Magda Szumska (1-4)
1.Psycholog jako badacz – omówienie pkt. 20-42 Kodeksu etyczno-zawodowego psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Kodeks ściągnięty z portalu Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Psycholog jako praktyk
20. Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagrożenia wartości cenionych przez klienta a także okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane.
21. Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób. Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym kolegą. Materiały poufne powinny być komisyjnie zniszczone, jeżeli zaistnieją warunki grożące ich ujawnieniem.
22. Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej.
23. Współpracując ze specjalistami z innych dziedzin lub korzystając z ich konsultacji (tj. wykonując badanie na ich zlecenie), psycholog udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim jest to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych danych w tajemnicy.
24. Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych kwalifikacji (np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.) psycholog odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej. W szczególności psycholog powiadamia asystentów o obowiązku bezwzględnego przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem zagrożenia bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone asystentom do opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną identyfikacją.
25. Psycholog zachowuje wrażliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozważa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu. Nawet nie akceptując postępowania osoby, psycholog powinien starać się jej pomóc.
26. Gdy w swoich czynnościach zawodowych psycholog zostanie uwikłany w konflikt interesów, zarówno między osobami, jak między osobami i instytucja, postępuje tak, aby nie spowodować szkody dla którejkolwiek z zainteresowanych stron. Jeśli w grę wchodzi konflikt między interesami osoby i instytucji, psycholog zachowuje bezstronność
27. Ogłaszając lub reklamując usługi zawodowe, psycholog rzetelnie przedstawia swoje kwalifikacje i zakres oferowanych czynności.
28. Psycholog jako psychoterapeuta jest świadomy niebezpieczeństw wynikających z jego możliwości wpływania na innych ludzi, w związku z czym poddaje się superwizji lub konsultacji
Psycholog jako badacz
29. Psycholog w roli badacza zdaje sobie sprawę z tego, że wyniki badań naukowych nie tylko stanowią poszerzenie obszaru ludzkiej wiedzy, lecz mogą także być wykorzystane w praktyce społecznej. Psychologia ze względu na swą bliskość z życiem społecznym jest tą dziedziną nauki, której wyniki mogą być nadużywane w celu kształtowania przekonań i zachowania ludzi. Podejmując badania naukowe psycholog starannie rozważa ich stronę etyczną, a zwłaszcza możliwe pozytywne i negatywne konsekwencje udostępnienia wyników badań i ich wykorzystania w praktyce społecznej.
30. Psycholog prowadzący badania naukowe podejmuje tematy zgodne z wartościami etycznymi swojej profesji, jest odpowiedzialny za dobór metod badawczych umożliwiających uzyskanie wiarygodnych wyników i za rzetelne przedstawienie rezultatów badań. W sprawach tych psycholog podejmuje decyzje nie ulegając presji osób ani okoliczności.
31. Podejmując badania z udziałem ludzi, psycholog starannie rozważa zgodność planowanego przedsięwzięcia z ogólnymi zasadami etyki zawodowej. Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria etyczne. Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem również ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną badań, w tym zakresie, w jakim zależy to od ich własnej decyzji.
32. Psycholog przestrzega zasady dobrowolności uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a także respektuje prawo uczestników do wycofania się w dowolnym momencie z dalszego udziału w badaniach. Jeżeli uczestnicy badań pozostają w stosunku zależności wobec prowadzącego badania jako jego studenci, klienci lub pracownicy, a także wtedy, gdy istnieje możliwość społecznej presji na udział w badaniach, należy szczególnie zadbać o to, aby zasada dobrowolnego udziału nie była naruszona.
33. Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości. Jeżeli ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących.
34. Przed rozpoczęciem badań psycholog ma obowiązek poinformowania uczestników o ich celu, przebiegu, a zwłaszcza o tych aspektach badania, co do których w sposób uzasadniony można oczekiwać, że będą wpływać na gotowość uczestniczenia oraz wyjaśnić wszystkie inne aspekty badania, o które pytają uczestnicy i uzyskać ich zgodę. Jeżeli planuje się zastosowanie urządzeń rejestrujących zachowanie uczestników badań (kamera, magnetofon albo obserwacja z ukrycia ) bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i uzyskać ich zgodę. Dotyczy to zarówno dorosłych jak i dzieci. W wyjątkowych wypadkach informację te można przekazać po zakończeniu badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym możliwość odmowy zgody na wykorzystanie uzyskanych od nich danych.
