Metodyka postępowania logopedycznego w dyslalii.pdf

Metodyka postępowania logopedycznego w dyslalii

Strona główna > Metody ‐ programy > Terapia logopedyczna

W terapii zaburzeń artykulacji nie ma znaczenia, czy dziecko zamienia, opuszcza czy deformuje dźwięk, bo w każdym przypadku wywołuje się nową

głoskę. A zatem, jeśli głoski są deformowane albo zamieniane, to terapii nie zaczyna się od głosek zaburzonych (nie poprawia się ich), ale w ich

miejsce tworzy się zupełnie nowe dla dziecka dźwięki mowy.

Powodzenie w usuwaniu wady wymowy zależy od wielu czynników, m.in. od:

l stopnia złożoności wady wymowy,

l indywidualnych i rozwojowych właściwości dziecka,

l od czasu rozpoczęcia postępowania logopedycznego,

l regularności zajęć,

l doboru metod postępowania,

l współpracy rodziców dziecka z logopedą,

l współpracy dziecka z terapeutą.

W przypadku dyslalii prostej postępowanie logopedyczne trwa zwykle od 1 do 3 miesięcy, a złożonej od 3 do 6 miesięcy (niekiedy dłużej). Ponadto,

w przypadku dzieci przedszkolnych wadliwą wymowę koryguje się znacznie łatwiej i szybciej aniżeli u dzieci w wieku szkolnym. Wszystkie rodzaje

dyslalii prognozują pozytywne wyniki terapii logopedycznej.

Po rozpoznaniu dyslalii logopeda przystępuje do kształcenia poprawnej artykulacji i poprawnej wymowy ‐ to cel postępowania logopedycznego.

W przypadku każdego dziecka z dyslalią logopeda wybiera dostosowaną do niego najbardziej właściwą metodę, tj. ekonomiczną i efektywną drogę

niwelowania wadliwej jego wymowy. W tym celu ustala ogólne zasady postępowania terapeutycznego oraz dobiera odpowiednie środki dydaktyczne,

służące do wywołania głosek (w przypadku ich braku), do korygowania głosek zdeformowanych i różnicowania głosek mylonych z innymi.

W postępowaniu logopedycznym konieczne jest stosowanie ogólnych zasad dydaktycznych, z których zasada, że im wcześniej się rozpocznie, tym

lepiej, wysuwa się tu na plan pierwszy. Obowiązuje przy tym zindywidualizowane podejście do dziecka. Jest to szczególnie ważne, gdy zajęcia

odbywają się w zespołach. Zajęcia należy prowadzić regularnie ‐ przynajmniej trzy razy w tygodniu. Dobrze poinstruowani przez logopedę rodzice

powinni kontynuować zalecane ćwiczenia w domu systematycznie i codziennie, najlepiej w postaci krótkotrwałych ćwiczeń 5‐15‐minutowych (2‐3 razy

w ciągu dnia) według Grinszpuna, 2‐3‐minutowych (20‐30 razy w ciągu dnia) według Seemana. Z ogólnych zasad dydaktycznych wymienia się także

zasadę stopniowania trudności, zasadę utrwalania zdobytych umiejętności oraz zasadę świadomego i aktywnego uczestniczenia dziecka w procesie

terapeutycznym.

Przed przystąpieniem do pracy nad korektą wadliwej wymowy dziecka należy poznać szczegółową metodykę terapii logopedycznej, gdyż każda metoda

oprócz walorów ma także swoiste ograniczenia. Logopeda powinien być twórczy i elastyczny w działaniach, co oznacza, że w wielu przypadkach musi

modyfikować znane metody lub wręcz na bieżąco wymyślać nowe sposoby pracy w zależności od konkretnych potrzeb. Postępowanie logopedyczne

w przypadku dyslalii ma określony przebieg, zgodnie z którym krok po kroku niweluje się wadliwe artykulacje na rzecz poprawnej wymowy.

Tryb postępowania logopedycznego w dyslalii obejmuje:

l usprawnianie narządów artykulacyjnych;

l kształtowanie słuchu fonemowego i uwagi słuchowej;

l artykułowanie głosek w izolacji (wywołanie/korygowanie);

l artykułowanie głoski w połączeniu z zapisem literowym;

l automatyzowanie artykulemu;

l wymowę głoski w sylabie (otwartej);

l wymowę głoski w wyrazach;

l wymowę głoski w wyrażeniach i krótkich wypowiedziach;

l poprawną wymowę głoski w mowie spontanicznej.

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W DYSLALII

W literaturze przedmiotu podaje się różną liczbę etapów postępowania, tj. od dwu do pięciu, jednakże najbardziej praktyczny wydaje się trzy‐etapowy

tryb postępowania, obejmujący: etap przygotowawczy, etap kształtowania umiejętności i nawyków poprawnego artykułowania, oraz etap kształtowania

poprawnej wymowy.

I ETAP ‐ WSTĘPNY ‐ PRZYGOTOWAWCZY

Podstawowym celem tego etapu jest szybkie nawiązanie kontaktu z dzieckiem i włączenie go do aktywnego udziału w niwelowaniu (usuwaniu) wadliwej

wymowy. Niezbędne staje się tu rozwiązanie szeregu zadań pedagogicznych, jak i specjalnych logopedycznych.

Do ważniejszych ogólnopedagogicznych zadań należy zaliczyć kształtowanie u dziecka właściwej postawy do zajęć. W tym celu logopeda powinien

w sposób partnerski pracować z dzieckiem, pozyskać jego zaufanie i zaadaptować do warunków gabinetu logopedycznego, rozbudzić w nim

zainteresowanie do zajęć i chęć aktywnego włączenia się do nich. Kontakt z dzieckiem powinien opierać się na układzie partnerskim, eliminującym

postawę oficjalną, apodyktyczną i nazbyt dyrektywną. Ważne na tym etapie staje się zadanie kształcenia spontanicznej aktywności i świadomego

stosunku dziecka do zajęć. Dziecko powinno stopniowo poznać i opanować reguły zachowań podczas zajęć, nauczyć się wykonywać polecenia

i instrukcje logopedy, by aktywnie włączać się do komunikacji językowej. Do zadań etapu przygotowawczego należy także rozwijanie mimowolnej

uwagi, bezpośredniej pamięci słownej, rozwijanie procesów myślowych, szczególnie analitycznych, porównawczych i wnioskowania. Natomiast do

specjalnych logopedycznych zadań zalicza się nabycie umiejętności wyodrębniania i rozróżniania fonemów oraz kształtowanie umiejętności i nawyków

artykulacyjnych. W zależności od rodzaju dyslalii zadania te mogą być rozwiązywane równolegle lub stopniowo i odrębnie. W przypadku zniekształceń

artykulacyjnych (fonematycznych lub fonetycznych), kiedy nie występuje zaburzenie percepcji, można postępować równolegle. Kształtowanie

artykulacyjnych. W zależności od rodzaju dyslalii zadania te mogą być rozwiązywane równolegle lub stopniowo i odrębnie. W przypadku zniekształceń

artykulacyjnych (fonematycznych lub fonetycznych), kiedy nie występuje zaburzenie percepcji, można postępować równolegle. Kształtowanie

umiejętności recepcyjnych może być sprowadzone do rozwijania świadomej analizy dźwiękowej i kontroli własnej wymowy. W przypadku dyslalii

akustyczno‐fonematycznej główne zadanie sprowadza się do tego, aby nauczyć dzieci rozróżniać i wyodrębniać fonemy na podstawie funkcji

zachowawczych. Bez tej umiejętności nie można z nimi realizować poprawnej wymowy głosek.

Uzyskanie poprawnej artykulacji głoski zależy od zdolności jej usłyszenia, ponieważ regulatorem standardowego jej używania jest słuch fonemowy.

W przypadku zaś dyslalii złożonych, z wielorakimi objawami, pracę nad kształceniem zdolności recepcyjnych należy rozpoczynać od kształtowania bazy

artykulacyjnej. Jednak w przypadku zaawansowanego zaburzenia fonemowej percepcji należy ją niwelować również w trakcie nabywania umiejętności

artykulacyjnych. Kształtowanie percepcji fonemowej uzależnione jest od rodzaju wady. W jednym przypadku wymagana jest praca nastawiona na

kształtowanie percepcji fonemowej i doskonalenie samokontroli słuchowej, w innym zaś, na kształtowanie percepcji fonemowej i operacji analizy

dźwiękowej, jeszcze w innym ograniczy się tylko do kształtowania słuchowej kontroli jako świadomego działania. Należy przy tym uwzględniać

następujące założenie: nabycie umiejętności wyodrębniania i rozróżniania głosek jako elementów znanych wymaga od dziecka zmiany nastawienia do

własnej wymowy, stąd potrzeba zwrócenia jego uwagi na zewnętrzną stronę głosową, czego wcześniej nie robiło.

Wyjściowymi jednostkami mówienia powinny być wyrazy, ponieważ fonemy (głoski) istnieją tylko jako element wyrazu, z którego są wydzielane

w trakcie analizy. Dopiero po ich opanowaniu można nimi operować jako samodzielnymi jednostkami, w składach sylabowych oraz w wymowie

izolowanej. Operacje analizy dźwiękowej, na bazie których kształtuje się umiejętność i nawyki świadomego rozpoznawania i rozróżniania fonemów,

należy prowadzić najpierw w wyrazach z prawidłowo wymawianymi przez dziecko głoskami. Gdy dziecko nauczy się rozpoznawać głoskę w wyrazie,

określać jej miejsce wśród innych głosek, odróżniać ją od innych; można przechodzić do kolejnych rodzajów operacji utrwalających prawidłowe jej

wymawianie.

Kojarzenie wymowy dziecka z wymową zgodną z normą językową można rozpoczynać na następnych zajęciach.

Kształtowanie zbioru artykulemów w przypadku dyslalii funkcjonalnej odbywa się szybciej aniżeli przy dyslalii mechanicznej. U dziecka z dyslalią

najczęściej nie ukształtowały się niektóre specyficzne dla mowy mimowolne ruchy narządów artykulacyjnych. Proces nabywania sprawności

artykulacyjnych powinien być realizowany jako nieprzymusowy i uświadomiony, dziecko uczy się w nim odtwarzać i kontrolować poprawność

wykonywanych ruchów. Najłatwiej można to realizować przed lustrem. Logopeda pokazuje dziecku przed lustrem prawidłową artykulację głoski,

objaśnia, jakie ruchy należy wykonać, po czym je zachęca do naśladowania. W rezultacie kilku prób dziecko powinno uzyskać pożądany efekt.

W przypadku trudności logopeda pomaga dziecku w ułożeniu narządów mowy za pomocą szpatułki lub sondy. Na kolejnych zajęciach można

zaproponować dziecku wykonanie ruchów na ustne polecenie (bez lustra).

Artykulację można uznać za opanowaną, jeżeli jest wykonywana bezbłędnie i kiedy nie wymaga wzrokowej kontroli. Kształcenie zróżnicowanych ruchów

narządów artykulacyjnych należy rozpoczynać od pierwszych spotkań z dzieckiem z uwagi na to, że na pierwsze efekty trzeba niekiedy czekać 3‐6

tygodni, a nieraz i dłużej. Poinstruowani rodzice powinni codziennie kontynuować ćwiczenia w domu.

II ETAP ‐ KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKÓW POPRAWNEGO ARTYKUŁOWANIA

Celem tego etapu jest ukształtowanie u dziecka początkowych umiejętności prawidłowej wymowy głoski na specjalnie dobranym materiale językowym

Od momentu pojawienia się głoski u dziecka, tj. pierwszego poprawnego jej wypowiedzenia, do momentu włączenia jej do mowy spontanicznej upływa

sporo czasu (30‐45 dni).

Początkowo nowa głoska bywa używana równolegle z poprzednią realizacją (jej brakiem, deformowaniem, substytuowaniem), przy tym poprzednia

realizacja występuje częściej aniżeli nowo nabyta. Następnie nowa głoska zaczyna być używana częściej niż poprzednia realizacja; a po jakimś czasie

wypiera ją zupełnie. Dopiero wtedy zaczyna się proces rozgraniczania nowej głoski od poprzedniej realizacji.

Wywołanie głoski lub dochodzenie do prawidłowego jej artykułowania osiąga się przez zastosowanie różnych sposobów technicznych, szczegółowo

opisanych w specjalistycznej literaturze, m.in.: Antos i In., Chwatcew, Demelowa, Głogowski, Kaczmarek, Kania, Minczakiewicz, Sachajska, Seeman,

i inni. Autorzy omawiają sposoby wywoływania głosek przez:

l naśladowanie (sposób imitatywny),

l z użyciem wspomagania mechanicznego,

l integrujący oba wymienione sposoby.

Naśladowanie ‐ opiera się na świadomych próbach dziecka dojścia do artykulacji pozwalającej wypowiedzieć głoskę identycznie brzmiącą z usłyszaną

od logopedy. Ćwiczenia rozpoczyna się od onomatopeicznych wypowiedzi i przechodzi stopniowo do powtarzania całych kompleksów

dźwiękonaśladowczych. Obok wrażeń akustycznych wykorzystuje się tu wzmocnienia wzrokowe, dotykowe i czucie mięśniowe.

Mechaniczne zadziałanie na narządy artykulacji ‐ to sposób wywoływania głoski przez logopedę przy użyciu specjalnych sond logopedycznych

lub szpatułek. Logopeda prosi dziecko o wypowiedzenie głoski, powtórzenie jej kilka razy, a w czasie powtarzania ‐ posługując się sondami ‐

kilkakrotnie zmienia układ artykulacyjny danej głoski. W rezultacie takich działań uzyskuje odmienne brzmienie głoski, np. w czasie wymawiania przez

dziecko sylaby ‐ logopeda za pomocą szpatułki lub sondy nieznacznie podnosi czubek języka do górnych dziąseł, wówczas słychać głoskę szumiącą,

a nie syczącą. Dziecko nie poszukuje samodzielnie najodpowiedniejszego ułożenia narządów artykulacyjnych, lecz podporządkowuje się oddziaływaniu

logopedy. Po dłuższym treningu powinno już bez pomocy mechanicznej uzyskiwać niezbędne ułożenie narządów artykulacyjnych i prawidłowe brzmienie

głoski.

Naśladowanie z mechanicznym oddziaływaniem, to sposób dochodzenia do prawidłowej artykulacji łączący naśladowanie i oddziaływania

mechaniczne, przy czym pomoc mechaniczną logopeda stosuje jako uzupełnienie wspomagające, a zasadniczą rolę odgrywa tu naśladowanie

i objaśnianie. Po objaśnieniu dziecku, co należy zrobić, aby wypowiedzieć potrzebną głoskę, prosimy dziecko o jej realizację. Gdy zauważymy,

że dziecko nie potrafi skierować końca języka do górnych dziąseł, a brak tego ruchu zniekształca głoskę, wówczas pomagamy dziecku, podpierając

jego język. W ten sposób uczestniczy ono aktywnie w procesie terapii, lepiej rejestruje i odtwarza głoski. Ćwiczenia kończymy próbami

artykulacyjnymi bez mechanicznej pomocy.

Automatyzowanie, podobnie jak utrwalanie nabytej umiejętności, prowadzimy według ogólnych zasad utrwalania nowego wzorca głoski. Proces

automatyzacji wymowy głoski polega na treningu mówienia na specjalnie wybranych wyrazach (prostych pod względem budowy fonetycznej i nie

zawierających zniekształcanych głosek). Do treningu należy dobierać wyrazy, w których głoska znajduje się w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Najpierw

należy utrwalić głoskę w nagłosie, następnie w wygłosie (jeśli głoska jest bezdźwięczna), a na końcu w śródgłosie (pozycja najtrudniejsza). Po

utrwaleniu głoski w wyrazie o prostej sylabowej strukturze należy przechodzić do wymawiania głoski w wyrazach zawierających zestaw utrwalanej

głoski ze spółgłoskami, które powinny być wcześniej ukształtowane i utrwalone w mowie dziecka.

Celem zautomatyzowania artykulacji głoski stosuje się metody: powtarzania odtwórczego i samodzielnego nazywania przedmiotów na obrazkach.

Wskazane są zadania naprowadzające dziecko na poszukiwanie wyrazów zawierających utrwalaną głoskę. Wielce pomocna okazuje się tu praca nad

analizą i syntezą dźwiękową. Do pracy nad automatyzacją zwykle włącza się jedną głoskę, a w przypadku dyslalii złożonej mogą być włączane dwie

Wskazane są zadania naprowadzające dziecko na poszukiwanie wyrazów zawierających utrwalaną głoskę. Wielce pomocna okazuje się tu praca nad

analizą i syntezą dźwiękową. Do pracy nad automatyzacją zwykle włącza się jedną głoskę, a w przypadku dyslalii złożonej mogą być włączane dwie

głoski, ale pod jednym warunkiem, że są artykulacyjnie odrębne (opozycyjne). Kiedy u dziecka występuje zaburzenie opozycji głosek dźwięcznych

i bezdźwięcznych, wtedy do procesu automatyzacji mogą być włączone jednocześnie wszystkie głoski dźwięczne. Ale gdy dziecko napotyka trudności,

to w pierwszej kolejności należy utrwalać głoski dźwięczne frykatywne, a następnie głoski bezdźwięczne.

III ‐ ETAP KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKÓW POPRAWNEJ WYMOWY

Celem tego etapu jest kształtowanie u dzieci umiejętności i nawyków bezbłędnego używania głosek we wszystkich sytuacjach językowego

porozumiewania się. W czasie zajęć należy przechodzić od wyrazów do tekstów, stosować różne formy i rodzaje ćwiczeń słownych, wykorzystywać

ćwiczenia twórcze, dobierać materiał bogaty w utrwalane głoski lub głosek. W pracy z dziećmi szkolnymi należy wykorzystywać ich umiejętność pisania

i czytania.

Przypadki złożonych i powikłanych dyslalii funkcjonalnych i mechanicznych wymagają: dokładnego planowania zajęć, przemyślanego dozowania

materiału do potrzeb i możliwości dziecka, określenia stopniowania trudności w opanowaniu głosek, a także wyobrażenia o tym, jakie głoski mogą być

włączone do pracy jednocześnie, a jakie powinny być wprowadzane stopniowo.

Zasady organizacji pracy korekcyjnej oraz szczegółowe techniki korekcji są omówione w wielu publikacjach logopedycznych.

Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna > Metody ‐ programy > Terapia logopedyczna

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: