IZABELA FILIPIAK Absolutna Amnezja.doc

IZABELA FILIPIAK

ü                  Izabela Filipiak (ur. 1961 r. w Gdyni) – polska pisarka, eseistka, felietonistka; jest autorką wszechstronną — jej dotychczasowe publikacje obejmują dwie powieści (Absolutna Amnezja — 1995, 1998, 2006, Alma — 2003), dwa zbiory opowiadań (Śmierć i Spirala — 1991, Niebieska menażeria —1997), zbiór felietonów prasowych (Kultura obrażonych – 2003), podręcznik do twórczego pisania (Twórcze pisanie dla młodych panien — 1999), zbiór poetycki (Madame Intuita — 2002), a także ostatnio dramat poświęcony znaczącej postaci polskiego modernizmu, Marii Komornickiej (Księga Em — 2005).

ü                  Zainteresowanie teatrem znajduje swe zakorzenienie w najwcześniejszych doświadczeniach autorki. Jedną z pierwszych jej dziecięcych lektur była Nie-Boska komedia, Krasińskiego. Jako nastolatka organizowała klasowe przedstawienia, w tym wierszowanej parodii Trzech muszkieterów. W 1985 roku, jako studentka ostatnich lat polonistyki zdała egzamin na instruktura teatralnego i prowadziła samodzielnie amatorski teatr, wystawiając poezję Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i własny poetycki dramat o czarownicach. Swoją pracę magisterską oparła się w większej części na analizie dramatów Stanisława Grochowiaka. W 1989 roku studiowała improwizację teatralną i dramatopisarstwo w HB Studio w Nowym Jorku. W 1993 roku wystawiła i wystąpiła we własnym monodramie Holywood w New York Open Center. W 1998 wyreżyserowała i wystawiła przedstawienie swoich studentek z warsztatów twórczego pisania w Centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Ujazdowskim w Warszawie. W swej pracy doktorskiej, obronionej w czerwcu 2004 roku, Maria Komornicka i kreacje odmienności, dokonała wnikliwego odczytania młodzieńczych dramatów autorstwa Marii Komornickiej. Szczegółową analizą twórczości tej autorki, jak i zagadkowej tragedii jej życia, Izabela Filipiak zajęła się w latach 1998-2004. Owocem tej pracy jest także, oprócz naukowej monografii, a może bardziej istotnie, Księga Em, cztero-częściowy dramat, sytuujący fantastyczną historię życia Marii Komornickiej w kontekście jej epoki, lecz czyniący z tej historii opowieść zarazem odwieczną i współczesną, napisany z intencją wystawienia go na scenie.   

ü                  Izabela Filipiak uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w Instytucie Badań Literackich PAN w styczniu 2005. Zajmuje się badaniami dotyczącymi problemu rasy i obywatelstwa na przełomie 19. i 20. wieku w guberni warszawskiej w Instytucie Badań Slawistycznych na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Przełom 19. i 20. wieku, według Izabeli Filipiak, jest tym okresem, w którym zaczęto definiować pojęcia jaźni, tożsamości obywatelskiej, rasy, płci i seksualności w sposób, który wciąż przeważa we  współczesnej polskiej kulturze i który nabrał fantazmatycznego wręcz kształtu w nadwiślańskim życiu społecznym i politycznym dziś, na początku nowego milenium.

ABSOLUTNA AMNEZJA

ü                  Powieść uważana przez wielu krytyków za najlepszą książkę tej uznanej pisarki. W roku 2005 uzyskała trzecie miejsce w plebiscycie Kulturalne Diamenty III R.P., dystansując dziesiątki tomów literatury pięknej — „z powodu całościowego i intymnego, bo od wnętrza rodziny, feministycznego spojrzenia na polską kulturę i historię najnowszą” — jak ujmuje to uzasadnienie werdyktu jury. Absolutna amnezja to opowieść o dojrzewaniu Marianny (będącej na poły fantastycznym autoportretem autorki) w Trójmieście lat siedemdziesiątych. Dziewczynka stara się uratować przed przyjęciem roli przydzielonej jej przez płeć, przed poddaniem się tyranii ojca-Sekretarza partii, wreszcie przed wdrażającą do totalitarnego systemu szkołą. Maria Janion porównała proces dorastania Marianny do historii mitycznej Ifigenii, która pragnie uniknąć wyznaczonej jej przez społeczność roli kozła ofiarnego, poświęcanego na ołtarzu ojczyzny, rodziny, czy zbiorowości.

ü                  "Książka jest rodzajem psychoanalizy kultury polskiej i duszy kobiety, przez tę kulturę ukształtowanej. Jak to w psychoanalizie, cofamy się w niej wraz z autorką do okresu dzieciństwa, by odkryć pokłady absolutnie zapomniane".
Kinga Dunin, "ExLibris"

ü                  "Narrator »Absolutnej amnezji« jednak pamięta i stara się przywrócić (sobie i czytelnikowi) utraconą niewinność. Książka Filipiak to powieść de-edukacyjna, operacja łączenia tego, co rozdzielone, dekonstruowania ładu, za którym zawsze stoi jakaś przemoc.
...okazuje się jasne, że to, co w praktyce politycznej nazwano »realnym socjalizmem«, zostało obalone tylko na powierzchni".
Jerzy Sosnowski, "ExLibris", "Książka Miesiąca"

ü                  "Trud Marianny jest zatem trudem zapamiętywania. Wokół dziewczynki wiele jest śladów pamięci: bunkry o żółwiowych kopułach, owady, które nie umieją już latać, opowieści o dawnych czasach, gdy anioły błądziły niekiedy na ziemię. To znaki z różnych porządków - historycznego, mitycznego i biologicznego. Ale zyskują znaczenia dopiero zapisane, utrwalone w pamięci zbiorowej lub osobistej. Podstawą do ich odtworzenia jest pamiętnik dziewczynki...
Z bogactwa zdarzeń, mozaiki motywów i wątków ułożyć można własną wersję historii, zajrzeć we własne dzieciństwo, w czasy, kiedy wszystko jeszcze było możliwe".
Iwona Kurz, "Polityka"

ü                  Książka przedziwna. W pewnym sensie podobna do kobiety - potrafi drażnić, irytować, pokazać pazurki - ale i rozbawić, wywołać uśmiech na twarzy czytelnika; tak zainteresować sobą, że chce się tylko pogłębiać tę „znajomość”.

Jest po części pamiętnikiem - 12-letniej dziewczynki, Marianny, ale sądzę, że też i samej Autorki: zamieszki w Gdańsku w latach 80. są żywcem wyjęte z jej biografii.

Sama fabuła także jest skonstruowana w sposób inny od zwyczajowego: nie ma nagłych zwrotów akcji, jasnych ciągów zdarzeń – wydarzenia nie zawsze wynikają klarownie jedne z drugich, zdarzają się przerwy, np. na „Wypisy z dramatów greckich”. Ciekawym pomysłem jest próba „rozbicia” narracji: jednoczesne wypowiedzi dwóch postaci – z tym, że mają one diametralnie różny punkt widzenia.

Rzecz dzieje się w Gdańsku, pod koniec lat 80. XX wieku. Dorastająca dziewczynka, Marianna, kreuje swój własny świat na kartach pamiętnika. Ojciec, nazwany Sekretarzem, oraz Matka – Niepokalana to karykatury wypracowanego wzorca człowieka Polski z czasów PRL-owskich. Natomiast sama książka jest próbą „rozprawienia się” zarówno z narzuconym odgórnie ideałem człowieka PRL-u, jak i procesem „absolutnej amnezji”, którym jest zapominanie – swego dzieciństwa i niepokojów z nim związanych.

Ciekawą ideą jest pomysł I. Filipiak polegający na tym, iż niebagatelny wpływ na nasz proces zapominania ma szkoła – a świadectwo jest niczym innym, jak tylko papierkiem z wypisanym na nim stadium amnezji…

ü                  Już sam tytuł zdaje się być symboliczny. Pisarka znalazła niezłą formułę ukazania ciągu wydarzeń z naszej najnowszej historii. Czyni to w sposób niezwykle delikatny, niemal niezauważalny. Swoją prawdę ukazuje poprzez zapisy i zapiski w pamiętniku kilkunastoletniej dziewczynki.

ü                  Marianna nie jest przeciętną nastolatką. Jej ojciec zajmuje uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie. Nawet przez córkę nazywany jest sekretarzem. Robi karierę polityczną. Matka też jest wyjątkową osobą. Należy do elity. Jest lekarką.

ü                  Dziewczynka dorasta w nie najlepszej atmosferze domowej i politycznej. Poznaje życie i świat powoli i jakby z ukrycia. A że posiada temperament i dużą ciekawość świata, w jej małym intymnym życiu wiele się dzieje.

ü                  Marianna buntuje się przeciwko schematom. Przeciwko niezrozumiałym zachowaniom dorosłych. Przeciwko ich niezrozumiałym dla niej decyzjom. Nudzi ją rutynowa szkoła. Rutynowi wychowawcy i nauczyciele. Szare, nudne koleżanki. Jej oczy dostrzegają niespójny świat dorosłych wyposażony w schematyczne prawdy i półprawdy, nieżyciowe zasady i niejasne reguły postępowania.

ü                  Bohaterowie powieści są mocno scharakteryzowani. Mają swoje namiętności, swoje małe i duże sprawy, pragnienia i tajemnice. Nie są kryształowi. Wprost przeciwnie. Postępują według własnych kryteriów. Nie kieruje nimi ani rozsądek, ani przykazania Dekalogu. Te niezwykle żywe postacie dynamizują akcję. Książka nie jest nudna. Od początku do końca czyta się ją z zaciekawieniem i niesłabnącym zainteresowaniem. Od czasu do czasu w przeżycia bohaterów pisarka wplata wydarzenia społeczne i polityczne ostatnich kilkunastu czy nawet więcej lat. Na kartach powieści pojawiają się też postacie z literatury i kultury polskiej.

ü                  Na pochwałę zasługuje język Filipiak, jakże odmienny od wulgarnego, ubogiego i pozbawionego plastyki i akustyki języka innych współczesnych prozaików polskich młodszego pokolenia.