zasady ochrony radiologicznej.pdf

ZASADY OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

Czêœæ 3, rozdzia³ 2, podrozdzia³ 3, str. 1

Skuteczna ochrona radiologiczna

w medycynie

3.2. Biologiczne skutki promieniowania

jonizuj¹cego

3.2.3. KLASYFIKACJA BIOLOGICZNYCH

SKUTKÓW PROMIENIOWANIA

Ze wzglêdu na mechanizm powstawania skutki bio-

logiczne, obserwowane u osób poddanych ekspozy-

cji na promieniowanie jonizuj¹ce, mo¿na podzieliæ

na dwie zasadnicze kategorie:

1) wywo³ane g³ównie przez uœmiercenie du¿ej li-

czby komórek w organizmie skutki determinis-

tyczne nazywane równie¿ niestochastycznymi;

2) zainicjowane przez mutacje genowe, prowadz¹-

ce do powstawania nowotworów oraz nastêpstw

dziedzicznych

kategorie

skutków

nazywane skutkami probabilis-

tycznymi albo stochastycznymi.

−

Skutki tego rodzaju, wystepuj¹ce po poch³oniêciu

przez organizm du¿ych dawek promieniowania, s¹

g³ównie konsekwencj¹ uœmiercenia komórek w wy-

niku ekspozycji. S¹ klinicznie obserwowane od eta-

pu, gdy promieniowanie zniszczy³o tak wiele ko-

mórek, ¿e mimo przyspieszonej w takich okolicz-

noœciach proliferacji organizm nie mo¿e skompen-

sowaæ strat. Radiacyjne uszkodzenie tkanek jest do-

datkowo komplikowane przez stany zapalne oraz,

jeœli zakres uszkodzenia jest wystarczaj¹co du¿y,

nastêpstwa wtórne, jak gor¹czka, odwodnienie, in-

fekcje bakteryjne itd. Pewne zjawiska, zachodz¹ce

w procesie gojenia, mog¹ dodatkowo upoœledzaæ

funkcje dotkniêtych tkanek i narz¹dów. Kliniczny-

skutki

deterministyczne

Czêœæ 3, rozdzia³ 2, podrozdzia³ 3, str. 2

ZASADY OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

3.2. Biologiczne skutki promieniowania

jonizuj¹cego

Skuteczna ochrona radiologiczna

w medycynie

mi przyk³adami takich uszkodzeñ s¹ zmiany mar-

twicze skóry, zmiany martwicze lub zw³óknienia

narz¹dów wewnêtrznych, choroba popromienna,

zaæma oraz bezp³odnoœæ

−

Tabela 3.2.3./1. Wartoœci dawki progowej dla wybranych rodzajów

deterministycznych skutków dzia³ania promieniowania jonizuj¹cego

na organizm cz³owieka

Tkanka/nastêpstwo

Dawka progowa [Sv]

J¹dra

niep³odnoœæ czasowa

niep³odnoœæ trwa³a

Jajniki

niep³odnoœæ

Soczewka oka

wykrywalne zmêtnienie

upoœledzenie widzenia (zaæma)

Szpik kostny

upoœledzenie hematopoezy

Skóra

rumieñ, suche z³uszczenie naskórka,

s¹cz¹ce z³uszczanie naskórka

martwica naskórka i skóry w³aœciwej

Ca³e cia³o

Ostra choroba popromienna

−

zgon

0,15

3,5-6,0

2,5-6,0

0,5-2,0

5,0

3,0-5,0

1,0

Rozci¹gniêcie dawki w czasie (ma³a moc dawki)

lub podzielenie jej na szereg frakcji (dawka fra-

kcjonowana) zawsze powoduje przesuniêcie dawki

odpowiednie wartoœci

dawki progowej podane s¹ w tabeli 3.2.3./1.

Tkanka/nastêpstwo

Dawka progowa [Sv]

ZASADY OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

Czêœæ 3, rozdzia³ 2, podrozdzia³ 3, str. 3

Skuteczna ochrona radiologiczna

w medycynie

3.2. Biologiczne skutki promieniowania

jonizuj¹cego

progowej w kierunku dawek wy¿szych. £agodniej-

sze skutki ma³ych mocy dawek lub frakcjonowania

dawki t³umaczy siê g³ównie wewn¹trzkomórkow¹

napraw¹ uszkodzeñ DNA. Jeœli ca³kowity czas na-

promieniania jest dostatecznie d³ugi, uszkodzenia po-

wsta³e na pocz¹tku ekspozycji mog¹ ulec naprawie

jeszcze przed zakoñczeniem poch³aniania dawki.

Skutki dzia³ania promieniowania s¹ tak¿e ³agod-

niejsze w przypadku gdy napromieniowaniu ulega

nie ca³e cia³o lub narz¹d, tylko jego czêœæ. Wiele ko-

mórek pe³ni¹cych podobne funkcje mieœci siê bo-

wiem w ró¿nych czêœciach cia³a i narz¹du. Gdy zo-

stanie utracona tylko czêœæ komórek, pozosta³e przy

¿yciu mog¹ przej¹æ ich funkcjê do czasu zast¹-

pienia uszkodzonych lub zabitych komórek przez

nowe.

UWAGA!

Najpowa¿niejszym rodzajem skutków determinis-

tycznych jest choroba popromienna w jej mózgo-

wej, ¿o³¹dkowo-jelitowej i szpikowej postaci. Przy

jednorazowym napromienieniu ca³ego cia³a postaæ

mózgow¹ wywo³uj¹ dawki równowa¿ne przekra-

czaj¹ce 50 Sv. Postaæ ¿o³¹dkowo-jelitowa to wy-

nik napromienienia dawkami od 10 do 50 Sv, a szpi-

kowa od 1 do 10 SV. Dawki te mog¹ byæ jeszcze

wy¿sze w przypadku napromieniania d³ugotrwa³e-

go z ma³¹ moc¹ dawki lub krótkotrwa³ego napro-

mieniania miejscowego. Zatem choroba popro-

mienna to wynik dzia³ania du¿ych i bardzo du¿ych

dawek promieniowania.

W wiêkszoœci przypadków skutki deterministyczne

z trwa³ymi nastêpstwami wystepuj¹ po dawkach

powy¿ej 0.5 Gy. Niektóre z nich nale¿¹ do typo-

wych powik³añ w radioterapii. Skutki tego rodzaju

Czêœæ 3, rozdzia³ 2, podrozdzia³ 3, str. 4

ZASADY OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

3.2. Biologiczne skutki promieniowania

jonizuj¹cego

Skuteczna ochrona radiologiczna

w medycynie

mog¹ równie¿ wyst¹piæ po dlugotrwa³ych zabie-

gach z zakresu radiologii interwencyjnej (stentowa-

nie naczyñ). Typowa postaæ zale¿noœci pomiêdzy

czêstoœci¹ wystêpowania skutków deterministycz-

nych a dawk¹ poch³oniêta pokazana jest na rysunku

3.2.3./1. Cech¹ charakterystyczn¹ tej zale¿noœci jest

praktyczna dawka progowa, poni¿ej której skutek

danego rodzaju nie mo¿e byæ klinicznie zdiagnozo-

wany. Powy¿ej dawki progowej stopieñ zaawanso-

wania skutku deterministycznego (oparzenia po-

promienne, zaæma, zmiany we krwi) roœnie wraz

z dawk¹ promieniowania.

Popromienne uszkodzenia p³odu w ³onie matki, po-

wstaj¹ce w trakcie procesu organogenezy (3-8 ty-

dzieñ ci¹¿y), s¹ równie¿ spowodowane uœmierce-

niem komórek i jako takie zaliczane równie¿ do

skutków deterministycznych. To samo dotyczy usz-

kodzeñ przodomózgowia, prowadz¹cych do niedo-

rozwoju umys³owego. Ten rodzaj uszkodzeñ p³odu

powstaje po ekspozycji pomiêdzy 8 a 15 tygodniem

od chwili poczêcia i w pewnym stopniu mo¿e je-

szcze dotyczyæ okresu do 25 tygodnia. Progowe war-

toœci dawki szacowane s¹ na 100-200 mGy dla eks-

pozycji pomiêdzy trzecim a ósmym tygodniem,

a na oko³o 200 mGy w przypadku uszkodzeñ móz-

gu (8-25 tydzieñ).

Dawka progowa dla skutków deterministycznych

nie jest wielkoœci¹ absolutn¹. Jej wartoœæ zmienia

siê w pewnym stopniu w zale¿noœci od indywidu-

alnej wra¿liwoœci organizmu.

ZASADY OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

Czêœæ 3, rozdzia³ 2, podrozdzia³ 3, str. 5

Skuteczna ochrona radiologiczna

w medycynie

3.2. Biologiczne skutki promieniowania

jonizuj¹cego

Rysunek 3.2.3./1. Zale¿noœci charakterystyczne dla skutków determi-

nistycznych

100%

50%

Dawka

Ró¿nice

osobniczej

odpornoœci

Próg warunków

patologicznych

Dawka

Napromieniowane komórki, które prze¿y³y ekspo-

zycjê, mog¹ byæ modyfikowane przez indukowane

promieniowaniem mutacje. Takie modyfikacje mo-

g¹ mieæ nastêpstwa dwojakiego rodzaju: choroby

nowotworowej u osób bezpoœrednio napromienio-

nych lub mutacje genetyczne, mog¹ce wywo³aæ

szereg anomalii u potomstwa.

skutki

stochastyczne

(Ci¹g dalszy rozdzia³u w poradniku)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: