Karl Rahner - Człowiek dzisiejszy a religia.pdf - Teologia Fundamentalna - MonikaGebicka11

CZŁOWIEK DZISIEJSZY A RELIGIA

wszystko, co się składa na życie po ludzku. Dzieje się

to wówczas, gdy na przykład rzeczy takie jak małżeń

stwo, sztuka, przyjaźń, a nawet religia .stają się dla

kogoś środkami czy formami reprezentowania jego

istnienia jako „managera", gdy są świadome lub po

cichu przeżywane jako przedłużenie życia w tej roli,

gdy występować zaczyna ślepota na ich sens jako rze

czywistości życia ludzkiego w ogóle, a,ich sens jedyny

i usprawiedliwiający widzi się w tym tylko, czym one

są dla przedsiębiorstwa i dla zawodu przedsiębiorcy.

Kiedy niemądry frazes, występujący często w różnych

formach na klepsydrach: „Żył tylko dla firmy" staje

się rzeczywiście prawdziwy, znaczy to, że wystąpiło

jakieś fatalne dla człowieka zredukowanie czy zanik

sensu ludzkiego życia. Oczywiście, dzisiejsza rzeczywi

stość, ujęta konstrukcjami technicznymi i naukowymi,.

przedstawia więcej możliwości dla życia pełnią czło

wieczeństwa, niż to miało zwykle miejsce w pracy za

wodowej w dawnych czasach, gdyż dzisiejsze zawody

wymagają bardziej właśnie pełni człowieczeństwa, czyli

postawy twórczej, szerokości horyzontów, wyrobienia

artystycznego i politycznego, orientacji w najnowszych

odkryciach. A jednak pozostaje faktem, że człowiek

w samej tylko swojej dzisiejszości i człowiek w ogóle,

pełny człowiek — to nie jest po prostu to samo. Wy

trzymać ten pluralizm, mieć odwagę podjąć go w ca

łości i bezstronnie, nie sądzić, jak mawiał pewien daw

ny mistyk, że można osiągnąć wszystko w jednym ćwi

czeniu, to dziś podstawowy postulat autentycznego,

zdrowego ludzkiego życia. Tak jak część żyje zawsze

w całości i nie jest z nią nigdy sama, również dzisiej-

szość człowieka żyje w pełni całego jego ludzkiego ży

cia. Pragnienie i wysiłki, by nie być już niczym prócz

człowieka dnia dzisiejszego i jutra, nie tylko więc są

w całkiem prawdziwym sensie czymś nieludzkim, lecz

także (bez względu na wyroki krótkofalowego doświad

czenia) muszą szkodzić na dłuższą metę samej dzisiej

szości tego, kto się nimi kieruje. Jest bowiem jedną

z tajemnic skończonego bytowania, że każda z jego

chwil jest odmienna od wszystkich innych, a przecież

jednocześnie zależy od nich i bez nich nie istniałaby

Temat ,,Człowiek dzisiejszy a religia" zarysowuje

pytanie zbyt obszerne, by mogło być wyczerpująco

omówione w krótkim szkicu. Niechże więc czytelnik,

przyjmując go krytycznie i życzliwie, ma w pamięci,

że magnis voluisse sat est.

Na początku i jako wprowadzenie chcę podkreślić

jedno: człowiek dzisiejszy nie jest nigdy tylko dzi

siejszym człowiekiem. Nie wolno, aby nim był. Swo

istość, bardzo trudna zresztą do uchwycenia, która go

charakteryzuje, nie jest całością jego człowieczeństwa

i nie powinna być jako taka całość rozumiana i prze

żywana, mimo że odciska tak głębokie piętno na wszel

kich jej aspektach. Ktoś może uważać takie zdanie za

banał. Jest ono jednakże czymś więcej. W człowieku

żyje niezmiernie głęboka tęsknota do jedności — i jest

to tęsknota słuszna, Lecz właśnie ona sprawia, że gro

zi nam zawsze chęć sprowadzania wszystkiego do

wspólnego mianownika, chęć układania wszystkiego

w życiu w perspektywie jakiegoś jednego punktu, okre

ślania wszystkiego jako funkcji jakiejś jednej znanej

nam i możliwej do opanowania przez nas wielkości.

Tak jest w dziedzinie teorii, lecz jest tak również

w sferze działania praktycznego. Człowiek dzisiejszy

zagrożony jest przez to właśnie, że chce nieraz być

człowiekiem dzisiejszym i niczym więcej. Ktoś na

przykład, kogo nazywamy „typem managera", nie jest

w głębszym rozumieniu po prostu człowiekiem na

śmierć zapracowanym, tacy bowiem bywali zawsze,

czy to z przymusu, czy w własnej woli. Typ mana

gera, w sensie egzystencjalno-ontologicznym i napraw

dę etycznym, występuje wówczas, gdy ktoś zaczyna

uważać wszystko w życiu za funkcję swej roli zawo

dowej i identyfikować po prostu cale swoje życie z tą

rolą. To zaś musi prowadzić do zwichnięcia innych ży

ciowych dokonań, nawet gdy — biorąc materialnie —•

istnieją one wciąż jeszcze i na pozór obecne jest jeszcze

wcale. Omawiając współzależności między religią a spe

cyficzną dzisiejszością człowieka, zakładamy więc już

z góry, że ta jego swoistość nie może sama w sobie

stanowić dostatecznej bazy, zdolnej unieść jego reli

gię. Gdyby człowiek przestał być autentycznym, peł

nym człowiekiem, takim, który rozmyśla i kocha,

obcuje z ostatecznymi tajemnicami istnienia, zna skoń-

czoność i trwogę, świętość piękna, śmierć, wszelkie

moce pełnej człowieczej doli, jakich by nie nosiły

imion — to nie mógłby być w ogóle, na dłuższą metę,

ani prawdziwym człowiekiem, ani prawdziwym homo

religiosus. Religia bowiem, autentyczny stosunek do

Boga, do absolutnej, wszechobejmującej i wszechoca-

lającej tajemnicy istnienia, nie jest jakimś szczegól

nym, zlokalizowanym sektorem ludzkiego życia, lecz

jego pierwotną i scalającą je na powrót jednością. Żyje

ona tedy zawsze całością tego życia, które jest jedno

i które ma scalić. Jeśli więc człowiek dzisiejszy,

w swej dzisiejszej swoistości, miewa bolesne wraże

nie, że ta dzisiejszość właśnie czyni go otwarcie lub

ukradkiem areligijnym, winien spytać najpierw, czy —

zanim się to stało — nie był za mało człowiekiem, czy

nie zamienił się tylko w „managera" w egzystencjal-

no-ontologicznym sensie, który był wyżej opisany,

w człowieka, który czynić chce tylko jedno, ale tego

jednego szuka w strefie rzeczy robionych i planowa

nych, w strefie podległej światu, a nie w niewysło-

wionej tajemnicy Boga, w milczącej niepodległości,

której podlegamy wszyscy.

Są to jednak tylko uwagi wstępne, potrzebne dla

uniknięcia nieporozumień w zakresie tego, co chcę tu

powiedzieć. Spytajmy teraz, z najogólniejszego, teolo

gicznego punktu widzenia, na czym właściwie polega

dzisiejszość, by móc następnie rozważyć, z jakim sto

sunkiem do religii mamy do czynienia w dzisiejszym

człowieku. Odpowiedzią na to będzie całkiem proste

zdanie, które postaramy się wyjaśnić. Człowiek

w swym historycznym rozwoju osiągnął dziś jedno

znacznie i ostatecznie fazę twórczości własnej, stał się

w stosunku do swego środowiska, naprawdę i sku

tecznie, jego racjonalnie planującym panem i władcą.

Zdanie to nie ma być wyrazem najgłębszej i najbar

dziej podstawowej swoistości czołwieka dzisiejszego

i nie znaczy też, że twórczość w sztuce, myśli i słowie

nie występowała również dawniej, i to w sposób jesz

cze bardziej odpowiadający temu pojęciu. Chodzi nam

tylko o to, by ta dzisiejsza pozycja twórcza człowieka,

na którą się powołujemy, posłużyła za punkt wyjścia

do wyjaśnienia, w sposób powszechnie zrozumiały,

dzisiejszej sytuacji religijnej. Cóż więc oznacza ona

w naszym wypadku?

Człowiek żyje w środowisku. Jest istotą o stałycn

stosunkach ze światem zewnętrznym, z którym obcu

je, który przyjmuje, od którego zależy. To, co otacza

człowieka i przez co jest — empirycznie — unoszo

ny, nazywano dotychczas przyrodą. Oczywiście czło

wiek zawsze w tę przyrodę ingerował. Nie pozostał

w całej swej historii na stopniu „zbieracza", dość szyb

ko przestał się zadowalać tym, co przyroda propono

wała mu sama. Oswoił zwierzęta, zagospodarował gle

bę w pewien planowy i systematyczny sposób, robił

wynalazki, wznosił domy, sporządzał narzędzia. Jed-

nakże wszystkie te czynności twórcze aż do czasów

najnowszych były jakby wstawiane w wolną przyrodę

i człowiek spotykał tę przyrodę bezpośrednio, narażał

się je i i zawierzał, czując się zarazem jakoś bliskim je]

niezależnej od niego istocie. Była ona dla niego czymś

dostojnym, władczym i potężnym, czymś, co przyoble

ka bezpośrednio onieśmielająca i fascynująca zarazem

świetność noumenalna, czymś, co — według własnych

praw — żywi i chroni, sroży się i unicestwia. Łączył

się z tym jednak fakt, że'"rządy Boga, właściwego Boga,

i rządy przyrody przeżywano jako pewnego _ rodzaju

jedność. W przyrodzie przemawiał Bóg, w niej i przez

nią Jego łaskawość i Jego gniew stawały się bezpo

średnio jak gdyby namacalne. Zmiana pogody, piorun,

zara?a, wytryśnięcie nowego źródła, trzęsienie ziemi

i tvsiace innych zdarzeń tego typu, nieprzewidywal

nych, nieobliczalnych, stanowiło w ówczesnym prze

żywaniu jak gdyby wyrazy oddziaływania samego Bo

ga na człowieka, tak że człowiek ten, żyjąc w swobod-

nei i niepodległej mu przyrodzie, widział jej dzieje

oraz dzieje zbawienia i zła jako jedność, a w każdym

razie jako rzeczywistości o nieokreślonych jeszcze gra

nicach, zachodzące wciąż na siebie nawzajem. I w tym

świecie przyrody, nie opanowanej jeszcze, bliskiej, swo

bodnej, były naturalnie strefy zwykłości i przyzwy

czajenia, strefy obliczalne. W księgach Starego Testa

mentu występują już tu i ówdzie zdarzenia, które

świadczą, że były jakieś różnice i stopnie w odczuwa

niu przez człowieka noumenalnej przyrody jako obec

ności bezpośrednio boskich rządów. Nie było jednak

jeszcze sytuacji, w której człowiek, podsłuchawszy pra

wa przyrody, uzbroiłby się w nie niejako przeciw niej

samej, by ją nimi zniewalać, by się wyemancypować

spod ich brutalności i podporządkować je sobie. Dla

tego nawet dla religii, która nie mieszała już Boga

z przyrodą, uważała słońce, księżyc, gwiazdy i wszel

kie moce ziemi za Jego stworzenia, a nie za Jego- bez

pośrednie przejawy — przyroda ta była nadal jeszcze

czymś w rodzaju boskiego namiestnictwa i człowiekowi

nie pozostawało nic innego, jak być jej posłusznym,

w milczeniu i z pokorą, lub też modlić się i zaklinać

Tego, co był także jej Panem, by nakazał jej łaska

wość.

Dziś wszystko to zmieniło się radykalnie. Nie będzie

my się tu zajmować tym, czy jest to zmiana jakości,

czy tylko stopnia. Odpowiedź na to pytanie zależy od

treści pojęciowych, podkładanych pod te słowa, i od

punktu widzenia, z którego się patrzy. W każdym razie

zmiana ta jest znacznie większa, niż się zakłada w po

tocznych ocenach chrześcijańskich, a w narastającej

dopiero erze mikrofizyki, automatyzacji i cybernetyki

pogłębi się jeszcze niesłychanie, modyfikując dalej

i głębiej świadomość ludzką. I dziś istnieje jeszcze

wprawdzie przyroda wolna i niepodległa w sensie egzy

stencjalnym, lecz w odczuciu dzisiejszego człowieka

stała się ona czymś na kształt rezerwatu, jakiejś wy

sepki folkloru pozostałej z dawnych czasów. Nie twier

dzę, że jest tak rzeczywiście, ale że jest tak w odczu

ciu ludzkim. W każdym zaś razie nawet ta zmiana w sto

sunku do przyrody, która jest całkiem uzasadniona

obiektywnie, jest już zmianą olbrzymią. Jest jeszcze

wprawdzie nie opanowana przez nas pogoda, ale nie

umieramy już z głodu, gdy zniszczy ona zbiory w ja

kimś jednym rejonie. Wciąż bywamy chorzy, ale ma

my już dokładną znajomość chorób i ich praw, może

my z nimi walczyć, a średnia długość życia ludzkiego

wzrosła dwukrotnie. Nie żyjemy już we wnętrzu nie

zmiennej prawie przyrody, lecz tę przyrodę zmienia

my. Nie jesteśmy już tylko myślącymi podmiotami, któ

re duchowo i religijnie odcinają się od natury ludzkiej

i w świadomości swego bezpośredniego stosunku do jej

Stwórcy uważają się za wyższe od niej. Także w fi

zycznej już rzeczywistości, w twardych faktach dnia

codziennego przyroda stała się dziś materiałem i war

sztatem dla twórczych działań człowieka, została cał

kiem konkretnie „zdegradowana". W którymkolwiek

kierunku zwrócimy się w naszej przestrzeni życiowej,

napotykamy najpierw rozległe strefy nie tej przyrody,

którą zrobił Bóg, lecz tej, którą zrobiliśmy sami. Na

potykamy nasze światło, nasze nowe tworzywa,

środki komunikacji, które myśmy wynaleźli, zwierzęta

i rośliny wyhodowane przez nas, i to nie drogą przy

padkowych, podobnych do zabaw prób, lecz w wyniku

racjonalnego planowania, które trzeźwo, nieomal arbi

tralnie, stawia samo sobie cel i każe, by był osiągnięty.

Tyrady, które czyta się dziś wszędzie o podbojach prze

strzeni, mogą być w jakiejś części wytworami dość dzie

cinnej fantazji, mogą odmalowywać przyszłość utopij

ną i niemożliwą do urzeczywistnienia, lecz pozostaje

przecież faktem głęboko wstrząsającym, że święta Se

lene Greków, księżyc, który według Biblii Bóg osadził

na niebie jako światło nocy, osiągalny jest dziś dla po

cisków zrobionych ręką człowieka z gliny ziemi, i że

w dodatku okazuje się on w tym doświadczeniu martwą

kulą z tego samego materiału, który znajdujemy na na

szym globie, podczas gdy dawniej (jeszcze w obrazie

świata Nowego Testamentu) należał do sfery, której

mieszkańcy nie podlegali czasowi i żadnej zmianie, do

sfery, w której ciała niebieskie, wyjęte spod praw losu,

niezmiennie spokojne i zjednoczone w sobie ciągnęły

swymi niebieskimi szlakami. Przyroda dla dzisiejszego

człowieka nie jest już wspaniałą, niepodległą mu na-

miestniczką Boga, lecz materiałem, którego potrzebuje,

by budować sobie według własnych praw własny świat,

by doświadczać siebie w swojej własnej, wolnej twór

czości. Ten materiał twórczości ludzkiej ma oczywiście

pewne sobie właściwe prawa, które ciążą jeszcze nieraz

mocno człowiekowi. I oczywiście wobec tego jest to

twórczość podporządkowana zawsze czemuś co obce, co

dane z góry, a więc nie twórczość czysta, jak Boga, nie

twórczość idąca wyłącznie od środka, będąca sama sobie

prawem, wysnuwająca z. nicości — jednocześnie — ma

teriał wraz z jego formą. Twórczość człowieka, która

musi liczyć się z prawami materii, jest więc przez sam

swój wzrost wzrastaniem także posłuszeństwa, „niewol

nictwa" wobec obcego prawa. Jest jednak twórczością.

Wie i chce, opanowuje świat, zmusza przyrodę do służ

by. W ten sposób jednak, już nie tylko w sensie ducho

wym, lecz całkiem realnym, człowiek wydany jest we

własne ręce. Świat otaczający staje się jego własnym

obrazem, w swym środowisku spotyka samego siebie.

Nie będziemy już tu dalej opisywać tej zmiany, upod

miotowienia człowieka w realnym, doświadczalnym bez

pośrednio świecie. Jest bezsporne, że pojedyncze jed

nostki doświadczają w bardzo nierównym stopniu tej

swoistości człowieka dzisiejszego, są w bardzo nierów

nym stopniu świadome implikacji techniki, cybernetyki,

aktywności twórczej, „hominizacji" świata. Zależy to

od zawodu, wieku, od lokalnych cech węższego środo

wiska i kultury, wreszcie od odwagi, która rozstrzyga,

czy się tę świadomość dopuści, czy się ją zrepresjonuje.

I bezsporne jest też, że świat klerykalny, który istnieje

we wszystkich wyznaniach i którego udziałem są za

równo błogosławieństwa, jak niebezpieczeństwa „życia

duchowo-zakonnego", dopuszcza takie doświadczenie

najwolniej i z największymi oporami. Prawdą ogólną

jednak i uogólniającą się niepowstrzymanie jest to, że

człowiek dnia dzisiejszego i jutra jest człowiekiem, któ

ry staje się rzeczywiście podmiotem, który już nie tylko

w sensie teoretyczno-kontemplatywnym, ale też i cał

kiem realnym jest odpowiedzialny sam za siebie, który

dokonał faktycznie, a nie tylko myślowo i religijnie,

kopernikańskiego zwrotu od „kosmocentrycznej" do

„antropocentrycznej" perspektywy. Człowiek ten pla

nuje, jest w stałym, bezpośrednim kontakcie z nauką,

która nie zajmuje się estetyczno-filozoficzną kontem

placją świata, lecz przemyśliwa (także w swym teore

tyzowaniu), jak pokonać i opanować przyrodę, jak ode

brać jej, a przywłaszczyć sobie prawa działania. Czło

wiek stawia sobie wciąż nowe cele i zadania, wy

najduje nowe potrzeby, nowe chcenia, które sam wzbu

dza i obiecuje zaspokoić. Ryzykuje przy tym, że upra

wiając sztukę „kierowania ludźmi", reklamy, propa

gandy, zacznie w końcu traktować też samego człowie

ka jak materiał, który formuje według swych zamie

rzeń i samowładnie obranych celów. W planie empi

rycznym i przeżyciowym przyroda jest dziś dla niego

rzeczywiście kamieniołomem i placem budowy, na któ

rym świat ma dopiero zaistnieć. Świat, w którym bę

dzie żył jak w naprawdę własnym i w którym jeszcze

raz spotka siebie, nieomal jako własnego stwórcę,

jako Boga.

Zanim przejdziemy do pytania o znaczenie doświad

czenia twórczości i hominizacji świata dla stosunku do

Boga i dla religii w ogóle, trzeba zatrzymać się jeszcze

przy pewnym twierdzeniu teologicznym i zarazem hi

storycznym — że mianowicie taki rozwój spraw jest

nieunikniony. Odpowiada on w swym ostatecznym sen

sie istocie samego chrześcijaństwa. Wszelkie sentymen

talne tęsknoty za „naturą czystą", za jej noumenalną

władzą, za jej minioną, niezastąpioną pięknością i płod

nością — są i pozostaną „czystą romantyką". Tam na

wet, gdzie człowiek przyrodę chroni, gdzie zakładamy

parki narodowe, pielęgnujemy trawniki, zabezpieczamy

brzegi rzek i dokładamy starań, aby nie wymarły wie

loryby, jest to już przyroda przez nas samych dobro

wolnie zachowana od zniszczenia, jest to założony przez

nas ogród, a nie przyroda dzika, nie ta, w której żyli

jako jej część nasi przodkowie. Jest to już przyroda

sztuczna, zrobiona przez człowieka, stanowiąca jego

wyrafinowaną kulturę i znów w tym odbijająca jego

obraz. I ten bieg rzeczy jest nieunikniony. Nie musi się

koniecznie podkładać pod niego ideologii marksistow

skiej, ani też uważać go za triumf czy coś szczególnie

uszczęśliwiającego. Po prostu jest taki, jaki jest — i ta

kim pozostanie. Człowiek, który raz odkrył w sobie

możliwości władzy, nie zrezygnuje z niej już nigdy, nie

zrezygnuje z tego, by być panem. Srogim, walecznym,

wytrzymującym tysiące porażek, lecz potem znów z ko

lei odnoszącym upajające zwycięstwa w bitwie z przy

rodą o jej ujarzmienie. By być panem i twórcą świata,

który sam sobie kształtuje. Co więcej i co jeszcze waż

niejsze, ten obrót spraw nie jest — przy naprawdę do

głębnym oglądzie w świetle historii ducha i istoty na

szej religii — czymś, co powstało mimo chrześcijań

stwa lub obok niego, chociaż (o dobrotliwa ironio bo

ska!) właśnie ludzie Kościoła uświadamiają to sobie naj

później. Ten obrót spraw wypływa z istoty samego

chrześcijaństwa, jest konieczną fazą jego własnej hi

storii. I nic tu nie zmienia okoliczność, że związek ten

odkrywamy dopiero wówczas, gdy faza ta już 'nastąpiła,

że nie przewidywaliśmy jej przedtem, że w praktyce

przeżywaliśmy ją i przeżywamy jeszcze nieraz z trwo

gą, z ubolewaniami, z odrazą i długo nie chcieliśmy po

jąć, że mamy w niej do czynienia z historią chrześci

jańskiej rzeczywistości. Chociaż bowiem chrześcijań

stwo nie przeżywało tej fazy już od początku (w prze

ciwnym razie nie przeżywałoby i nie doznawało żad

nej w ogóle historii!), to jednak przynależy ona, mimo

to, do procesu rozwijania się i urzeczywistniania jego

życia. Nigdzie przecież człowiek nie jest bardziej niż

w chrześcijaństwie wolnym partnerem Boga, partne

rem do tego stopnia, że nie „ponosi" nawet własnego

zbawienia, lecz musi je czynić w sposób

wolny (nawet jeśli ten czyn jego wolności jest mu

dany dzięki łasce). Już na pierwszej stronie naszej księ

gi świętej jest zdanie: „I czyńcie sobie ziemię podda

ną". Chrześcijanin nie mógł ani nie potrzebował wcale

przewidywać z góry, jakie zadania i jaką historię zda

nie to kryje. Lecz człowiek w chrześcijańskim rozu

mieniu, człowiek, który wie, że jest w sposób najzupeł-

niejszy podmiotem wolności, który naprawdę zrozumiał,

że przyroda, to znaczy wszystko co go otacza, nie jest

Bogiem, lecz tylko tworem Boga, mniejszym niż on

sam, Jego partner, chrześcijanin, który wie, że w czło-

wieku i tylko w nim świat stał się, przez wcielenie,

bezpośrednią historią samego Boga i że om sam stoi po

stronie Boga w stosunku do stworzenia i nie może prze

to uważać przyrody tak łatwo za Bożą namiestniczkę,

gdyż w Bogu-człowieku stał się sam Jego namiestni

kiem wobec niej — taki człowiek, chrześcijanin, musiał

z czasem dojść do odkrycia, że ten jego zasadniczy sto

sunek do świata i przyrody urzeczywistniać się może

nie tylko w wewnętrznym życiu wiary, sumienia, mo

dlitwy, ale również w samym świecie i w materii świa

ta. Ze się urzeczywistnia w czynie poznawczym świec

kiej nauki i w wypływającym zeń czynie ujarzmienia

przyrody. Dlatego chrześcijanin może dostrzec koniecz

ność i chrześcijańskie źródło rozwoju, który nastąpił,

może rozwój ten uznać całkowicie za swe zadanie, zo

bowiązujące dla niego jako obrona i wprowadzenie

w czyn własnej godności, pochodzącej od Stwórcy

i najdostojniejszego Partnera.

Cóż mówi jednak ta właściwość dzisiejszej sytuacji

ludzkiej, gdy spojrzymy na nią od strony jej znaczenia

dla religii? To pytanie właśnie, sprowadzające wszyst

kie powyższe refleksje do naszego właściwego tematu,

musimy sobie teraz zadać.

Najpierw powiedzieć trzeba trzeźwo, odważnie i ucz

ciwie rzecz następującą. Sytuacja ta, na pierwszy rzut

oka i w pierwszym bezpośrednim przeżyciu, stanowi

bardzo poważną, głęboką trudność dla religijnego sto

sunku do Boga. Bóg rzeczywiście (tak to w każdym ra

zie wygląda) stał się znacznie bardziej odległy od czło

wieka, odkąd przyroda wydaje się zdegradowana do

materiału ludzkiej twórczości. Świat, dzięki odkryciu

jego praw oraz posługiwaniu się i manipulowaniu nimi,

dostał się wprawdzie pod władzę człowieka, lecz zara

zem stał się jakby gęsto utkaną przegrodą, która od

dziela od Boga. W przyrodzie i w tym, co z niej sam

produkuje, człowiek znajduje w sposób naoczny tylko

świat: prawa materii i odbicie samego siebie. Oczywi

ście, można powiedzieć zawsze: ależ świat jest i tak

przecież stworzony przez Boga, prawa w nim odkry

wane dał Bóg a wszystko, co czyni człowiek, czyni jako

istota obdarowana duchem i wolnością, którą Bóg tak-

Karl Rahner - Człowiek dzisiejszy a religia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: