Szczepienia ochronne

Szczepienia ochronne (obowiązkowe), jak i szczepienia zalecane (nieobowiązkowe), oparte są na poznanych mechanizmach przeciwzakaźnej odporności organizmu człowieka. Najnowsze badania immunologiczne nie zmieniły zasad stosowania szczepionek lub ściślej — antygenów powodujących syntezę swoistych przeciwciał i wzmacniających odporność komórkową.

Szczepienie ochronne polega na sztucznym wprowadzeniu określonych antygenów w postaci szczepionki do organizmu, w celu uodpornienia go na naturalne zakażenie drobnoustrojem chorobotwórczym lub niekiedy — kilkoma drobnoustrojami.

Szczepionki wprowadzane są najczęściej do organizmu drogą pozajelitową (zastrzyk), rzadziej podawane są doustnie, jak np. przeciw poliomyelitis, jeszcze rzadziej — metodą rozpylania donosowego

Zależnie od sposobu przygotowania antygenu:

n                   żywe (naturalne szczepy, rzadko stosowane),

n                   żywe — atenuowane, niepatogenne, np. BCG, poliowirusy szczepionkowe,

n                   zabite — pełnokomórkowe, względnie zabite wiriony,

Zależnie od sposobu przygotowania antygenu:

n                   anatoksyny (otrzymywane z toksyn) — błonicza i tężcowa,

n                   frakcje antygenowe, izolowane z komórek na drodze chemicznej,

n                   otrzymywane na drodze inżynierii genetycznej (czyste, swoiste białka lub glikoproteidy), np. szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typ B.

Zależnie od pochodzenia szczepu:

n                   autoszczepionki,

n                   heteroszczepionki

Zależnie od drobnoustroju:

n                   bakteryjne,

n                   wirusowe,

n                   mieszane.

Zależnie od zakresu działania uodparniającego:

n                   swoiste (skierowane przeciw określonemu zarazkowi, toksynie),

n                   nieswoiste (skierowane przeciw różnym drobnoustrojom).

Zależnie od stanu fizykochemicznego:

n                   płynne (zawiesina komórek, wirionów, roztwór antygenu),

n                   stałe (liofilizowane lub wysuszone).

Zależnie od zawartości:

n                   monowalentne, zawierające jeden antygen,

n                   poliwalentne, zawierające kilka antygenów,

n                   kombinowane, zawierające anatoksyny i zabite komórki, np. DiTePer.

Podział szczepień ochronnych

n                   Szczepienia obowiązkowe( według obowiązującego kalendarza szczepień)

n                   Szczepienia zalecane przez Głównego Inspektora Sanitarnego, np. dla wyjeżdżających za granicę.

Podział szczepień ochronnych

Szczepienia nieobowiązkowe:

n                   ze wskazań lekarskich, np. przeciw wirusowi opryszczki,

n                   na życzenie zainteresowanych, np. przeciw grypie u personelu medyczni

Kalendarz szczepień

n                   O rodzaju i zasięgu szczepień decydują wyniki analizy sytuacji epidemiologicznej w kraju, spostrzegane sezonowe lub lokalne zwyżki zapadalności, przewidywane narażenie określonych grup osób na zakażenie, a także realna możliwość przywleczenia niektórych (wysoko zakaźnych) chorób do kraju

Kalendarz szczepień

n                   Po analizie wszystkich parametrów, Główny Inspektor Sanitarny ustala (na każdy rok) program szczepień, zwany v kalendarzem szczepień obowiązkowych. Podana jest w nim ilość, kolejność i jakość szczepień. Za uchylanie się lub niepoddawanie przez rodziców dzieci tym szczepieniom, mogą oni ponieść kary administracyjne.

Kalendarz szczepień

n                   Poza kalendarzem szczepień, o wprowadzeniu niektórych szczepień lokalnych, np przeciw durowi brzusznemu, przeciw tężcowi, przeciw hepadnawirusowi nr l, mogą decydować wojewódzcy inspektorzy sanitarni.

Kalendarz szczepień

n                   W razie sytuacji nadzwyczajnych, jak powódź, pojawienie się nowej odmiany zarazka, obowiązek poddania się szczepieniom może być rozszerzony na całą lub określoną część populacji, która znajduje się w strefie zagrożenia epidemicznego.

Organizacja szczepień

n                   Na terenie kraju obrotem szczepionek zajmują się wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne (zamówienie, odbiór, transport, przechowywanie i rozprowadzanie). Ze stacji wojewódzkich szczepionki są pobierane przez stacje terenowe, k lorę rozprowadzają je do punktów szczepień.

n                   W Polsce szczepienia obowiązkowe są bezpłatne.

Organizacja szczepień

n                   Szczepienia realizowane są w zakładach opieki zdrowotnej oraz zakładach nauczania i wychowania. Wyznaczeni pracownicy odpowiedzialni są za wezwanie we właściwych terminach oraz szczepienie odpowiednich osób (dzieci) i po uprzednim wykluczeniu przeciwwskazań na podstawie badania lekarskiego.

Organizacja szczepień

n                   W placówkach tych powinno być osobne pomieszczenie, zwane punktem szczepień, gdzie zależnie od przewidywanej liczby szczepionych pracuje jedna lub kilka pielęgniarek przeszkolonych w zakresie wszystkich rodzajów szczepień. Punkt jest czynny tylko podczas pracy lekarza (konieczne badanie lekarskie przed szczepieniem).

Organizacja szczepień

n                   Niektóre szczepienia wykonywane są poza punktem szczepień, np. szczepi enia BCG wykonywane są na oddziałach położniczo-noworodkowych, szczepienia i doszczepienia przeciwko tężcowi wykonywane są w poradniach chirurgicznych, chirurgicznych izbach przyjęć, ambulatoriach chirurgicznych pogotowia ratunkowego.

Organizacja szczepień

n                   Przeciwko żółtej gorączce prowadzone są szczepienia w wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych w Warszawie i Katowicach oraz w stacji w Gdyni i w portowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych w Gdańsku, Świnoujściu i Szczecinie.

Organizacja szczepień

n                   W razie konieczności punkty szczepień można organizować w zakładach pracy, w szkołach, w domach prywatnych oraz w specjalnych samochodach, jako tzw. ruchome punkty szczepień.

Program Szczepień Ochronnych (PSO) składa się z następujących części:
 

n                   Kalendarz szczepień

¨      Szczepienia dzieci i młodzieży według wieku

¨      Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie

n                   Szczepienia zalecane

¨      Finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia

¨      Nie finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia

•                    KALENDARZ SZCZEPIEŃ
(część A i B)
 

I. B. SZCZEPIENIA OSÓB NARAŻONYCH W SPOSÓB SZCZEGÓLNY NA ZAKAŻENIE

Organizacja szczepień

n                   Przeprowadzanie szczepień dzieci w wieku szkolnym na jesieni, tj. u rozpoczynających naukę jest uzasadnione względami merytorycznymi:

¨      wyprzedza sezonową zwyżkę zachorowań (styczeń - maj następnego roku kalendarzowego),

¨      chroni dzieci w nowym środowisku przed zakażeniami kontaktowymi,

¨      dopiero na jesieni większość dzieci urodzonych w tym samym roku osiąga wiek wskazany w programie szczepień ochronnych.

ODSTĘPY MIĘDZY SZCZEPIENIAMI

Zasady przechowywania szczepionek

n                   Wszystkie szczepionki powinny być przechowywane w lodówce w temp. 4-10°C. Wyższa temperatura niekorzystnie wpływa na aktywność niektórych szczepionek zabitych i anatoksycznych.

n                   Zamrożenie tych szczepionek powoduje pozbawienie ich mocy antygenowej i powoduje jej skłaczenie.

n                   Każda szczepionka ma określony termin ważności, który powinnien być ściśle kontrolowany

Sprzęt i zestawy szczepień

n                   W punkcie szczepień powinny być oddzielne zestawy do każdego rodzaju wykonywanych szczepień: np. zestaw do szczepienia Di-Te-Per, itd. Podczas szczepienia dzieci powinien być zawsze przygotowany zestaw przeciwwstrząsowy.

Zadania personelu punktu szczepień

n                   Lekarz, któremu podlega punkt szczepień, odpowiedzialny jest za przeprowadzenie szczepień. Do jego zadań należy: badanie osób przed szczepieniem, ocena odczynów i powikłań poszczepiennych, ogólna ocena pracy punktu szczepień.

Zadania personelu punktu szczepień

n                   Pielęgniarka pracująca w punkcie szczepień odpowiedzialna jest za: terminowe wzywanie dzieci do punktu szczepień, wykonanie zabiegów, prowadzenie dokumentacji, zaopatrzenie punktu w sprzęt i szczepionki, dbałość o prawidłowe przechowywanie szczepionek oraz sprzętu jednorazowego użytku do wykonywania szczepień.

Dokumentacja szczepień

n                    Każda placówka prowadząca szczepienia powinna posiadać materiały na temat szczepień, jak: aktualny kalendarz szczepień ochronnych, instrukcje i bieżące zalecenia dotyczące szczepień.

n                    Każdy wykonywany zabieg odnotowuje się w dwu dokumentach: indywidualnym szczepionego dziecka i własnej dokumentacji placówki szczepiącej.

n                    Jedynym obowiązującym dokumentem indywidualnym jest Książeczka Zdrowia Dziecka, przeznaczona dla wszystkich dzieci od urodzenia do ukończenia 18 roku życia

Najczęstsze powikłania szczepień

W organizacji szczepień:

n                   nieodpowiednie planowanie szczepień i brak współpracy pomiędzy jednostkami służby zdrowia odpowiedzialnymi za ich realizację,

n                   brak zrozumienia celowości szczepień u osób szczepionych,

n                   nieprzestrzeganie kalendarza szczepień przez pracowników służby zdrów i, i

n                   nieprawidłowy układ kartotek i nieczytelne wpisy w kartach szczepień o wykonaniu szczepień:

Najczęstsze powikłania szczepień

n                   nieprawidłowe przechowywanie szczepionki i nieprzestrzeganie terminów ważności,

n                   niewłaściwe dawkowanie szczepionki,

n                   nieużywanie sprzętu jednorazowego użytku,

n                   brak badań lekarskich przed szczepieniem,

n                   nieprzestrzeganie przeciwwskazań do szczepień,

n                   nieprawidłowa droga podania szczepionki.

Odczyny poszczepienne

Odczyny miejscowe: zaczerwienienie, obrzęk, naciek, bolesność w miejscu wstrzyknięcia, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, mogą wystąpić jaku reakcje typu wczesnego, od 2 do 8 godzin po szczepieniu

Odczyny poszczepienne

n                   Największe odczyny występują po szczepieniach zawierających żywe drobnoustroje, najmniejsze po anatoksynach. Przyczyną pojawienia się odczynu może być namnażanie się drobnoustrojów w miejscu podania lub uczulenie na białko i składniki szczepionki.

Odczyny poszczepienne

n                   Odczyny ogólne występują rzadziej niż miejscowe, polegają na niewielkim wzroście temperatury lub wysokiej gorączce, złym samopoczuciu, bólach głowy i mięśni; może objawiać się świąd, obrzęk powiek, wysypki uczuleniowe, poroń i objawy chorobowe. .

Powikłania poszczepienne

spowodowane niewłaściwym szczepieniem:

n                   reakcje alergiczne, do wstrząsu anafilaktycznego włącznie, oraz nasilone odczyny miejscowe i ogólne,

n                   zakażenia bakteryjne w miejscu szczepienia albo przeniesienie wirusa zapalenia wątroby typu B lub C.

Powikłania poszczepienne

Powikłania spowodowane patologiczną reakcją ustroju na szczepie nią prowadzone prawidłowo:

n                   pokrzywka atopowa,

n                   astma atopowa,

n                   wstrząs anafilaktyczny,

n                   poszczepienne zapalenie mózgu lub rdzenia .

Powikłania poszczepienne

n                   drgawki lub encefalopatia,

n                   zapalenie mięśnia serca,

n                   zapalenie stawów i kości,

...