mgr Barbara Michalczuk nauczyciel Szkoły Podstawowej w SiedliskachŹRÓDŁA KŁAMSTW DZIECI W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM. Kłamstwo – to świadome wprowadzenie w błąd. Z tą definicją można się spotkać, mi. in. w "Małym słowniku psychologicznym", gdzie pojęcie kłamstwa ujęte jest w sposób następujący: "kłamstwo jest to wypowiedź nieprawdziwa, tj. niezgodna z rzeczywistością, przy czym kłamca wie, jak jest naprawdę i zdaje sobie sprawę z nieprawdziwości swojej wypowiedzi – w odróżnieniu od wypowiedzi mylnych, które są również nieprawdziwe, ale wypowiadający jest również przekonany o ich prawdziwości.(a) . Również Wincenty Okoń uważa, że "kłamstwo jest wypowiedzią fałszywą, której celem jest świadome wprowadzenie otoczenia w błąd. Nie jest kłamstwem wypowiedź mylna, którą wygłasza ktoś w przekonaniu o jej prawdziwości".(b). Kłamstwo jest mechanizmem samoobronnym dość często przejawiającym się pod wpływem obawy, że jakiś czyn niepożądany zostanie odkryty, a jego sprawca ukarany. Jest przy tym najczęściej bronią ludzi słabych, a więc i dzieci. Elizabeth Hurlock uważa, że "kłamstwo występuje tak często u dzieci, iż można je uznać prawie za nieodłączne od ich postępowania".(c). Zdaniem H. Malewskiej i H. Muszyńskiego do kłamstw najczęściej spotykanych u dzieci należą:
1. kłamstwa z lęku przed karą
2. kłamstwa dla uwolnienia się od obowiązków oraz w celu zdobycia swobody i przyjemności
3. kłamstwa z życzliwości dla innych
4. kłamstwa z niechęci i braku zaufania do innych
6. kłamstwa dla pochwalenia się przed innymi. – z fantazji.(d).
Biorąc za podstawę pewne stany psychiczne, przez które dziecko przechodzi w poszczególnych okresach rozwoju Stanley Hall rozróżnił kłamstwa fantastyczne, bohaterskie, egoistyczne, patologiczne.(e).
Zróżnicowane są także kłamstwa związane z życiem szkolnym i bezpośrednio ze szkołą. Wyodrębnia się trzy zasadnicze grupy tych kłamstw:
1. kłamstwo dla uwolnienia się od obowiązków szkolnych lub dla uniknięcia konsekwencji niewypełnienia tych obowiązków
2. kłamstwo, których celem jest ukrycie niepowodzeń szkolnych
3. kłamstwa wynikające z poczucia obowiązku solidaryzowania się z grupą rówieśników, najczęściej z klasą uczniowską
Z przedstawionego wyżej podziału kłamstw wynika, że jakiekolwiek kryteria leżą u podstaw formułowania definicji kłamstwa to oznacza ono w każdym przypadku celowe wprowadzenie kogoś w błąd i służy zaspokajaniu własnych potrzeb, celów itp.
Jakie są najczęstsze źródła kłamstw?
· strach, obawa
· duma, próżność
· miłość własna
· wstyd
· samochwalstwo
· chciwość
· dążenia umysłowe
· nielogiczność
· dążenia estetyczne i społeczne
· dążenia przeciwspołeczne
J. Kunicka uważa, że głównym źródłem kłamstw dziecięcych jest lęk: - "lęk niekoniecznie przed brutalną karą, ale przed gwałtownymi wyrzutami, albo długotrwałym gderaniem, przed łzami, skargami i żalami, albo wreszcie lęk przed wyśmianiem" (f).
Kłamstwa popełniane na terenie szkoły , bądź też w powiązaniu z warunkami życia i pracy w szkole również posiadają swoje źródła. Należy ich upatrywać w:
1. chęci uwolnienia się od skutków niewykonania pracy, np. jeżeli dziecko nie odrobiło lekcji, to kłamie, że zapomniało zeszytu lub, że ktoś w domu był chory;
2. niewypełnianiu obowiązków szkolnych, np. chodzenie na wagary zamiast do szkoły;
3. chęci uwolnienia się od obowiązków, np. jeżeli obowiązki przewyższają możliwości dziecka obiektywnie, bądź też według subiektywnego przekonania dziecka;
4. chęć zaimponowania kolegom i otoczeniu
Niektórzy autorzy źródeł pierwszych kłamstw upatrują w pomysłowości dzieci, co w powiązaniu z narastającym doświadczeniem może je zaprowadzić na drogę kłamstwa. Czasami może to być tylko przypadek, kiedy np. dorośli sami podsuwają dziecku pomysł do skłamania snując między sobą głośno przypuszczenia, prowadząc rozmowy, których świadkiem jest dziecko. Rodzice wychowują też dziecko bardzo często w duchu rygorystycznych zakazów. Potępiają kłamstwo mówiąc, że pod żadnym pozorem nie należy kłamać. Dziecko początkowo stara się przestrzegać te wskazania, dostosowywać je do własnych doświadczeń życiowych. Z czasem zaczyna dostrzegać, że nikt tego zakazu nie przestrzega w sposób bezwzględny i że nawet rodzice dopuszczają się różnych kłamstw, chociaż powtarzają dziecku, że kłamać nie można. Stopniowo w miarę narastania doświadczenia dziecko odkrywa, że ludzie tylko głoszą pewne reguły postępowania, ale rzadko kto je przestrzega. Istnieje prawdopodobieństwo, że dziecko takie nauczy się z czasem tylko werbalnie deklarować swoją pełną aprobatę dla zasad, które mu przyswojono, a jednocześnie będzie odstępować od nich w życiu. Niewłaściwe postępowanie dorosłych sprzyja kształtowaniu się u takiego dziecka bezkompromisowej postawy wobec życia. Im więcej konfliktów i trudności pojawia się w życiu dziecka, tym większe prawdopodobieństwo, ze będzie ono usiłowało rozwiązać je przy pomocy kłamstwa. To, z jakim powodzeniem będzie rozwiązywało swe problemy kłamiąc, zadecyduje o tym, jak często będzie się ono do kłamstwa odwoływało. Sprzyjać temu może zarówno życie w rodzinie jak i w szkole. Stwarza ono przecież dziecku duże trudności, problemy, dając tym samym szerokie pole do poszukiwania korzystnych dróg rozwiązań, a więc i kłamstwa.
Kłamstwo w życiu dziecka spełnia więc dwie zasadnicze funkcje:
1. służy jako środek obrony wobec przewagi i przemocy dorosłych
2. jest środkiem osiągnięcia celów, których realizację utrudniają lub uniemożliwiają dorośli.
W związku z tym przeprowadziłam badania w 1983 roku na temat kłamstw w Szkole Podstawowej w Siedliskach i w Szkole Podstawowej nr 2 w Siedlcach. Te badania miały posłużyć lepszemu zrozumieniu psychologicznych i środowiskowych uwarunkowań tej częstej wśród dzieci skłonności. Przyjęłam założenie, że kłamstwa dzieci w młodszym wieku szkolnym mogą być związane ze środowiskiem, płcią i uzależnione od postępowania rodziców wobec dzieci, a także postępowania wobec nich nauczycieli – wychowawców.
Temu założeniu sprzyjała próba poszukiwania odpowiedzi na pytania:
1. Jak dzieci rozumieją pojęcie kłamstwa?
2. Jakie poglądy na kłamstwo mają dzieci w młodszym wieku szkolnym?
3. Jakie kłamstwa popełniają najczęściej dzieci w młodszym wieku szkolnym?
4. Komu najczęściej kłamią dzieci w tym wieku ?
5. Jak rodzice i wychowawcy oceniają kłamstwa dzieci?
6. Jaka jest postawa rodziców i wychowawców wobec kłamiących dzieci?
7. Jakie są źródła kłamstw dzieci w młodszym wieku szkolnym?
Wśród dzieci klas III szkoły podstawowej zastosowałam ankietę.
Oto ona:
1. Ile masz lat?
3. Czy masz rodzeństwo?
4. Ile?
5. Gdzie pracują rodzice?
6. Jaka jest różnica między kłamstwem a pomyłką?
7. Jak sądzisz, czy czasem wolno mówić nieprawdę?
8. Kiedy Twoim zdaniem wolno mówić nieprawdę?
9. Jak myślisz, w czym pomagają kłamstwa?
10. Czy zdarzyło Ci się kiedyś kłamać?
11. Komu kłamiesz najczęściej?
12. Dlaczego to robisz?
13. Jeżeli skłamałeś rodzicom i oni dowiedzieli się o tym, to co wtedy robisz?
14. A co robi pani nauczycielka w takich sytuacjach?
15. Czy masz kolegów, którzy kłamią?
Dzieci odpowiadały ustnie na pytania, które były im odczytywane.
Względem dzieci zastosowałam jeszcze test, który był czytany poszczególnym dzieciom. Te zaś wybierały jedną z trzech alternatyw.TECHNIKA PROJEKCJI
1. Podczas zabawy w domu Jurek zbił cenny wazon. Wiedział, że może być za to ukarany. Po powrocie z pracy mama zapytała Jurka, kto zbił wazon. Jurek powiedział, że:
a. nic o tym nie wie
b. to on zbił wazon niechcący
c. wazon zbił kot
2. Krysia dostała dwójkę z języka polskiego i bala się kary. Kiedy tatuś zapytał Krysię, co było dzisiaj w szkole, dziewczynka odpowiedziała, że:
a. nie była pytana
b. była pytana i dostała dwójkę z języka polskiego
c. była pytana z języka polskiego i dostała czwórkę
3. Na lekcji matematyki pani sprawdzała pracę domową. Andrzej nie odrobił pracy domowej, ponieważ wczoraj oglądał ciekawy mecz. Kiedy Pani zapytała go o pracę domową. Andrzej powiedział, że:
a. wczoraj bolała go głowa i nie odrobił pracy domowej
b. odrobił pracę domową, ale zapomniał zabrać zeszyt z domu
c. nie odrobił pracy domowej, ponieważ oglądał mecz
II. Kłamstwa dla uwolnienia się od obowiązków oraz w celu zdobycia swobody i przyjemności.
1. Piotruś umówił się z mamą, że zawsze najpierw odrabia lekcje, a dopiero później będzie miał wolny czas na własne przyjemności. Pewnego dnia przyszedł do Piotrusia kolega i zaproponował mu wyjście do kina. Piotruś nie odrobił jeszcze pracy domowej, a chcąc iść do kina, musiał uzyskać pozwolenie od mamy. Powiedział mamie, że:
a. nie ma na jutro nic zadane
b. ma zadaną pracę domową, ale odrobi ją po przyjściu z kina
c. już odrobił pracę domową
2. Krzyś otrzymał w szkole dwójkę z języka polskiego. Mama powiedziała, że za karę Krzyś nie wyjdzie dzisiaj z domu. Krzyś właśnie chciał dzisiaj na mecz. Powiedział tacie, że:
a. musi wyjść do kolegi po książkę
b. dzisiaj jest ważny mecz, który chce obejrzeć
c. musi iść na zbiórkę harcerską
3. Ania chciała pójść z koleżanką na lody, a ponieważ nie miała pieniędzy, to musiała o nie poprosić tatę. Ania powiedziała tacie, że:
a. pieniądze są jej potrzebne na zeszyt
b. chce pójść z koleżankami na lody
c. idzie z koleżankami do kina
4. Janek zgubił pieniądze, które dostał od rodziców na książkę. Chłopiec wiedział, że rodzice na pewno byliby tym bardzo zmartwieni. Kiedy wieczorem rodzice zapytali Janka, czy kupił książkę, powiedział im, że:
a. kupił książkę, ale pożyczył ją koledze
b. nie kupił książki, bo zgubił pieniądze
c. nie kupił książki, ponieważ księgarnia była zamknięta, a pieniądze wpłacił na książeczkę SKO
5. Janek z powodu choroby był nieobecny w szkole. W tym właśnie dniu Pani nauczycielka miała oddać sprawdzian z matematyki. Janek był bardzo ciekawy otrzymanej oceny. Kiedy odwiedził go serdeczny kolega z klasy Mirek, Janek zapytał go o ocenę ze sprawdzianu. Mirkowi żal było chorego kolegi, ponieważ wiedział, że Janek dostał ze sprawdzianu dwójkę. Powiedział mu, że:
a. pani nie sprawdziła jeszcze klasówek
b. pani oddała klasówki, Janek dostał dwójkę
c. pani oddała je, ale on nie pamięta, jaką ocenę otrzymał Janek.
6. Kolega pożyczył od Romka scyzoryk i niechcący go złamał. Romkowi żal było pamiątkowego scyzoryka, który dostał od wujka. Widząc zmartwienie i żal kolegi, Romek powiedział, że:
a. dostanie od wujka drugi scyzoryk
b. już nigdy mu nic nie pożyczy
c. scyzoryk już był stary i nic nie szkodzi, że się złamał
7. Grażynka chciała pożyczyć od Basi ciekawą książkę, którą Basia dostała w prezencie i o której opowiedziała w klasie, a ponieważ Basia nie lubiła Grażynki powiedziała, że:
a. książkę już pożyczyła innej koleżance
b. ma książkę, ale jej nie pożyczy
c. zgubiła książkę
8. Grzesiek chciał pożyczyć od Mietka 20 zł. Obiecywał Mietkowi, że następnego dnia odda te pieniądze. Mietek miał przy sobie zbędne 20 zł. Wiedząc jednak, że Grzesiek może nie oddać pieniędzy powiedział, że:
a. nie ma pieniędzy
b. pożyczy pieniądze, ale Grzesiek musi jutro zwrócić
c. ma pieniądze, ale są mu potrzebne na książkę
9. Klasa III miała własną piłkę, którą opiekował się Adam. Po lekcjach miał się odbyć mecz piłki nożnej. Zbyszek, który po długiej chorobie przyszedł pierwszy dzień do szkoły, bardzo chciał zagrać w tym meczu. Adam nie lubił Zbyszka p...
goldi2105