35. W każdym przypadku powoływania się na konkretne wyniki badań psycholog usuwa z nich wszystko, co mogłoby się przyczynić do identyfikacji osób uczestniczących.
36. Posługując się w badaniach zwierzętami, psycholog unika zadawania im cierpień, jeśli ze względu na szczególnie ważne cele badawcze cierpienie zwierzęcia jest nie do uniknięcia, psycholog usilnie dąży do jego złagodzenia.
37. Psycholog dba o rzetelne przedstawienie wyników swych badań i stara się zapobiec ich niewłaściwemu wykorzystaniu. Dlatego należy zawsze uwzględniać wyniki, które nie potwierdzają hipotez badawczych, istnienie alternatywnych hipotez i alternatywnych sposobów interpretacji wyników oraz ograniczenia zasięgu generalizacji uzyskanych rezultatów. Szczególną ostrożność należy zachować przy formułowaniu praktycznych wniosków z badań.
38. Psychologa obowiązuje prawdziwe i wyczerpujące informowanie o źródłach, z których korzystał. Psycholog nie zataja, że korzystał w swoich publikacjach lub pracach badawczych z materiałów innych autorów oraz z pomocy i konsultacji innych osób.
39. Uczestnicząc w pracach zespołowych, psycholog respektuje prawa autorskie innych członków zespołu i dba o ochronę własnych praw autorskich. Zasada ta jest szczególnie ważna przy prowadzeniu badań interdyscyplinarnych.
40. Psycholog nie firmuje swoim nazwiskiem żadnych publikacji lub prac, w których nie brał udziału, ani nie przedstawia swojego udziału w sposób niezgodny z rzeczywistym wkładem wniesionym w te prace.
41. Psycholog opiniujący prace badawcze innych autorów zdaje sobie sprawę ze znaczenia krytyki naukowej w rozwoju dyscypliny i ciążącej na nim osobistej odpowiedzialności za rzetelność wydawanych ocen. Psycholog nie podejmuje ocen pracy, jeśli istnieją okoliczności uniemożliwiające wydanie bezstronnej, rzetelnej i kompetentnej oceny .
42. Psycholog jako członek społeczności akademickiej realizuje naczelne wartości etyczne swojego zawodu, jak godność, podmiotowość i autonomia człowieka. W kontaktach z przedstawicielami innych dziedzin nauki stara się upowszechniać typ relacji oparty na tych wartościach.
2. Skomentuj zapis jednego z kodeksów etycznych „psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby w nich uczestniczące na cierpienie...”.
Zgodnie z zapisem jednego z kodeksów psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia. Psycholog nie podejmuje, także takich badań, które oprócz cierpienia naraziłby osobę badaną na utratę cenionych wartości. Przeprowadzenie takich badań jest możliwe tylko wtedy, gdy ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne sposoby uzyskania danych. Należy wówczas bezstronnie rozważyć, czy spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących. Ważne jest także to, aby w przypadku powoływania się na wyniki badań psycholog usuwał z nich wszystko, co mogłoby się przyczyniać do identyfikacji osób uczestniczących. (myślę, że w tym pytaniu trzeba podzielić się również osobistym komentarzem, ja przedstawiłam teoretyczne aspekty kiedy można robić badanie, a kiedy nie).
3. Etyczna ocena eksperymentów Ascha, Milgrama i Zimbardo.
Psycholog, w relacji, w której występuje w roli badacza, przede wszystkim eksperymentatora, najbardziej narażony jest na etyczne wypaczenia. To w laboratorium psychologicznym ulegają (lub mogą ulec) naruszeniu podstawowe prawa osoby badanej do informacji, wolności, autonomii, godności, podmiotowości i prywatności. Właśnie spektakularnymi przykładami są znane eksperymenty Ascha, Miligrama czy Zimbardo. Wszystkie kodeksy etyczne zwracają na to uwagę, jednak pokusa opublikowania nowego wyniku i znalezienia się w prestiżowym magazynie jest silniejsza od respektowania przez badacza etycznych standardów prowadzenia badań naukowych. Niektórzy psychologowie uważają, że służba nauce rozgrzesza ich z „drobnych kłamstw”. A osoba badana w takich eksperymentach jest przecież narażona na dyskomfort psychiczny, manipuluje się jej oceną itp. Jednak z drugiej strony wiele eksperymentów z psychologii społecznej utraciłoby swój sens (np. eksperyment: Ascha lub Miligrama), gdyby osoby te nie były wprowadzane w błąd w celach badania.
4. Postawa rygoryzmu etycznego, indyferentyzmu moralnego i realizmu etycznego w rozwiązywaniu dylematów etycznych, jakie rodzą badania psychologiczne.
(Brzeziński, rozdział o etyce)
Psycholog kliniczny Frączek wyróżnił 3 postawy do rozwiązywania dylematów etycznych, jakie rodzą badania psychologiczne, w których udział związany jest z narażeniem osób badanych na jakieś cierpienie lub przezywanie lęku przed oceną.
I postawa- rygoryzmu etycznego-wg niej niedozwolone jest stwarzanie osobom badanym jakiegokolwiek zagrożenia, nawet najbardziej błahego, ani narażanie ich na przeżywanie przykrych emocji.
II postawa- indyferentyzmu moralnego- w której lekceważy się koszty psychiczne udziału osoby badanej w badaniu psychologicznym. Uważa się, że o.b. jest narażona na przeżywanie przykrych emocji oraz dyskomfort psychiczny i fizyczny tylko przez krótki okres i nie pociąga to za sobą trwałych negatywnych skutków dla tej osoby. Codzienne życie dostarcza o.b. znacznie częściej intensywniejszych doznań. W tym podejściu minimalizuje się negatywne skutki, jakie pociąga za sobą udział w badaniach psychologicznych.
III postawa- realizmu etycznego- wg niej należy unikać zadawania o.b. cierpień i narażania ich na dyskomfort psychiczny i fizyczny. Należy też, jeśli tylko jest to możliwe, posługiwać się alternatywnymi w stosunku do „nieetycznego” eksperymentu rozwiązaniami metodologicznymi (np. technika grania roli).
Ania Strzeżyńska (5-8)
5. Pięć sytuacji – wg Ethical principles in the conduct of research with human participants (EPCRHP) – w których dopuszczalne jest okłamywanie osób badanych. Co o tym sądzisz?
Sytuacja 1: Badacz uważa, że problem, którym się zajmuje, jest bardzo ważny.
Co jednak oznacza „bardzo ważny”? Dla którego badacza problem przez niego rozwiązywany nie jest bardzo ważny? Kto ma, poza nim samym, dokonać oceny stopnia ważności problemu? Czy problem, którego rozwiązanie da mu w efekcie habilitację, jest ważniejszy od problemu rozwiązywanego przez magistranta czy nawet doktoranta? Jeżeli zaś odwołamy się do racji społecznych, ogólnoludzkich (np. w sytuacji opracowywania techniki psychoterapeutycznej minimalizującej lęk osób chorych na chorobę nowotworową), to jakie mamy gwarancje, że to „bardzo ważne badanie” rzeczywiście da deklarowane przez badacza efekty, co może stanowić społecznie dostateczną rację dla usprawiedliwienia narażenia osób badanych na przeżywanie dyskomfortu?
Sytuacja 2: Możliwe jest zademonstrowanie, że badania nie można przeprowadzić, jeżeli psycholog nie posłuży się instrukcją maskującą prawdziwy cel badania.
I znowu pytanie, przed jakim gronem ekspertów badacz powinien zademonstrować niemożność prowadzenia badań w sposób etyczny? Rodzi się też problem natury technicznej, w jaki sposób należy wykazać, że badania nie można przeprowadzić inaczej, jak tylko z użyciem instrukcji „maskującej”? Jak sądzę, można mówić o przekonywaniu (tylko kogo? Samego siebie?), ale nie o demonstracji, która miała by polegać, zapewne, na przeprowadzeniu minibadania typu „granie roli” i wykazaniu jego nieprzydatności do potwierdzenia hipotezy roboczej. Jeśli jednak badacz nie jest przekonany do celowości prowadzenia badania w sposób etycznie aprobowany, to będzie starał się uwypuklić same „minusy” takiego badania.
Sytuacja 3: Można w sposób uzasadniony założyć, że pełne poinformowanie osoby badanej po zakończeniu badań o zatajeniu przed nią prawdziwego celu badań (por. zasada 8 EPCRHP), nie wpłynie na osłabienie jej zaufania do badacza – do jego rzetelności i prawości.
I tego wyjścia „ratunkowego” dla nieetycznego eksperymentatora nie da się oczywiście obronić. Przyjmuje się tu bowiem milcząco założenie idealizujące, mówiące o tym, że badacz jest zdolny dokonać pełnego wglądu w osobowość osoby badanej, w system jej wartości, przekonań i preferencji oraz strukturę jej samooceny, a także jej prywatnej wiedzy o psychologii i psychologach w szczególności. Na tej podstawie można przyjąć, że nie znane osobiście psychologowi potencjalne osoby badane darzą go bezgranicznym zaufaniem. Jeżeli zaś badacz planowałby przeprowadzenie badania na próbie (celowo, t.j. nie losowo, dobranej) złożonej wyłącznie z osób, o których wie, że darzą go właśnie takim zaufaniem, to należy spodziewać się wystąpienia artefaktów (por. zmienną wskazówek sugerujących hipotezę badawczą opracowaną przez Orne’a; osoba badana będzie starała się grać rolę „dobrej osoby badanej”, a takie nastawienie prowadzić będzie do jej zachowań testowych zgodnych z treścią hipotezy roboczej).
Sytuacja 4: Osoba badana ma stworzoną przez badacza możliwość wycofania się w dowolnym, przez nią wybranym, momencie z dalszego udziału w badaniu (por. zasada 5. EPCRHP), albo możliwość anulowania wyników badania po uzyskaniu od badacza pełnej, prawdziwej informacji o całym badaniu.
To usprawiedliwienie posłużenia się instrukcjami maskującymi prawdziwy cel badania, nawiązuje do zasady 5. EPCRHP, w żadnej mierze nie może być traktowane jako „okoliczność łagodząca” dla nieetycznego eksperymentowania. Co z tego, że osoba badana dowie się, że wcale nie jest bezwzględna wobec osób słabszych i że może zażądać wycofania „swoich” wyników ze zbioru danych eksperymentalnych. Przeżywanych przez nią, być może przykrych czy skrywanych emocji, nie uświadomionych urazów poeksperymentalnych nikt i nic nie jest w stanie cofnąć. Osoba badana miała prawo zaufać psychologowi, że nie będzie narażona na jakiekolwiek cierpienie i że jej kondycja psychiczna po zakończeniu badania będzie taka sama jak przed jego rozpoczęciem.
Sytuacja 5: Badacz ponosi pełną odpowiedzialność za wywołanie oraz zneutralizowanie stresujących osoby badane efektów ich uczestnictwa w badaniu psychologicznym (por. zasada 9. EPCRHP).
To, że badacz ponosi pełną odpowiedzialność za ewentualne przykre dla osoby badanej konsekwencje jej udziału w badaniu psychologicznym, wynika z ogólniejszej normy, która i tak obowiązuje badacza przeprowadzającego jakiekolwiek badanie z udziałem osób w roli obiektów badanych. Sytuacja nr 5 jest w jakiejś mierze wzorcowa dla wszystkich sytuacji badawczych i może być traktowana jako szczególnie usprawiedliwiająca posłużenie się przez psychologa instrukcjami maskującymi prawdziwy cel badania.
Nie widzę w wymienionych sytuacjach nic szczególnego, co usprawiedliwiałoby okłamywanie osób badanych. Po pierwsze, ocena tego, czy dana sytuacja badawcza (problem badawczy) usprawiedliwia odwołanie się do instrukcji maskującej prawdziwy cel badania i tak zleży tu od samego badacza. Jeżeli bardzo mu będzie zależało na przeprowadzeniu badania, to może „rozgrzeszyć się” i przeprowadzić badanie w sposób nieetyczny. Po drugie, przedstawienie prawdziwego obrazu badania po jego zakończeniu (debriefing) jest samo w sobie godne polecenia i upowszechnienia w społeczności psychologów, ale to w niczym nie zmienia faktu, że osoby badane były narażone przez jakiś czas (czas trwania badania) na dyskomfort psychiczny i fizyczny, a ponadto niekoniecznie muszą teraz uwierzyć badaczowi badaczowi to, co im opowiada o rzeczywistych założeniach badania i faktycznym znaczeniu uzyskanych przez osoby badane wyników. Nie muszą uwierzyć, bo raz już zostały okłamane. Niby dlaczego nie miałby się to powtórzyć, zwłaszcza że psycholog nie jest na ogół postrzegany jako „zwykły” badacz (jak np. botanik czy historyk). Uważa się, że dysponuje on specjalnymi kwalifikacjami i metodami, które pozwalają mu przeniknąć do głębi psychiki osoby badanej i rozpoznać to, co niekoniecznie chciałaby ona przed nim ujawnić. Rodzi to często podstawy nieufności wobec intencji psychologa namawiającego do udziału w jakimś badaniu. Nieufność tę można utrwalić przez zabieg odkłamywania, zastosowany w trakcie spotkania posteksperymentalnego z osobami badanymi. Zapewne część z tych osób weźmie wyjaśnienia psychologa za dobrą monetę, ale jakaś część może je odrzucić, nie okazując tego badaczowi. Może dla tych kilku (kilkunastu) osób wart się zastanowić, i to głęboko, nad tym, czy rzeczywiście musimy przeprowadzić nasze badanie właśnie w taki, zniewalający osoby badane, sposób.
(źródło: Brzeziński „Metodologia badań psychologicznych”)
6. Omówienie zasad prowadzenia badań naukowych (psychologicznych) z udziałem ludzi w roli obiektów badanych (10 zasad).
Najbardziej pogłębione omówienie etycznej strony badań psychologicznych z udziałem osób w roli obiektów badanych, zawarte zostało w wydanym przez APA w 1973r. dokumencie EPCRHP. Sformułowano w nim 10 zasad, do którym respektowania zobowiązano psychologów przystępujących do planowania i prowadzenia badań naukowych z udziałem osób w roli obiektów badanych.
Zasada 1. Badacz przed przystąpienie do przeprowadzenia badaniu musi dokonać jego całościowej oceny z etycznego punktu widzenia.
Zasada 2. Badacz ponosi odpowiedzialność za styczność całego badania, w tym także za postępowanie swych współpracowników.
Zasada 3. Badacz zobowiązany jest do udzielenia pełnej i szczegółowej informacji osobie badanej o wszystkich aspektach badania, w którym bierze ona udział; do udzielenia odpowiedzi na wszystkie jej pytania dotyczące badania, tak aby osoba badana mogła w pełni świadomie wyrazić zgodę na udział w badaniu lub odmówić takiej zgody.
Zasada 4. Badacz powinien unikać utajnienia przed osobą badaną prawdziwego celu badania i posługiwać się tą procedurą tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach; badacz powinien zadbać o to, aby osobie badanej wyjaśnione zostały powody, dla których została ona wprowadzona w błąd.
Zasada 5. Badacz powinien respektować prawo osoby badanej do odmowy udziału w badaniach albo wycofania się w trakcie badania. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy osoba badana pozostaje w jakiejś zależności od badacza.
Zasada 6. Udział osoby badanej musi opierać się na jasno określonym porozumieniu zawartym między badaczem i osobą badaną. Niedopuszczalne są różnorodne formy nacisku wywieranego przez badacza na osobę badaną. Badacz jest także zobowiązany w jakiś sposób honorować udział osoby badanej w badaniu.
Zasada 7. Badacz musi chronić osobę badaną przed różnorakimi formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu; nie może jej narażać na doznawanie lęku, wstydu, bólu itp.
Zasada 8. Po skończeniu badania i opracowaniu jego rezultatów badacz musi wyjaśnić osobie badanej ich naturę oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości, jakie nasunęły się osobie badanej w trakcie jej udziału w badaniu. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy osoba badana została wprowadzona w błąd przez badacza w wyniku zastosowanej przez niego instrukcji maskującej prawdziwy cel badania.
Zasada 9. Jeżeli udział w badaniu może za sobą pociągać wystąpienie niepożądanych dla osoby badanej skutków, to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, co w efekcie zniosłoby (albo wręcz zablokowało możliwość ich wystąpienia) owe przykre dla osoby badanej skutki udziału w badaniach.
Zasada 10. Żadne informacje o osobie badanej, które badacz uzyskał w trakcie badania, nie mogą być przez niego udostępnione osobom trzecim; musi być zachowana pełna dyskrecja, a osoby badane należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji ich dotyczących, zebranych w trakcie prowadzenia badania.
7. Zasady prowadzenia eksperymentów w psychologii (wg Aronsona).
W jaki sposób przeprowadzić badanie, które nie naruszałoby praw osoby badanej jako człowieka (etyczność), a które jednocześnie cechowałyby, jak to ujął Aronson i in. (1994r.) realizm życiowy i realizm psychologiczny (trafność!). Jak pogodzić rygoryzm etyczny z rygoryzmem metodologicznym. Odrzucając skrajne stanowiska można zalecić następujące postępowanie (wszystko zaczerpnęłam z „Metodologii badań psychologicznych” Brzezińskiego – to są jego przemyślenia i wnioski):
1. Zanim przystąpimy do przeprowadzenia badania, powinniśmy uzyskać zgodę wytypowanych przez nas osób na ich udział w badaniu. Powinniśmy unikać jakichkolwiek form nacisku i mglistych obietnic. Jest to bardzo ważne, zwłaszcza wtedy, gdy osoby badane pozostają w jakiejś zależności od nas (np. są to nasi studenci). Jeżeli to możliwe, należy unikać przeprowadzania badań z udziałem właśnie takich, zależnych od nas osób.
2. Dobrze jest zasięgnąć opinii ekspertów, np. doświadczonych psychologów, którzy oceniają elementy scenariusza badania jako potencjalne źródła stresu dla osoby badanej. Eksperci powinni też zwrócić badaczowi uwagę na to, jak powinno wyglądać badanie posteksperymentalne, aby zminimalizowało przykre dla osoby badanej następstwa jej udziału w badaniu. I wreszcie, powinni oni rozważyć, czy udział w tym badaniu może mieć długofalowe, przykre następstwa dla osoby badanej. Można też dokonać, jeżeli to będzie możliwe, próby wskazania takiej konfiguracji cech osobowości, które mogłoby wchodzić w interakcję z postępowaniem eksperymentalnym. Dla ułatwienia można opracować zestaw skal szacunkowych, wg których oceniane byłyby poszczególne elementy scenariusza badania.
3. Jeżeli skonstruowaliśmy zestaw skal szacunkowych do oceny psychologicznych konsekwencji udziału w danym badaniu, to można prosić o jego wypełnienie nie tylko ekspertów, ale także osoby podobne do tych, które mamy zamiar poddać badaniom (pochodzące z tej samej populacji). W tym punkcie nawiązuję do postępowania Berscheida i in. (1973), który sugerował przedstawienie pełnego opisu eksperymentu próbie osób pobranych z tej samej populacji, z której pobierane będą przyszłe osoby badane. Z kolei osoby te będą pytane o to, czy zgodziłyby się wziąć udział w opisywanym badaniu. Jeżeli wyrażają taką zgodę, to jest to wskazówka, iż badacz może przystąpić do kompletowania próby oraz przeprowadzania badania. Wracając jednak do mojej propozycji sugeruję, aby przeprowadzić porównanie profilu odpowiedzi ekspertów i potencjalnych osób badanych. Analiza zgodności (niezgodności) obu profilów może być źródłem ważnych informacji o osobach badanych w fazie przedeksperymentalnej. Deklarowaną przez osobę z próby sondażowej zgodę na udział w badaniu możemy traktować (ale nie bezwzględnie!) jako „zielone światło” dla naszych badań empirycznych. Pamiętajmy jednak, że – w granicach błędu próby – możemy przeszacować gotowość osób badanych do wzięcia udziału w psychologicznie obciążających (na przykład stresowych) badaniach.
...
olaholak