Etapy rozwoju słuchu fonematycznego.pdf

Etapy rozwoju słuchu fonematycznego

Strona główna > Wychowanie słuchowe

Omawiając rozwój słuchu fonematycznego należy zwrócić uwagę na zagadnienia rozwoju umiejętności różnicowania słuchowego oraz analizy i syntezy

słuchowej, bowiem te procesy decydują o właściwej percepcji dźwięków. Jednym z warunków opanowania przez dziecko umiejętności czytania i pisania

jest sprawne funkcjonowanie analizatora słuchowego (ucho, nerwy słuchowe, część korowa). Umiejętność rozróżniania fonemów (dźwięków mowy

ludzkiej), występujących w danym języku, określa się mianem słuchu fonematycznego . Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się

w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych.

Kania J. T. definiuje słuch fonematyczny jako umiejętność oceny bodźców akustycznych z punktu widzenia potrzeb komunikacji językowej, tj. jako

złożoną umiejętność percypowania (wyodrębniania oraz identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych (istotnych), pomijania zaś cech dla

procesu porozumiewania się redundantnych (nieistotnych).

R. J. Lewina, obserwując dzieci wyszczególniła pięć etapów kształtowania się słuchu fonematycznego, które są jednocześnie etapami rozwoju mowy

u dzieci:

I etap ‐ to przedfonetyczne stadium rozwoju mowy; w ogóle nie występuje u dziecka różnicowanie dźwięków, brak też rozumienia mowy czynnej;

II etap ‐ występują już początki różnicowania fonemów najmniej podobnych. Wymowa dziecka jest niepoprawna, zniekształcona. Dziecko nie rozróżnia

wymowy poprawnej od niepoprawnej u osób z otoczenia;

III etap ‐ słuch fonematyczny dalej rozwija się. Dziecko zaczyna różnicować już prawie wszystkie głoski. Umie też odróżnić wymowę poprawną od

niepoprawnej;

IV etap ‐ dzieci już z nielicznymi pomyłkami potrafią różnicować wszystkie głoski; wymowa jest dość prawidłowa. Rozwój słuchu fonematycznego zbliża

się ku końcowi (wiek przedszkolny);

V etap ‐ słuch fonematyczny jest już całkowicie ukształtowany. Dziecko różnicuje i wymawia poprawnie głoski (wiek szkolny).

Badania nad stanem słuchu fonologicznego w grupie trzylatków prowadzone przez Rocławskiego B. wykazały, że drugi rok życia dziecka jest okresem

intensywnego opanowywania systemu fonologicznego języka. Z badań tych wynika, iż zaczątki słuchu fonologicznego pojawiają się w trzecim kwartale

pierwszego roku życia, natomiast w pierwszych miesiącach drugiego roku życia dzieci odróżniają już znaczną liczbę fonemów.

Zdaniem Przetacznikowej M., w czwartym kwartale życia zaczyna rozwijać się słuch fonematyczny, czyli specjalna wrażliwość słuchowa, co stwarza

podstawy do naśladowniczego odtwarzania zarówno dźwięków mowy jak i całych wyrazów. Analiza i synteza dźwiękowa stanowi dalszy etap w rozwoju

słuchu fonematycznego, rozwijający się pod wpływem nauki czytania i pisania.

Zdaniem większości badaczy, słuch mowny (fonematyczny) rozwija się wraz z kształtowaniem się mowy dziecka. Według opinii niektórych autorów

rozwija się on (gdy jest wszystko w normie) do czwartego, a zdaniem innych do piątego roku życia, a jeśli występują opóźnienia w rozwoju słuchu,

to zazwyczaj mamy do czynienia z opóźnieniem rozwoju mowy lub z zaburzeniami mowy.

Dzieci uczą się rozpoznawać dźwięki w sposób naturalny, tym bardziej, że już niemowlę reaguje na głosy najbliższych członków rodziny,

oraz rozpoznaje ton głosu i wyrażane w ten sposób emocje. Rozpoznaje także inne dźwięki usłyszane wokół siebie takie jak kroki, zamknięcie drzwi,

odgłosy sprzętów domowych. Dziecku w drugim roku życia wiele przyjemności sprawiają zabawy w naśladownictwo. Zachęcajmy je, więc często do

zabaw w naśladowanie głosów wydawanych przez zwierzęta, czy pojazdy (samochód, pociąg, karetka). Ta prosta zabawa pomaga w kształtowaniu

słuchu fonematycznego.

Do przeprowadzenia z dzieckiem ćwiczeń słuchu fonematycznego nie trzeba stwarzać specjalnych sytuacji, można do tego wykorzystać wiele

popularnych zabaw, jak zabawy paluszkowe czy dźwiękonaśladowcze. Na początek może to być prosta zabawa w słuchanie dźwięków, szukanie

i wskazywanie źródła dźwięków, naśladowanie odgłosów. Dziecko z zamkniętymi oczami słucha otaczających je dźwięków, najpierw są to dźwięki

naturalne, dochodzące z otoczenia (tykanie zegara, warkot samochodu, granie radia), a następnie wprowadzamy dźwięki specjalnie wytwarzane do

zabawy (dźwiękowe ilustrowanie opowiadanych historyjek lub bajek). Do wytwarzania tych dźwięków możemy użyć np. naczyń kuchennych, szklanek,

drewna, szeleszczących papierów, materiałów sypkich (kasza, ryż, makaron, kasztany, orzechy). Dziecko zapoznaje się z nimi mając otwarte oczy, po

czym odwraca się lub zamyka oczy i próbuje zidentyfikować demonstrowane dźwięki. Dziecko musi wielokrotnie usłyszeć dźwięk, którego nie umie

zidentyfikować. Małe dzieci uczymy rozróżniać dźwięki wydawane przez pojazdy, zwierzęta, stukot butów, skrzypnięcie drzwi, posługujemy się

obrazkami. Następnie dzieci próbują naśladować słyszane głosy oraz rozpoznawać i różnicować dźwięki z otoczenia np. instrumentu. Ćwiczenia

słuchowe w odróżnianiu dwóch głosek należy powtarzać aż do momentu, gdy dziecko nie będzie miało żadnych trudności w ich rozpoznawaniu. Kiedy już

pojawi się zdolność różnicowania głosek (w drugim roku życia), wówczas potrafi ono różnicować nawet te głoski, których nie potrafi jeszcze wymówić,

stąd te śmieszące nas sytuacje, gdy małe dziecko poprawia inne dziecko: „mówi się kosyk, a nie kosyk”, „mówi się lowelek, a nie lowelek”. Stopniowo

wprowadzamy sylaby, a potem wyrazy. W przypadku braku lub niedostatecznych wzorców słuchowych głosek, ćwiczenia rozpoczyna się od

najłatwiejszych do rozróżnienia fonemów (kontrastowych) jak a ‐ p., u ‐ m. Po upewnieniu się, że potrafi już rozróżnić oba dźwięki w sylabach

i wyrazach powtarzamy je. Ćwiczenia te mogą odbywać się poprzez różnicowanie dźwięków mowy, przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia

w wyrazie, wymyślanie wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu. Starszemu dziecku, odpowiednio wykształcony słuch fonematyczny

umożliwia prawidłową wymowę, wychwytywanie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie, a w końcu dokonywanie

analizy i syntezy słuchowej wyrazów, co stanowi podstawową czynność w nauce czytania i pisania. Za pomocą słuchu fonemowego, dziecko może

wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach ‐ sylaby, w sylabach ‐ głoski, a zwłaszcza głoski dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników, np.:

pąk ‐ bąk, dam ‐tam, bas ‐ pas, bije ‐ pije, sieci ‐ siedzi, pasek ‐ piasek.

Zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyną wadliwej realizacji głosek, powodującą trudności w czytaniu i pisaniu

ze słuchu (dysleksja i dysgrafia), w nauce szkolnej. Dziecko takie dobrze słyszy słowa, lecz w ciągu mownym nie potrafi rozróżnić pojedynczych

dźwięków, lub złożyć je w całość dźwiękową. W efekcie, w czytaniu, uporczywie literuje, ma kłopoty z przejściem do czytania sylabami i wyrazami. Tak

mozolne czytanie utrudnia zrozumienie treści. Zdarza się, że dziecko w starszym wieku opuszcza, przestawia lub dodaje różne głoski, sylaby,

a w piśmie ma problemy z dwuznakami, spółgłoskami miękkimi, dźwięcznymi i bezdźwięcznymi. Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują

rozwijanie się wad i zaburzeń mowy, a te nie poddane terapii, pogłębiają się z wiekiem powodując np. ubożenie słownictwa i uporczywe błędy

w pisaniu.

w pisaniu.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego mają duże znaczenie przy opóźnionym rozwoju mowy. Twierdzi się, że jeśli rozwój motoryki narządów mowy

i słuchu fizycznego jest prawidłowy, to przyczyny złej wymowy leżą w niedostatecznej kontroli słuchowej (mowa o słuchu fonematycznym). Ćwiczenie

słuchu mownego znacznie przyspiesza usuwanie zaburzeń dyslalicznych i jest pomocne, a niekiedy konieczne w niektórych typach afazji.

Na pomoc nigdy nie jest za późno.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna > Wychowanie słuchowe

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: