1. Pojecie zobowiązania
2. Źródła zobowiązań
3. Powstanie zobowiązań z umów
3.1 Pojęcie umowy
3.2 Rodzaje umów
3.3 Umowa przedwstępna
3.4 Dodatkowe zastrzeżenia umowne
4. Wykonanie zobowiązań
4.1 Uwagi ogólne
4.2 Miejsce i czas wykonania zobowiązania
4.3 Wykonanie zobowiązań wzajemnych
4.4 Dowód wykonania zobowiązań
5. Skutki niewykonania zobowiązania
5.1 Pojęcie odpowiedzialności kontraktowej
5.2 Ciężar dowodu
5.3 Niemożliwe świadczenia
5.4 Zwłoka dłużnika
6. Zgaśniecie zobowiązania
6.1 Uwagi ogólne
6.2 Świadczenie w miejsce wykonania
6.3 Potrącenie
6.4 Odnowienie
6.5 Złożenie do depozytu sądowego
6.6 Zwolnienie z długu
6.7 Zmiana wierzyciela lub dłużnika
1. Pojecie zobowiązana
Zobowiązanie, a mówiąc dokładniej stosunek zobowiązaniowy, jest jednym z rodzajów stosunków cywilnoprawnych, różniących się od innych swą treścią i charakterem.
Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) okreś1onego zachowania, czyli świadczenia.
Zarówno po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika może w zobowiązaniu występować kilka osób.
Świadczenie, czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania, może polegać na pewnym działaniu (zapłaceniu pieniędzy, wykonaniu usługi, wydaniu rzeczy) lub na wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony.
W stosunku zobowiązaniowym wierzycielowi przysługuje okreś1one prawo podmiotowe. Może on domagaé się od drugiej strony przysługującego mu świadczenia, a w razie potrzeby doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia. Ponieważ wierzyciel może zadać spełnienia świadczeń tylko od oznaczonej osoby (dłużnika), jego prawo należy do praw podmiotowych względnych.
Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością, zaś ciążący na dłużniku obowiązek nazywamy długiem. Osoba fizyczna czy prawna odpowiada za długi swoim majątkiem.
Szczególnym rodzajem zobowiązań są zobowiązania solidarne. Zobowiązanie ma tylko wówczas charakter zobowiązania solidarnego, gdy wyraźnie stanowi to ustawa lub zawarta przez strony umowa — w pozostałych przypadkach zobowiązanie nie jest solidarne. Jedną z cech zobowiązania solidarnego jest to, że występuje w nim kilku dłużników lub kilku wierzycieli. Zależnie od tego, po której stronie stosunku zobowiązaniowego występuje kilka osób, mamy do czynienia z solidarnością dłużników lub solidarnością wierzycieli. Sama wielość wierzycieli lub dłużników nie czyni jednak zobowiązania solidarnym gdyż, jak wspomniano wyżej, decyduje o tym ustawa lub umowa stron
Solidarność dłużników polega na tym, ze wierzyciel może żądać całości lub części należnego mu świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo od kilku z nich, według swojego wyboru. Zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników solidarnych powoduje wygaśnięcie zobowiązania i zwalnia z długu wszystkich dłużników. Między sobą rozliczają się oni potem w równych częściach lub w inny sposób, zgodnie z treścią łączącego ich stosunku prawnego. I tak np. według art. 441 k.c., jeżeli kilka osób dopuściło się czynu niedozwolonego, ich odpowiedzialność wobec poszkodowanego jest solidarna bez względu na stopień zawinienia i wierzyciel może dochodzié naprawienia całej szkody takie od dłużnika najmniej winnego.
Solidarność wierzycieli polega na tym, że każdy z nich może domagać się od dłużnika spełnienia całego świadczenia do swoich rąk. Dłużnik jest obowiązany to żądanie spełnić, chyba ze istnieje już prawomocne orzeczenie rozstrzygające sprawę inaczej. Spełnienie świadczenia zwalnia dłużnika z zobowiązania względem wszystkich wierzycieli. Wszystkie przepisy prawne, ogólne i szczegółowe, odnoszące się do stosunków zobowiązaniowych, tworzą prawo zobowiązaniowe.
Głównym źródłem prawa zobowiązaniowego jest księga III kodeksu cywilnego.
Prawo zobowiązaniowe dzieli się na część ogólną i część szczegółową. Cześć ogólna zawiera uregulowane odnoszące się do wszystkich stosunków zobowiązaniowych lub do większych ich zespołów. Natomiast przepisy czci szczegółowej normują poszczególne rodzaje zobowiązań. Tak więc na przykład przepisy o skutkach niewykonania zobowiązań nalezą do części ogólnej, natomiast w części szczegółowej odnajdziemy przepisy regulujące zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży, dostawy, zlecenia.
Przepisy prawa zobowiązaniowego mają przeważnie charakter dyspozytywny.
Jak wszelkie stosunki prawne, zobowiązania powstają w wyniku zdarzeń
prawnych. Źródłami zobowiązań są następujące rodzaje zdarzeń prawnych.
1) Czynności prawne. Stanowią one w obrocie cywilnym najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych.
Dotyczy to przede wszystkim czynności prawnych dwustronnych (umów).
2) Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a tym, komu wyrządzono szkodę. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.
3) Akty administracyjne, czyli jednostronne, indywidualne decyzje organów administracji państwowej, stanowią specjalne źródło zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów administracyjnych jest nie tylko powstanie stosunku między organem administracyjnym a adresatem aktu administracyjnego (stosunek administracyjno prawny), lecz także stosunku zobowiązaniowego między dwiema osobami, do których akt administracyjny został skierowany. Takim źródłem zobowiązania byłaby na przykład decyzja resortowego ministra zobowiązująca przedsiębiorstwo państwowe do wyprodukowania i dostarczenia wskazanemu odbiorcy towarów, niezbędnych do usuwania skutków klęski żywiołowej, albo do obrony kraju lub wykonania zobowiązań międzynarodowych.
4) Inne zdarzenia. Grupa ta obejmuje szczególne rodzaje zdarzeń prawnych, powodujących powstanie zobowiązań. Ich ilość i znaczenie są stosunkowo niewielkie. Do grupy tej na1eżą w szczególności: a) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, b) bezpodstawne wzbogacenie.
Samo prowadzenie cudzej sprawy połączone z dokonywaniem wydatków i zaciąganiem zobowiązań (np. odebranie przesyłki pocztowej i uiszczenie za nią opłaty pobraniowej, zapłacenie rachunku za gaz pod nieobecność sąsiada z własnej gotówki) może spowodować powstanie między tymi osobami stosunku zobowiązaniowego, mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy, a nawet ze jedna z nich, jak to się dzieje najczęściej, nic nie wie o prowadzeniu jej sprawy przez drugą. Powstanie zobowiązania zależy od tego, czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, czy podjęcie i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą zainteresowanego i wreszcie, czy sprawę prowadzono z zachowaniem należytej staranności. Prowadzący sprawę powinien też w miarę możności powiadomić zainteresowanego i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jego zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć. Spełnienie przez prowadzącego tych wymagań daje mu prawo żądania od osoby, której sprawę bez zlecenia prowadził, zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami.
Uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby, nakłada na bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe obowiązek zapłacenia równowartości pieniężnej. Bezpodstawne wzbogacenie powoduje więc powstanie stosunku zobowiązaniowego między bezpodstawnie wzbogaconym a osobą, kosztem której nastąpiło wzbogacenie. Odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nieza1eżne świadczenie polegające na spełnieniu świadczenia przez osobę, która nie była do tego zobowiązana. Osoba taka może żądać zwrotu świadczenia, chyba ze zachodzi jeden z następujących przypadków: a) spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do świadczenia zobowiązany, b) świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, c) spełniający świadczenie zaspokoił przedawnione roszczenie.
Jednym ze źródeł zobowiązań są, jak wspomniano poprzednio, czynności prawne, które dzielą się na jednostronne i dwustronne, zwane inaczej umowami. Umowy stanowią najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych.
Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli dwóch stron, zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego.
Umowa jest czynnością prawną, w której biorą udział dwie strony. W charakterze strony może występować więcej niż jedna osoba, na przykład kilku studentów kupuje wspólnie jeden podręcznik, występując wobec księgarni (sprzedawcy) jako jeden kupujący.
Do zawierania umów i ich treści odnosi się w prawie zobowiązaniowym zasada wolności umów. Głosi ona, że w granicach wyznaczonych przepisami i zasadami współzycia społecznego strony dysponują swobodą. Strony w szczeglności mogą swobodnie decydować : a) czy w ogóle zawierać umowę, b) z kim ją zawrzeć, c) jaka treść nadać umowie.
Zasada wolności umów nigdzie nie jest realizowana w sposób krańcowy, ani ograniczony. Każdy system prawny przewiduje pewne granice, których w umowie nie można przekroczyć. W tym więc znaczeniu zasada wolności umów jest tylko pewną myślą przewodnią, którą system prawny powinien respektować, a nie norma prawną.
Ograniczenia zasady wolności umów, przewidziane przepisami, powinny mieć uzasadnienie w interesie społecznym. Typowym przykładem takiego ograniczenia jest zakaz zawierania umów, w których jedna ze stron zobowiązuje się popełnić przestępstwo. Uzasadnienie ograniczenia swobody stron jest w takim przypadku oczywiste.
Wśród umów zobowiązaniowych wyróżnia się umowy nazwane, nienazwane i mieszane.
Umowa nazwana (contractus nominatus) to każda umowa uregulowana w kodeksie cywilnym. Niektóre umowy nazwane unormowane są w przepisach pozakodeksowych (np. umowa wydawnicza). Chodzi tu o ukształtowane historycznie typy umów, często się powtarzające, jak sprzedaż, najem, zlecenie, umowa o dzieło i inne. Ułatwiają one obrót o tyle, że strony mogą określić jedynie podstawowe elementy treści umowy, zdając się co do reszty na przepisy.
Umowa nienazwana (contractus innominatus) występuje wtedy, gdy treść umowy zawartej przez strony nie odpowiada żadnej z umów nazwanych ani nie zawiera elementów różnych umów nazwanych. Zdarza się że powtarzanie się pewnych umów nienazwanych w praktyce jest na tyle częste, że ich życiowa przydatność skłania ustawodawcę do unormowania danego typu umowy. Awansuje ona wtedy do kategorii umów nazwanych. Tak doszło do włączenia do kodeksu cywilnego przepisów o kontraktacji.
Umowa mieszana dochodzi do skutku, gdy strony tak ukształtują jej treść, że składa się ona z elementów różnych umów nazwanych. Typowym przykładem umowy mieszanej jest umowa hotelowa, w której dostrzegamy elementy umowy najmu, umowy zlecenia, umowy przechowania, a niekiedy i innych umów, np. sprzedaży, gdy cena pokoju obejmuje także posiłki.
Umowy dzielą się na jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące. Umowa jednostronnie zobowiązująca odznacza się tym, że dla jednej strony wynikają z niej tylko prawa, a dla drugiej tylko obowiązki. Przykładem takiej umowy jest darowizna.
Umowa dwustronnie zobowiązująca rodzi dla każdej ze stron prawa i obowiązki, inaczej mówiąc każda strona w zobowiązaniu wynikającym z umowy jest zarazem wierzycielem i dłużnikiem. Znaczna większość umów ma charakter dwustronnie zobowiązujący.
Rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne. Prawa i obowiązki stron kształtują się w nich w ten sposób, ze każda z nich zobowiązuje do świadczenia, które jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te są równowartościowe w opinii stron, przy czym właśnie zdanie stron o wartości świadczeń, a nie ich obiektywna wartość, jest decydujące dla zaliczenia danej umowy do umów wzajemnych. Umowami wzajemnymi są wszystkie najważniejsze i najczęstsze umowy, stanowiące podstawę wymiany dóbr i usług (sprzedaż, najem, dzierżawa, przewóz, komis, umowa o dzieło i in.).
Odróżniamy umowy odpłatne od umów nieodpłatnych.
Umowa jest odpłatna, gdy obie strony odnoszą z niej korzyści i ponoszą ciężary (niekoniecznie w formie pieniężnej). Do umów odpłatnych należy sprzedaż, najem, pożyczka oprocentowana i wiele innych.
Umowa jest nieodpłatna (darma), gdy tylko jedna strona odnosi z umowy korzyść, np. darowizna, pożyczka nie oprocentowana.
Nie należy tego podziału mieszać z rozróżnieniem umów jednostronnie i dwustronnie zobowiązujących, gdyż z umowa dwustronnie zobowiązującą mamy do czynienia w każdym takim przypadku, gdy na każdej stronie ciąży jakiekolwiek obowiązki, na przykład jedna ze stron zobowiązuje się uszyć ubranie bez wynagrodzenia, a druga przyjąć do przymiarki. Natomiast umowa odpłatna musi mieć na celu realne przysporzenie korzyści majątkowych.
Umowy dzielą się takie na konsensualne i realne.
Umowa konsensualna dochodzi do skutku przez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli. Do tej kategorii należy większość umów.
Umowa realna wymaga do zawarcia złożenia przez strony oświadczeń woli oraz wydania rzeczy. I tak na przykład umowa przechowania nie może dojść do skutku, jeżeli rzecz składana na przechowanie nie zostanie oddana do rąk przechowawcy. Umowy realne są w naszym ustawodawstwie rzadkie.
Umowa przedwstępna zgodnie ze swoją nazwą stanowi wstęp do zawarcia w przyszłości właściwej umowy. Jest to umowa, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o oznaczonej treści. Obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej może być nałożony albo tylko na jedną stronę i wtedy na żądanie drugiej będzie ona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej, albo na obie strony i wtedy każda z nich będzie mogła domagać się od partnera zawarcia przyrzeczonej umowy.
Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej umowy oraz oznaczać termin, w którym ma być zawarta (art. 389 k.c.).
Umowa przedwstępna nie wymaga dla swej ważności żadnej szczególnej formy, nawet jeżeli dla umowy przyrzeczonej przepisy przewidują formę szczególna (pisemną, aktu notarialnego). Jednakże zawarcie umowy przedwstępnej w takiej formie, jaka jest wymagana dla umowy przyrzeczonej lepiej zabezpiecza interesy strony uprawnionej, która wówczas może się domagać
— w razie potrzeby na drodze sądowej — albo zawarcia przyrzeczonej umowy, albo odszkodowania z powodu nie zawarcia umowy. Jeżeli umowa przedwstępna nie czyni zadość tym wymaganiom odnośnie do formy, jakim musi odpowiadać umowa przyrzeczona, strona uprawniona nie może domagać się zawarcia umowy, a jej roszczenie ogranicza się do żądania naprawienia szkody, jaką poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.
Orzeczenie wydane przez sąd na żądanie uprawnionego zastępuje umowę przyrzeczoną.
Nazwę dodatkowych zastrzeżeń umownych noszą postanowienia zawarte w umowie, mające na celu zabezpieczenie interesu wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń. Zaliczamy do nich zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne i kary umowne. O karach umownych, mających szczególne znaczenie dla obrotu gospodarczego, jest mowa w innym miejscu.
Zadatek jest to kwota pieniężna lub niekiedy inna rzecz, jaką strona daje kontrahentowi przy zawarciu umowy. W razie braku odmiennego postanowienia stron przepisy każą traktowaé zadatek jako zabezpieczenie wykonania umowy i jednocześnie odszkodowanie na wypadek jej niewykonania. Jeżeli strona dochodzi wykonania umowy, zadatek nie odgrywa szczególnej roli. Jego znaczenie ujawnia się wtedy, gdy strona uprawniona rezygnuje z dochodzenia świadczenia, do którego na podstawie umowy ma prawo i którego nie uzyskała. W takim przypadku, jeżeli otrzymała zadatek, ma prawo go zatrzymać, natomiast jeżeli sama zadatek dała, może zadąć jego zwrotu w podwójnej wysokości (art. 394 § 1 k.c.). Równocześnie zadatek stanowi cale odszkodowanie za niewykonanie umowy i strona nie może się domagać odszkodowania wyższego, niezależnie od wielkości szkody.
W razie wykonania umowy zadatek podlega zaliczeniu na poczet wynagrodzenia.
Umowne prawo odstąpienia to zawarowane w umowie prawo jednej lub obu stron do odstąpienia od umowy w przyszłości. Polega ono na tym, że strona uprawniona może w drodze jednostronnego oświadczenia skierowanego do partnera spowodować, że umowa będzie traktowana jako nie zawarta. Umowa musi oznaczaé termin, w ciągu którego można skorzystać z prawa odstąpienia. Jeżeli odstąpienie od umowy miało miejsce już po jej wykonaniu, strony powinny sobie zwrócić w stanie nie zmienionym wszystko co otrzymały (art. 395 k.c.).
Prawo odstąpienia od umowy może być zastrzeżone warunkowo, to jest na wypadek zajęcia przewidzianych w umowie okoliczności.
Odstępne polega na tym, że strona zastrzega sobie prawo odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej kwoty pieniężnej (art. 396 k.C.). Prawo to może być zastrzeżone na rzecz jednej lub obu stron. Strona może odstąpić od umowy w drodze oświadczenia skierowanego do kontrahenta, pod warunkiem wszak że, jednocześnie płaci odstępne. W przeciwnym razie oświadczenie o odstąpieniu jest bezskuteczne.
Przez wykonanie zobowiązania należy rozumieć spełnienie świadczenia lub świadczeń, jakie na strony nakłada treść stosunku zobowiązaniowego. Wykonują zobowiązanie wynajmujący i najemca, pierwszy przez udostępnienie wynajętej rzeczy, drugi przez płacenie czynszu; w umowie sprzedaży sprzedawca przenosi na kupującego prawo wlasności i wydaje mu rzecz, ten zaś płaci ustaloną cenę itd.”
Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią oraz w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu, zasadom współżycia społecznego i ustalonym zwyczajom (art. 354 § 1 k.c.).
Decydujące znaczenie dla oceny, czy dłużnik wykonał zobowiązanie we wlaściwy sposób, ma treść zobowiązania, zwłaszcza gdy wynikło ono z zawartej przez strony umowy. Strony powinny wówczas tak się zachować, takie wykonać czynności, jakie zostały ustalone w umowie. Pozostałe wymogi określone w art. 354 § 1 k.c. mają w praktyce mniejsze znaczenie.
Dłużnik powinien spełnić swoje świadczenie w całości. Jednakże wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, nawet jeżli cala wierzytelność jest już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia naruszałoby jego uzasadniony interes. Dotyczy to zwłaszcza zobowiązań pieniężnych, które z natury rzeczy są podzielne, a każda spłacona część należności polepsza sytuację wierzyciela. Jeżeli wiec dłużnik w umówionym terminie zwraca jedynie 1000 zł zamiast umówionych 5000 zł, wierzyciel nie może odmówié ich przyjęcia powołując się na fakt, że dłużnik powinien w tym terminie zwrócić ca1ośc..
Dłużnik w zasadzie nie ma obowiązku spełnić świadczenia osobiście, może to za niego zrobić inna osoba. Dotyczy to między innymi wszelkich świadczeń pieniężnych. Obowiązek osobistego
spełnienia świadczenia istnieje tylko wówczas, gdy wynika to wyraźnie z umowy lub jednostronnej czynności prawnej albo z w1aściwości świadczenia, albo gdy tak stanowi ustawa. Strony w każdym przypadku mogą się umówić, że świadczenie zostanie spełnione przez d1użnika osobiście. Gdy klient zamówi portret u znanego malarza, to sama w1aściwośc tego rodzaju świadczenia narzuca artyście obowiązek osobistego wykonania. Co do obowiązku osobistego wykonania zobowiązania wynikającego z ustawy, to na przykład przepisy regulujące umową zlecenia nakazują, z pewnymi tylko wyjątkami, przyjmującemu zlecenie wykonaé je osobiście (art. 739 § 1 k.c.).
Wierzyciel ma obowiązek współdziałać przy wykonaniu zobowiązania, na przykład klient powinien stawić się do przymiarki u krawca, lokator udostępnić malarzowi mieszkanie, które ma być odnowione itp.
Wykonanie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie.
O miejscu wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim umowa stron. Strony dysponują w tym zakresie w zasadzie pełną swobodą, mogą ustalić miejsce spełnienia świadczenia zgodnie ze swymi interesami. Przeszkodę może tu stanowié jedynie natura świadczenia, jeżeli daje się ono spełnić tylko w jakimś okreś1onym miejscu.
W razie braku odpowiednich postanowień umownych o miejscu wykonania zobowiązania decyduje więc z kolei właściwość zobowiązania. I tak na przykład miejscem wykonania zobowiązania polegającego na wybudowaniu domku jednorodzinnego może być tylko wskazana przez zamawiającego działka budowlana, miejscem naprawy zegara ratuszowego — wieża ratuszowa itd.
