Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety21.pdf - MonarszeSekrety - x_54

li i

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

NA KSIĄŻĘCYCH STOŁACH

W 1352 roku na zamku brzeskim zmarł - po

zjedzeniu trzynastu pieczonych kurczaków i

wypiciu kilku litrów wina i piwa - książę Bolesław

III. Rozrzutny, prawny dziedzic królestwa

polskiego. Umierał wszakże nie tylko bez korony,

ale z potężnymi długami przekraczającymi 15

tysięcy grzywien i z klątwą nałożoną nań przez

papieża Benedykta XII. Tę niezwyczajną śmierć

Długosz skomentował słowami: "Książę Bolesław

zmarł z przejedzenia i opilstwa".

Śmierć z obżarstwa kontrastowała w oczywisty

sposób z sytuacją średniowiecznego człowieka. W

latach dostatku spożywał on w ciągu dnia około 70

dkg chleba, 20 dkg mięsa i ryb i wypijał ćwierć

litra mleka. Ten ubogi jadłospis był nader często

zakłócany przez klęski głodowe. Sprowadzały je

anomalie pogodowe, przeloty szarańczy, pomory

bydła, plagi gryzoni, a nade wszystko ciągłe

wojny, które pustoszyły kraj, zostawiając po sobie

ugory i zgliszcza. Wieśniacy narażeni byli ponadto

na bezprawie ze strony feudałów, którzy bezkarnie

rabowali im zboże i bydło. Kronika Wielkopolska

postępowanie feudałów nazywa zresztą

usankcjonowanym prawem.

Wzmianki o głodzie przewijają się zatem bez

przerwy w historii średniowiecza. Obliczono, iż w

Niemczech w ciągu 600 lat (od 709 do 1317 roku)

głód panował aż 276 razy. Polska była krajem

mniej zamożnym i częstotliwość głodu mogła tu

nawet być jeszcze większa. Zważywszy zaś, iż

klęski głodowe trwały nieraz po kilka lat, można

przyjąć, że występowały one nieomal bez przerwy.

Raz miały charakter ogólnokrajowy, a raz

regionalny, ale zawsze były równie dotkliwe dla

tych, którzy z ich powodu cierpieli. W czasie głodu

żywiono się przede wszystkim chwastami i trawą,

spożywano liście z drzew oraz wypiekano chleb z

plew i drzewa strawionego przez robaki. Długosz

pisał nawet, że "głód do takiej ludzi przywodził

ostateczności, że strach powiedzieć, rodzice dzieci,

a dzieci rodziców z głodu zabijały i jadły. Niektórzy

ciała wisielców z szubienicy odrywali i zjadali".

Na tym tle zupełnie paradoksalnie wyglądały

zatem uginające się od jadła i napitków monarsze i

książęce stoły.

Obżarstwo było bowiem wrodzoną cechą

zdecydowanej większości Piastów. Kronikarz Gall

wspominał, iż do każdego posiłku Bolesław

Chrobry kazał zastawiać 40 stołów. Na stołach

tych znajdowały się olbrzymie ilości mięsa, a

zwłaszcza dziczyzny. Polowano wówczas

namiętnie, a zwierzyna stanowiła książęce regale.

Jadano także ryby, jarzyny i owoce. W jedzeniu nie

obowiązywał żaden umiar (z wyjątkiem postów, za

których łamanie Chrobry kazał wybijać zęby) i nic

przeto dziwnego, iż Piastowie należeli do ludzi

otyłych, a kilku z nich nosiło przydomki Gruby lub

Brzuchaty. O dużym brzuchu Bolesława Chrobrego

wspomina kronikarz ruski, a o tuszy Kazimierza

Wielkiego - Jan Długosz.

Historia królewskiej linii piastowskiej zamyka się

zresztą między dwiema ucztami. Pierwszą z nich

wyprawił w roku 1000 w Gnieźnie Bolesław

Chrobry dla uczczenia cesarza Ottona III, druga

odbyła się w Krakowie u Wierzynka w 1364 roku

przy okazji zjazdu monarchów. Uczestniczyli w

niej między innymi król Kazimierz Wielki, cesarz

Karol IV, następca cesarskiego tronu Wacław,

królowie: Danii - Waldemar, Węgier - Ludwik,

Cypru - Piotr oraz liczni książęta austriaccy,

pomorscy, brandenburscy, mazowieccy i śląscy.

Nie znamy niestety jadłospisów tych uczt. Były one

jednak wielekroć wspanialsze od skromnego

poczęstunku, który wydał drugorzędny książę

legnicki i podczas którego skonsumowano połowę

wołu, 5 baranów, 2 cielaki, 24 kury, 3 mendle

karpi, 1 mendel szczupaków, pół cebra innych ryb,

2 wiadra masła i wypito jednocześnie 3 beczki

piwa i 2 wiadra wina.

W wieku XV na przyjęcie króla Macieja Korwina

rada miejska Wrocławia nakazała przygotować 6

wołów, 10 cieląt, 10 baranów, 12 jagniąt i kóz,

200 kur, dziczyznę i kilkanaście koszów ryb. Uczta

ta kosztowała około 400 grzywien, co stanowiło

wówczas 20% rocznego dochodu miasta.

Przykłady te dają pojęcie o wspaniałości uczt

królewskich i cesarskich.

Uczty nie odbywały się oczywiście codziennie, ale i

tak na co dzień na książęcych stołach pojawiało się

tyle jadła, ile prosty kmieć nie zjadł w ciągu roku.

Do zupełnych wyjątków należeli książęta, którzy

zachowywali umiar w jedzeniu i piciu, a przykład

Kingi, która nie jadała mięsa, oraz innej

wegetarianki - świętej Jadwigi, która żywiła się

chlebem odkupionym od żebraków, trącą, na

ówczesnym tle, patologią.

Obżarstwu towarzyszyło oczywiście pijaństwo.

Pito przede wszystkim piwo i sfermentowany

miód. Nieco później na stołach pojawiło się

importowane wino. Wódkę przyniósł dopiero wiek

XVI. Przez pewien czas obowiązywał zakaz jej

picia w niedziele i święta.

Do największych miłośników mocnych trunków

należeli: Bolesław Śmiały, Kazimierz Sprawiedliwy,

Leszek Biały, Bolesław Rozrzutny, Jan Kropidło,

Henryk XI. Nawyk picia rozpowszechnił się do tego

stopnia, że kto miodu nie pijał, wino rozcieńczał i

zadowalał się wyłącznie piwem, zasługiwał na

uwiecznienie go w kronikach. Autor Kroniki

Wielkopolskiej takie właśnie cechy podkreślał u

księcia Przemysła I.

Przywiązanie do picia było silne do tego stopnia, iż

Leszek Biały odmówił uczestnictwa w wyprawie

krzyżowej, jako że "w Palestynie piwa nie ma i żyć

przeto tam nie można". Konrad ścinawski odrzucił

godność patriarchy akwilejskiego, ponieważ

przyzwyczajony był do piwa warzonego w

Ścinawie, z którego w żaden sposób nie potrafił

zrezygnować.

W wieku XIV szeroki gest książęcy naśladować

poczęli feudałowie kościelni, szlachta i bogate

mieszczaństwo. Biskup wrocławski książę Konrad

IV oleśnicki nie załatwił żadnej sprawy, o ile

petent nie obdarował go wcześniej beczułką wina.

Zamiłowanie do jedzenia i picia stało się w Polsce

prawdziwą plagą. Usiłując temu zaradzić, król

Kazimierz Wielki wydał już w początkach swego

panowania specjalne ustawy antyzbytkowe.

Ustalały one, że na weselu nie może być więcej niż

30 półmisków, a liczba potraw nie może

przekraczać pięciu.

Charakterystyczne w tym względzie są także

statuty księcia brzeskiego Jerzego II.

Wydzierżawił on monopol wódczany czterem

mieszczanom, zakazując wszakże sprzedawania

alkoholu w święta i podczas kazań. Popierał

wprawdzie produkcję piwa i wódki, gdyż

przynosiła mu znaczne dochody, ale zwalczał

pijaństwo. Specjalny dzwon wydzwaniał godziny

zamknięcia karczem i piwiarni. Po tej godzinie

zarówno gospodarze lokali, jak i goście

obowiązani byli do płacenia grzywny. Nie

dotyczyło to jedynie gości zagranicznych i

podróżujących.

Podobne zarządzenia wydawały także rady

poszczególnych miast. Na przykład zarówno

przepisy wrocławskie z 1374 roku, jak i świdnickie

z 1379 nie dozwalały, aby na uczcie weselnej

podawano więcej niż cztery potrawy i jedną

przystawkę. Jedna misa przypadać miała na cztery

osoby, a mis tych nie mogło być więcej niż 25.

Przepis zgorzelecki z 1460 roku zakazywał w

trakcie przyjęć z okazji chrzcin lub wywodu

kobiety podawania jajecznego i korzennego

pieczywa oraz importowanego wina i piwa.

Ograniczono liczbę gości weselnych do 24 w

południe i 12 wieczorem. Zakazano picia ciężkich

win, takich jak małmazja lub wino rodzynkowe.

Ustawy te nie przyniosły jednak spodziewanego

rezultatu. O ich nieskuteczności świadczy fakt, iż

w Zgorzelcu nakazywano na przykład przysięgać

każdemu z gości, że wszystko odbywało się

zgodnie z prawem.

Zamiłowanie do jedzenia i picia stawało się wśród

feudałów coraz bardziej rozpowszechnione, aby

swoje apogeum osiągnąć w sybaryckiej

Rzeczypospolitej Szlacheckiej.

li i

INDEX

SPIS GIER

Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety21.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: