DYKTATURY EUROPEJSKIE – ĆWICZENIA DR STACHOWIAK
1. Geneza
- nieudolne demokracje, nie wynikające z tradycji
- Niemcy
- inicjatorzy demokracji w Niemczech – Hindeburg – zwolennik żeby parlament przejął odpowiedzialność, myślał że niemiecki rząd demokratyczny będzie traktowany równorzędnie z innymi rządami – koniec I wojny światowej → w sumie ta demokracja nie chciana, chcieli jej tylko nieliczni → duże uprawnienia prezydenta, nie do końca wierzono w instytucje demokratyczne
- demokracja narzucona odgórnie, ruch taktyczny
- 2 nurty – carski i autokratyczny
- Hitler – narzucił totalitaryzm, ale nie za pomocą rewolucji, tylko tajnymi rozmowami porozumieniami
- kompleks państwa pokonanego, wielki kryzys, zagrożenie ze wschodu „czerwoni rzeźnicy” = bolszewicy
- systemy polityczne nie wytrzymały I wojny lub miały ogromne trudności po jej zakończeniu – Francja, W.
Bryt.
1) masy ludzkie biorące udział w wojnie
2) wielu poległo
3) wielu wraca – co z nimi zrobić, jak zagospodarować, jak się mają odnaleźć
- emocje
- Włochy – wielka uraza, w 1914 obiecano im tereny Jugosławii, nie dostali
- Niemcy – obarczone wina za wywołanie wojny, podyktowano im warunki
- Fr. – oburzona, że Niemcy tak mało ukarane
- W. Bryt. – Niemcy za słabe, Fr. za bardzo się wzmocniła
- I wojna światowa udowodniła, że państwo ma nieograniczone możliwości ( ingerencja państwa we wszystkie dziedziny życia, nowe podatki itp. )
2. Praktyczny cel ruchów totalitarnych
- ograniczyć i kontrolować społeczeństwo – ogarnięcie wszystkich sfer życia codziennego
- cel długoterminowy – przygotować naród do ekspansji = EKSPANSJONIZM
- cel ostateczny nie istniał ( cały czas się oddalał ) np. koniec eksterminacji Żydów, początek – Słowian
3. Wrogowie
- idea wroga obiektywnego = całe wybrane grupy społeczne
- wskazanie dokładnie wroga wewnętrznego i zewnętrznego
- wypowiadano wojnę własnemu społeczeństwu np. ZSRR
- Hitler – obsesyjna obawa, że powtórzy się motyw z I wojny światowej – cios w plecy ( rewolucja komunistów – robotników ), dążył do uspokojenia robotników
4. Propaganda totalitarna
- wchodząca we wszystkie dziedziny życia społ.
- agresywna – wdzierająca się w życie człowieka
- zero konkurencji
- cel – wychowanie narodu w odpowiednich ideach
- staje się nierozłączna z życiem człowieka
5. 3 okresy procesu totalitaryzacji
1) formowanie się totalitaryzmu – system totalit. nie powstał od razu, zależnie od przypadku – kilka, kilkanaście lat
2) okres dojrzałego totalitaryzmu – np. Rzesza Niemiecka 1939-45
3) długotrwały okres detotalitaryzacji – kryzys i upadek totalitaryzmu, po II wojnie światowej ( Niemcy to ominęło bo zniszczony przez aliantów )
XX Zjazd – tajny referat Chruszczowa – zaatakowanie kultu jednostki
1982-86 państwo by utrzymać niskie ceny mleka dopłacało więcej niż wynosił cały koszt wojny w Afganistanie – ZSRR
6. 3 źródła totalitaryzmu
- wynikające z ideologii, doktryn totalitarne - marksizm, faszyzm, hitleryzm
- ruchy zawierające potencjał totalitarny – ruch leninowski, stalinowski, hitlerowski
- model państwa posiadającego potencjał totalitarny
ośrodki władzy – skonsolidowane partie
dualizm władzy – pozorna i rzeczywista – rywalizacja
kilka ośrodków władzy – takie małe „Hitlerki” – Hitler – dziel i rządź
porównywanie III Rzeszy do państwa dzielnicowego – gdzie każdy książę ma swoje państewko, tak każdy minister ma swój resort = królestwo
7 Definicje totalitaryzmu
a) wg C. J. Friedricha
określa on totalitaryzm jako system władzy politycznej różniący się od autokracji i zachodnioeuropejskich demokracji i zawierający następujące elementy
- totalitarną ideologię – wkraczającą we wszelkie przejawy aktywności społecznej, jej celem jest uformowanie idealnego społeczeństwa oraz nowego ładu, charakteryzującego się m. in. dobrobytem obywateli, wzmocnieniem pozycji państwa na arenie międzynarodowej, zlikwidowanie jednostek antypaństwowych itd.
- monopartię opartą na totalitarnej ideologii, kierowaną często przez jedna osobę – dyktatora, oznacza to m. in. że wszystkie ważniejsze stanowiska państwowe pochodzą z nominacji partyjnych, członkowie partii są ślepo posłuszni woli wodza, wykonując wszystkie powierzone im zadania, ugrupowanie partyjne zorganizowane jest hierarchicznie, na jego czele znajduje się osoba wodza ( dyktator )
- rozbudowaną tajną policję, ma ona przeciwdziałać wszelkim formom sprzeciwu oraz likwidować zagrożenia związane z działalnością wrogich elementów, policja ma realna możliwość stosowania terroru fizycznego i psychicznego wobec wszystkich obywateli, nawet członków partii, pewne grupy społ. są prześladowane i szykanowane z powodu uznania ich za zagrażające państwu
- monopolistyczną kontrolę masowych środków przekazu, czyli radia, prasy, technik wizualnych
- monopolistyczną kontrolę sił zbrojnych i wszelkich innych formacji ( nie wykluczając ekonomicznych ), przejawia się to m. in. w tym, że państwo dysponuje monopolem na posiadanie broni
- scentralizowane zarządzanie, niechęć wobec koncepcji decentralizacji i wszelkich form samorządu
b) wg Linza
system totalitarny to
- partia o wyraźnie wyartykułowanej i wykształconej podmiotowości
- znacząca rola ideologii, przepaść między językiem prywatnym a oficjalnym
- traktowanie społeczeństwa jako zasobu władzy
- nienormowany prawnie terror
1. Przyczyny słabości carskiej Rosji
- zniesienie poddaństwa 1861 ale chłopi nie mieli kasy na wykupienie gospodarstw ( po wojnie krymskiej 1853-56 – Rosja kolosem na glinianych nogach )
- trzeba reformować kraj by następną wojnę wygrać ( reformy odgórne ) → Rosja nie miała siły by się bronić, ale mimo to prowadziła ekspansje bo sąsiedzi jeszcze słabsi od niej
· zbyt duża ekspansja – problemy z utrzymaniem kontroli
· kryzys władzy, kryzys gospodarczy
- ok. 90 % chłopi – nie ma rozwarstwienia
- MIR – wspólne zarządzanie ziemi ( wspólnoty wiejskie ) – o przydziale ziemi pod uprawę decydował chłop – BULSZCZAK
- system nieefektywny bo
- nie umieli dobrze nawozić, orać
- przestarzałe narzędzia
- ziemi 15 mln km kwadratowych, pod uprawę nadawały się 2 mln
· rewolucjonistom wydawało się że wystarczy uświadomić chłopów, że ich stan jest beznadziejny – nastawić przeciw caratowi → wysyłanie agitatorów – na wsi odrzuceni, niezrozumiani
- MUŻYK – ciemny chłop rosyjski – 2 posty środa, piątek, ikony, krzyże przedstawiające Boga na ziemi – car
- chłopi nie chcieli zmian, tylko powiększenia areału
- cerkiew odpowiedzialna za edukacje – uczyła tylko pieśni religijnych, modlitw, państwa to nie interesowało
- chłop nie spełnił zamierzeń rewolucyjnych
- 1879 – powstanie „Woli ludu” – organizacja terrorystyczna, 1881 – zamach na cara Aleksandra II – Chryniewiecki
- 1890-1910 – w zamachach zginęło 4 tys ludzi ( gł. zamachy bombowe )
- wprowadzono autonomię sądów ( z wyłączeniem spraw polit. )
- wprowadzono autonomię uniwerków ( władze uczelniane, rektor wybierany przez profesorów )
- ziemstwa - I sygnał w tworzeniu samorządów – ograniczone jak tylko można – ale mimo to zainicjowały ruch ziemstw – reprezentacja praw ziemskich przed carem
- skutek reform – rewolucjoniści uważali że carat słabnie, trzeba przyspieszyć walkę z caratem
- zniesiono autonomię sądów, uniwerków, początek represji mniejszości
- zamiast szukać wspólnego dialogu – rew. chcieli przyspieszyć kryzys, upadek caratu
- brak politycznej spójności, partia traktowana opozycyjnie, jak organizacja spiskowa
· system urzędniczy
- nie podlegali kontroli przełożonych
- system skostniały
- gdy car miał zastrzeżenia do jakiegoś urzędnika, odwiedzano go od tego
- brak kompetencji, wykształcenia – tylko usługa lat – im dłużej służył tym piastował wyższe stanowisko
- bezsensowność rewizorstwa, korupcja
· Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Skarbu
a) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 1802
- Rosja będzie kroczyć swoją drogą, ma do spełnienia misję
- Departament Policji w Petersburgu – ok. 7 tys.
- Korpus Żandarmerii 10-15 tys
- OCHRANA- sieć agentów – badanie przeciwników caratu, kontrola ich środowiska, rozbudowany system aparatu przymusowego
b) Ministerstwo Skarbu
- zapadnicy, chcieli wprowadzać stopniowo zachodnie rozwiązania
- Sergiej Witte – budowa kolei transsyberyjskiej, minister – odwołany
- trzeba uprzemysłowić kraj ( Rosja bardzo szybko się rozwijała – surowce itp. )
- szansa dla caratu – reformy – Stołypin 1906-11 – kolejny reformator zabity przez zamachowca
· wojsko wspierało system carski
- reformy 1874 – pocz. służba wojskowa 25 lat z losowania, potem powszechna służba wojskowa po 20 roku życia, czynna służba 6 lat ( wojska lądowe )
- zawieszono bo nie możność utrzymania takiej liczby żołnierzy ( kwestia m. in. wyżywienia )
- powrót do systemu losowania, służba 2-letnia
- 1,5-5 mln można było powołać żołnierzy → szczytowy moment 15 mln
- przestarzała struktura aparatu
- kadra służalcza
- korpus oficerski – apolityczny ( nie angażowano się w działalność prowadzona przeciw cesarzowi )
- produkcja zbrojeniowa
- przestarzała
- w rękach państwa – monopol na broń, bo państwo bało się że broń zostanie użyta przeciwko niemu
- głód – bo taki pobór ( I wojna św. ), że na wsi brakowało rąk do pracy – liczne dezercje
- polityka w czasie I wojny – unikać jakichkolwiek spotkań z Niemcami, skierować się na Austro – Węgry
· cerkiew
- odpowiedzialna za poziom wykształcenia chłopa
- rola administracyjna – liczba urodzeń, zgonów, ślubów – rejestracja narodu
- car – I osoba cerkwi prawosławnej
- duchowieństwo białe – biedne, pop często żonaty
- duchowieństwo czarne – nieżonate, robiące karierę
- zadanie popów – kontrolowanie sytuacji na prowincjach, pop kontrolował co się działo w jego otoczeniu – był przedłużeniem władzy świeckiej
- to połączenie spowodowało upadek wraz z caratem 1917/18
· szlachta
- traci na znaczeniu
- 1835 powst. dekabrystów
- 1861 uwłaszczenie
- na 26 carów – 13 zamordowanych, 6 zmarło w niewyjaśnionych okolicznościach, 1 samobójca, 6 zmarło w sposób naturalny ( Aleksander I zabójca ojca – Pawła ) → władza na szczycie niestabilna
· Mikołaj II
- car bezbarwny
...
martita6070