Jeż1i wreszcie przy pomocy wymienionych wyżej kryteriów nie można ustalić miejsca wykonania zobowiązania, w grę wchodzi generalna zasada, która każe zobowiązanie wykonać w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika. W związku z tym klient powinien odebrać buty w punkcie naprawczym, uszyte ubranie u krawca, okulary u optyka.
Zasada ta nie znajduje zastosowanie do jednego z rodzajów zobowiązań, mianowicie zobowiązań pieniężnych. Kwotę pieniężną dłużnik ma obowiązek przesłać wierzycielowi do jego miejsca zamieszkania lub siedziby, na swój koszt i ryzyko.
Termin wykonania zobowiązania jest zazwyczaj przez strony ustalony w umowie, może także wynikać z właściwości świadczenia. Dopiero z braku tych kryteriów wchodzą w grę przepisy ustawy, które nakazują dłużnikowi spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela. Wierzyciel powinien uwzględnić czas potrzebny dłużnikowi na przygotowanie i spełnienie świadczenia.
W wielu przypadkach termin świadczenia za1eży od wypowiedzenia, czyli jednostronnego oświadczenia woli jednej ze stron. Wypowiedzenie może wynikać z ustawy lub umowy stron. Na przykład udzieloną bezterminowo pożyczkę na1eży zwrócić w ciągu sześciu tygodni po jej wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę (art. 723 k.c.).
Przy omawianiu podziału umów na jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące była mowa o tym, ze szczególnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne, to znaczy takie, w których strony zobowiązały się do świadczeń ekwiwalentnych, świadczeń mających dla nich wzajemnie równą wartość. Wykonanie zobowiązań wynikających z takich umów, czyli zobowiązań wzajemnych, oparte jest na szczególnych zasadach.
Świadczenia wynikające z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie przez strony (art. 488 § 1 k.c.). Obowiązek wcześniejszego świadczenia musi wynikać wyraźnie z umowy, ustawy lub wydanego w sprawie orzeczenia sądowego.
Strona, która nie otrzymała świadczenia w terminie, może wstrzymać się ze świadczeniem wzajemnym. Prawo wstrzymania się ze świadczeniem ma na celu skłonienie kontrahenta do wykonania umowy.
Prawo wstrzymania się ze spełnieniem umówionego świadczenia w pewnym przypadku służy także stronie, która w umowie wzajemnej zobowiązała się świadczyć wcześniej niż partner. Ma to miejsce wtedy, gdy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony spełnienie świadczenia przez tę stronę jest wątpliwe (art. 490 k.c.). Prawo to nie służy stronie, jeżeli o złym stanie majątkowym partnera w chwili zawarcia umowy wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Zgodnie z ogólna zasadą art. 6 k.c., że ,,ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”, dłużnik powinien wykazać, że świadczenie spełnił i że jest to w1aśnie to świadczenie, do którego był zobowiązany.
W celu ułatwienia mu tego zadania przepisy nakładają na wierzyciela obowiązek wydania pokwitowania. Dłużnik, który spełnił świadczenie, ma prawo żądać od wierzyciela pisemnego poświadczenia, że otrzymał należne świadczenie (art. 462 k.c.). Nie wystarczy samo potwierdzenie otrzymania na przykład określonej kwoty, lecz z pokwitowania musi wynikać, że dłużnik w ten sposób spełnił swój obowiązek z tytułu jakiegoś długu. Pokwitowania może się domagaé nie tylko dłużnik, lecz również każda osoba, która za niego spełnia świadczenie.
Jeżeli wierzyciel odmówi wydania pokwitowania, dłużnik z wyjątkiem pewnych przypadków mole się wstrzymać ze spełnieniem świadczenia i nie popada przez to w zwłokę. Służy mu zawsze prawo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, co jest równoznaczne z wykonaniem jego obowiązku.
Niezależnie od pokwitowania dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu dokumentu stwierdzającego zobowiązanie, na przykład weksla, dokumentu stwierdzającego udzielenie pożyczki. Jeżeli dłużnik spełnia świadczenie częściowo, może żądać zrobienia na dokumencie stosownej notatki (art. 465 § 1 k.c.).
Pisemne potwierdzenie odbioru dłużnej sumy uzasadnia domniemanie, ze wszystkie dodatkowe należności (odsetki, koszty) zostały także zapłacone.
...
moli211