ jednak na
samym początku wyprawy intuicyjnie pojąłem, że "czucie"
znaczy dla mnie coś zupełnie innego niż dla reszty zespołu,
przez wzgląd za ich uczucia wybrałem mniej ścisłe miano.
Każdego dnia z zapałem wracamy do pracy, badając kolejne
warstwy. Istnieje wiele oznak wskazujących, że kiedyś
okolica ta tętniła życiem, że dosłownie roiło się tu od
różnych istot, nie pozostało ich jednak zbyt wiele - jedynie
kilka gatunków owadów i ptaków, nieco drobnych gryzoni i
oczywiście stworzenia, które co noc nawiedzają nasz obóz.
Nasza kolekcja powoli rośnie. Fascynuje mnie obserwowanie
towarzyszy przy pracy, gdyż pod wieloma względami stanowią
oni dla mnie równie wielką zagadkę, jak moje metody - dla
nich. Na przykład Egzobiolog musi jedynie przesunąć macką po
powierzchni przedmiotu, by stwierdzić, czy był on kiedyś
materią ożywioną; Historyk, otoczony złożonym sprzętem,
potrafi określić datę powstania każdego przedmiotu -
opartego na węglu albo nie - z dokładnością do dziesięciu
lat, niezależnie od stopnia jego zniszczenia; i nawet
Moriteu jest istotą piękną i zajmującą, gdy delikatnie
oddziela znaleziska, wydobywając je z warstw, gdzie
spoczywały tak długo.
Bardzo się cieszę, że wybrano mnie na członka tej
ekspedycji.
*
Jesteśmy tu już od dwóch cykli księżycowych i nasze prace
posuwają się powoli. Niższe warstwy zostały dokładnie
wyeksploatowane tysiące lat temu (badania przeszłości
Człowieka interesują mnie tak bardzo, że o mało nie użyłem
słowa "ograbione" zamiast "wyeksploatowane", tak wielki
gniew budzi we mnie brak znalezisk), a z przyczyn jak dotąd
nieznanych w nowszych warstwach nie ma prawie nic.
Większość z nas jest zadowolona z dotychczasowych wyników
poszukiwań, zwłaszcza Bellidore, który twierdzi, że odkrycie
pięciu niemal nietkniętych obiektów to niewątpliwy sukces.
Od czasu naszego przybycia moi towarzysze pracowali
niestrudzenie. Teraz nadchodzi moment, bym ja także wypełnił
swoje zadanie, i niecierpliwie wyglądam tej chwili. Wiem, że
mój wkład nie jest ważniejszy niż praca innych, może jednak,
kiedy porównamy i zestawimy nasze odkrycia, zdołamy wreszcie
zrozumieć, co uczyniło Człowieka takim, jakim był.
- Czy jesteś... - zapytało pierwsze z Bliźniąt Gwiezdny
Pył.
- ...gotów? - dokończyło drugie.
Odparłem, że jestem gotów, więcej - nie mogę się już
doczekać.
- Możemy cię...
- ...obserwować?
- Jeśli nie budzi to w was niesmaku.
- Jesteśmy...
- ...naukowcami - powiedziały. - Niewielu...
- ...rzeczy...
- ...nie potrafimy oglądać...
- ...obiektywnie.
Powędrowałem na stół, na którym spoczywał obiekt.
Wyglądał jak kamień albo przynajmniej tak właśnie odbierały
go moje zewnętrzne narządy zmysłowe. Był trójkątny, a
krawędzie wykazywały ślady obróbki.
- Ile ma lat? - spytałem.
- Trzy miliony...
- ...pięćset sześćdziesiąt jeden tysięcy...
- ...osiemset dwanaście - odparły Bliźnięta Gwiezdny Pył.
- Rozumiem.
- To zdecydowanie...
- ...najstarsze...
- ...z naszych znalezisk.
Przez długi czas patrzyłem na niego, przygotowując się.
Wreszcie powoli, ostrożnie, zacząłem odmieniać moją
strukturę pozwalając, by moje ciało opłynęło kamień, zalało
go, okryło, wchłonęło jego historię. Kiedy staliśmy się
jednością, poczułem cudowne ciepło i choć wyłączyłem
zewnętrzne narządy zmysłowe, wiedziałem, że cały pulsuję i
błyszczę z radości towarzyszącej odkryciu. Zjednoczyłem się
z kamieniem i w zakamarku mojego umysłu, zajmującym się
Czuciem, pojawił się ziemski księżyc, wiszący nisko,
złowieszczo, tuż nad horyzontem...
Enkatai obudziła się nagle tuż o świcie i ujrzała
księżyc, wciąż jeszcze świecący wysoko na niebie. Po
wszystkich tych tygodniach nadal wydawał jej się zbyt
wielki, by wisieć na nieboskłonie - z pewnością lada moment
runie wprost na planetę. Jej umysł wciąż przeżywał niedawny
koszmar, spróbowała więc wyobrazić sobie znajomy, przyjazny
obraz pięciu małych, niegroźnych księżyców, ścigających się
na srebrnym niebie jej ojczystego świata. Jedynie przez
moment udało jej się utrzymać w myślach wizję - potem
zniknęła, zastąpiona rzeczywistym obrazem wielkiego
satelity.
Jej towarzysz zbliżył się do niej.
- Kolejny sen? - spytał.
- Identyczny jak poprzedni - odparła niespokojnie. -
Księżyc świeci, choć jest już dzień, a potem ruszamy w dół
ścieżką...
Spojrzał na nią współczująco i podsunął pożywienie.
Przyjęła je z wdzięcznością.
- Jeszcze tylko dwa dni - westchnęła, wodząc wzrokiem po
sawannie - a potem odlecimy z tego okropnego miejsca.
- Ten świat nie jest wcale taki straszny - zaprotestował
Bokatu. - Ma wiele zalet.
- Zmarnowaliśmy tu tylko czas - stwierdziła. - Planeta
nie nadaje się do kolonizacji.
- To prawda - przytaknął. - Nasze plony nie wyrosną na
tej glebie, mamy też problemy z wodą. Ale nauczyliśmy się
wielu rzeczy, rzeczy, które pomogą nam w końcu wybrać
właściwy świat.
- Większości z tego dowiedzieliśmy się w pierwszym
tygodniu pobytu - zauważyła Enkatai. - Reszta czasu była
czasem straconym.
- Statek miał do zbadania inne planety. Nie mogli
wiedzieć, że zdołamy tak szybko wyeliminować akurat tę.
Zadrżała w chłodnym porannym powietrzu.
- Nienawidzę tego miejsca.
- Kiedyś to będzie piękny świat - oświadczył Bokatu. -
Czeka jedynie na ewolucję brązowych małp.
W tym momencie w dali pojawił się ogromny, ważący jakieś
sto siedemdziesiąt kilo pawian o potężnych mięśniach, klatce
piersiowej porośniętej gęstym futrem i śmiałych, mądrych
oczach. Nawet stojąc na czterech kończynach imponował swym
rozmiarem, dwukrotnie przerastającym wielkie cętkowane koty.
- My nie możemy tu osiąść - ciągnął dalej Bokatu - ale
jego potomkowie zapełnią kiedyś cały ten świat.
- Wydaje się taki potulny - mruknęła Enkatai.
- Bo one są potulne - zgodził się Bokatu, ciskając kęs
jedzenia pawianowi, który podbiegł bliżej i podniósł go z
ziemi. Powąchał swój łup, jakby rozważał, czy warto go
skosztować i wreszcie, po chwili wahania, wsunął go do
pyska. - Ale i tak opanują tę planetę. Trawożercy zbyt
wiele czasu poświęcają na jedzenie, a drapieżniki wciąż
śpią. Nie, osobiście głosuję na brązowe małpy. To piękne,
silne, inteligentne zwierzęta. Wykształciły już kciuki,
łączy je silne poczucie wspólnoty i nawet wielkie koty
rzadko ważą się je zaatakować. Właściwie nie mają
naturalnych wrogów. - Skinął głową, potakując własnym
słowom. - Tak, to one w następnych stuleciach opanują ten
świat.
- Nie mają wrogów? - powtórzyła Enkatai.
- Och, zapewne od czasu do czasu któryś z nich pada
ofiarą kotów, ale nawet one nie atakują całego stada. -
Spojrzał na pawiana. - Ten samiec byłby zdolny rozedrzeć na
strzępy niemal każdego drapieżnika.
- Jak zatem wytłumaczysz to, co znaleźliśmy na dnie
wąwozu? - naciskała.
- Swój obecny wzrost osiągnęły kosztem zwinności. To
naturalne, że niekiedy jeden z nich spada ze skał i zabija
się.
- Niekiedy? Znalazłam siedem czaszek,
strzaskanych jakby od potężnego ciosu.
- Siła upadku - Bokatu wzruszył ramionami. - Nie
twierdzisz chyba, że wielkie koty najpierw rozwaliły im
głowy, a dopiero potem pożarły?
- Nie myślałam o kotach - odparła.
- O czym zatem?
- O małych, bezogoniastych małpach, żyjących w wąwozie.
Bokatu pozwolił sobie na pobłażliwy uśmieszek.
- Przyjrzałaś im się? Są cztery razy mniejsze od
brązowych małp.
- Przyjrzałam się, i to uważnie - Enkatai nie ustępowała.
- One też mają kciuki.
- Same kciuki nie wystarczą.
- Żyją w cieniu brązowych małp i wciąż jeszcze nie
wymarły - stwierdziła. - To mi wystarczy.
- Brązowe małpy żywią się liśćmi i owocami. Po co miałyby
niepokoić bezogoniaste małpy?
- Nie tylko ich nie niepokoją - oznajmiła Enkatai. - One
ich unikają. To dość dziwne u gatunku, który miałby kiedyś
zawładnąć całą planetą, nie sądzisz?
Bokatu potrząsnął głową.
- Bezogoniaste małpy zabrnęły w ewolucyjny ślepy zaułek.
Są zbyt małe, by polować na grubszą zwierzynę, za duże, aby
wyżywić się tym, co znajdą w wąwozie, za słabe, by
konkurować z brązowymi w walce o lepsze terytorium. Według
mnie to wcześniejszy, prymitywniejszy gatunek, skazany na
zagładę.
- Może - powiedziała Enkatai.
- Nie zgadzasz się?
- Jest w nich coś...
- Co?
Enkatai wzruszyła ramionami.
- Nie wiem. Budzą we mnie niepokój. Ich oczy - dostrzegam
w nich ukrytą groźbę.
- Fantazjujesz.
- Może - powtórzyła.
- Dziś muszę napisać raporty - oznajmił Bokatu. - Ale
jutro udowodnię ci, że mam rację.
Następnego ranka Bokatu wstał razem ze słońcem. Sam
przygotował pierwszy posiłek, podczas gdy Enkatai odmawiała
modły, a potem, kiedy jadła, także się pomodlił.
- Teraz - oświadczył - zejdziemy do wąwozu i schwytamy
jedną bezogoniastą małpę.
- Po co?
- Żeby ci pokazać, jakie to łatwe. Może zabierzemy ją ze
sobą jako maskotkę. Albo złożymy w ofierze w laboratorium i
dokładniej zbadamy jej procesy życiowe.
- Nie chcę żadnej maskotki, a prawo nie pozwala nam
zabijać zwierząt.
- Jak sobie życzysz - powiedział Bokatu. - Wypuścimy ją.
- Po co więc w ogóle mamy ją łapać?
- Aby udowodnić ci, że nie są inteligentne, bo...
megazynek