Techniczne środki pracy biurowej
I. Organizacja stanowiska pracy
Obecnie terminem „praca biurowa” obejmuje się różnorodne zawody związane z pracą umysłową o różnym stopniu skomplikowania, od prostych rutynowych prac, niewymagających dużego intelektualnego zaangażowania, do prac twórczych, o dużym stopniu odpowiedzialności. Ten typ pracy dominuje w bankach, giełdach, firmach ubezpieczeniowych, prawniczych, notarialnych, podatkowych, doradczych, informatycznych, administracji państwowej itp. Cechą charakterystyczną pracy biurowej jest jej niematerialny produkt, który powstaje w procesie zbierania i przetwarzania informacji. Zbieranie i przetwarzanie informacji jest podstawą różnego typu utworów, decyzji i prognoz.
Z ergonomicznego punktu widzenia, wszystkie prace biurowe, niezależnie od ich merytorycznych celów, można scharakteryzować, jako prace umysłowe, wykonywane w pozycji siedzącej.
Pozycja ta daje dobrą stabilizację dla precyzyjnej pracy rąk, skutkuje niewielkim kosztem energetycznym wykonywanych czynności, gdyż nie angażuje dużych grup mięśni. W tym kontekście praca biurowa jest określana, jako lekka. Jednak praca ta, zwłaszcza wykonywana w nieodpowiednich warunkach, może stać się źródłem wielu uciążliwości prowadzących do pogorszenia stanu zdrowia i ogólnej kondycji fizycznej lub psychicznej pracownika, a w konsekwencji również znacznego spadku wydajności pracy.
Podstawowe czynniki uciążliwe, mogące występować na stanowiskach pracy biurowej to:
1. Obciążenia mięśniowo-szkieletowe
Pozycja siedząca utrzymywana długotrwale podczas pracy może stać się uciążliwa. Konsekwencją unieruchomienia jest niekorzystne obciążenie kręgosłupa (wzrost ciśnienia krążków), statyczne obciążenie mięśni tułowia i pleców, które sprzyja tworzeniu się nieprawidłowych krzywizn kręgosłupa. Zaburzenia krążenia w obrębie ud mogą wynikać ze zbyt wysokiego siedziska i nieprawidłowo ukształtowanej krawędzi płyty siedziska. Jak podaje wiele źródeł literaturowych, dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego u osób wykonujących prace w pozycji siedzącej obejmują ok. 35% tej populacji pracowników. Obciążenie statyczne może wynikać z utrzymywania jednej pozycji, bez możliwości jej zmiany na inną, przez 70% czasu pracy. Brak aktywności fizycznej powoduje spowolnienie procesów fizjologicznych. Wśród nich spowolnienie krążenia, spłycenie oddechu może być przyczyną niedotlenienia, przejawiającego się znużeniem, zmniejszeniem wydolności fizycznej i umysłowej.
2. Stres
Praca rutynowa jest często monotonna, co powoduje znużenie, dużą ilość popełnianych błędów, brak zaangażowania w pracę. Z kolei intensywnej pracy umysłowej, wykonywanej często pod presją czasu i w warunkach napięć między pracownikami i pracodawcami towarzyszy stres, powodując zmęczenie, bóle głowy, frustracje, wypalenie.
3. Niewłaściwe oświetlenie
Intensywna praca wzrokowa w nieodpowiednich warunkach oświetlenia może powodować lub pogłębiać zmęczenie.
4. Hałas
Hałas w pomieszczeniach pracy biurowej emitowany przez kserokopiarki, telefony, faksy, najczęściej nie występuje w natężeniach, które powodowałoby uszkodzenia narządu słuchu, ma charakter przeszkadzający.
5. Szkodliwe substancje chemiczne
6. Nieodpowiednia wentylacja
7. Obciążenie termiczne
Aby uniknąć wymienionych uciążliwości lub przynajmniej ograniczyć zakres ich oddziaływania na pracowników warto stosować podstawowe zasady oceny i kształtowania warunków pracy w biurze.
Jednym z ważnych elementów działań zmierzających do oceny ryzyka zawodowego są systematyczne przeglądy warunków pracy. Polecanymi narzędziami do analizy i oceny warunków pracy biurowej są listy kontrolne, uwzględniające wymagania wymienionych wyżej uregulowań prawnych i normalizacyjnych z tego zakresu.
Zgodnie z zaleceniami, analizie powinny być poddawane wszystkie ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa i ergonomii elementy stanowisk pracy w celu ich poprawy, tak aby warunki pracy gwarantowały:
Ø dostatecznie przestronne pomieszczenia dla pracowników, wydzieloną przestrzeń dla klientów, wystarczająca przestrzeń na biurku na dokumenty i komputer, bezpieczne drogi komunikacyjne
Ø odpowiadające wymaganiom wyposażenie w narzędzia pracy (sprzęt komputerowy, drukarki, kserokopiarki, faksy, oprogramowanie)
Ø właściwe wyposażenie w meble – zwłaszcza ergonomiczne siedziska, ważne dla pracy siedzącej
Ø prawidłowe warunki równomiernego oświetlenia pomieszczeń i pola pracy (np. brak odbić na ekranie monitora) zapewniające pracę nie prowadząca do nadmiernego zmęczenia wzroku, co jest szczególne istotne przy intensywnej pracy wzrokowej z monitorem
Ø niski poziom hałasu, zgodny z normami hałasu dla pracy umysłowej
Ø temperaturę i wilgotność pomieszczeń zapewniające komfort cieplny
Przedmiotem wnikliwej analizy i oceny powinny być: analiza pozycji, czynności pracy i ręcznych prac transportowych, z punktu widzenia obciążenia układu kostno-mięśniowego. Konieczna jest ocena czasu przyjmowania pozycji wymuszonych, prac powtarzalnych., masy, drogi i sposobu przenoszenia materiałów.
Przedmiotem analizy powinny również być czynniki psychospołecznego środowiska pracy,: monotonia, obciążenie psychiczne, stres spowodowany organizacją pracy biurowej, stosunkami międzyludzkimi i sposobem zarządzania. Wnikliwa analiza warunków pracy i następnie ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy stanowi konieczny etap do opracowania programu działań zmierzających do optymalizacji pracy.
II. Wymagania dotyczące pomieszczeń
Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu wykonywania pracy.
Pomieszczenia te i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności powierzchnia pomieszczeń pracy i ich wysokość powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.
Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy (tj. tych, w których pracownicy przebywają powyżej 4 godzin) powinno przypadać co najmniej 13m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2m2 wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne wyposażenie stanowisk pracy).
Wysokość pomieszczeń stałej pracy nie może być mniejsza niż 3 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniach tych nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia.
Dopuszcza się obniżenie wysokości tych pomieszczeń do 2,5 m w świetle jeżeli:
Ø w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia
Ø przy pracach w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych (określonych w polskich normach), a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia.
Wysokość pomieszczeń, w których pracownicy przebywają jedynie od 2 do 4 godzin w ciągu doby, nie może być mniejsza niż 2,2 m.
Pomieszczenia pracy powinny być oświetlone światłem dziennym oraz światłem elektrycznym (spełniającym wymagania określone w polskich normach).
Okna w pomieszczeniach pracy powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.
W pomieszczeniach pracy należy utrzymywać temperaturę nie niższą niż 18°C oraz zapewnić odpowiednią wentylację lub klimatyzację (urządzenia wentylacji mechanicznej powinny być tak instalowane, aby strumień powietrza nie był kierowany bezpośrednio na stanowiska pracy).
III. Organizacja przestrzenna stanowisk pracy biurowej
Organizacja przestrzenna stanowisk pracy biurowej powinna być dostosowana do charakteru i wymagań wykonywanej pracy.
Jeżeli jest to praca prosta, rutynowa, o zautomatyzowanym toku, wymagająca stałej łączności między stanowiskami, wówczas dobrym rozwiązaniem będzie pomieszczenie wielkoprzestrzenne - najlepiej, w miarę komplikacji zadań, podzielone na strefy pracy grupowej, czy boksy biurowe.
Rysunek 1 Wielkoprzestrzenne rozwiązania pomieszczeń pracy biurowej
Wielkoprzestrzenne rozwiązania pomieszczeń pracy spotyka się w instytucjach o dużej liczbie stanowisk pracy biurowej, w bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych, gdzie poszczególne sprawy załatwiane są w kolejnych stanowiskach pracy, a płynny tok pracy wymaga stałej i szybkiej łączności między pracownikami.
Jest to rozwiązanie stwarzające największą swobodę w organizacji stanowisk pracy. W dużych pomieszczeniach przestrzeń może być zagospodarowana w zależności od aktualnych potrzeb, może być też podzielona na mniejsze boksy niepełnymi, ruchomymi ściankami działowymi. Stwarza to możliwość maksymalnego wykorzystania przestrzeni, swobodnego kształtowania liczby stanowisk i stosowania różnych rozwiązań organizacyjnych zgodnych z technologią pracy biurowej, z obiegiem dokumentów.
Taka koncepcja pomieszczeń pracy sprzyja dobrej organizacji pracy zespołowej i dyscyplinie pracy, jest dobra w przypadku pracy rutynowej. Zaspokaja również potrzebę kontaktów socjalnych, co jest pożądane, przeciwdziała bowiem monotonii i znużeniu, które są szczególnie dotkliwym ubocznym skutkiem pracy rutynowej. Monotonia i nuda działają niekorzystnie nie tylko na zdrowie psychiczne pracownika, ale i na wydajność pracy. Skutecznym sposobem przeciwdziałania monotonii jest urozmaicenie organizacji pracy przez rotacyjne wykonywanie zadań (tam, gdzie to możliwe), czy przerwy w pracy.
Koncepcja wielkoprzestrzenna biur nie stwarza jednak dobrych warunków do pracy koncepcyjnej i utrudnia utrzymanie dobrych warunków środowiska pracy.
Zapewnienie w dużej hali optymalnych, materialnych warunków pracy, a zwłaszcza:
Ø dobrej wentylacji (klimatyzacji)
Ø efektywnego wytłumiania hałasu przy wielu źródłach dźwięku
Ø właściwego oświetlenia w pomieszczeniach podzielonych na boksy jest trudne i kosztowne.
Tam, gdzie w pracy biurowej występuje przewaga pracy twórczej i koncepcyjnej, korzystniejsze z ergonomicznego punktu widzenia są pomieszczenia indywidualne, nie większe niż na 3 stanowiska pracy, a wielkoprzestrzenna koncepcja organizacji stanowisk pracy nie jest korzystna, a przeciwnie - utrudnia wykonanie pracy.
W pracach wymagających wysokich kwalifikacji i samo...
gosicka