Ekonomia: ćwiczenia nr 7, 9 IV 2001 r.
REM – Definicja budżetu państwa!
Budżet państwa składa się z dwóch części:
1) budżet władz centralnych – finansuje:
- administracja państwowa;
- obrona narodowa;
- wymiar sprawiedliwości.
2) budżet władz lokalnych – finansuje:
- ochrona porządku publicznego;
- oświata i kultura;
- ochrona zdrowia;
- gospodarka komunalna i mieszkalnictwo;
- infrastruktura.
Zasady polityki budżetowej:
- jawności;
- rocznego budżetowania;
- zupełności;
- jedności;
- równowagi budżetowej.
Budżet państwa realizuje trzy funkcje:
- fiskalna – jest to gromadzenie dochodów budżetowych. Podstawowym źródłem dochodów państwa są podatki oraz dochody z prywatyzacji, dochody ze składek na ubezpieczenia społeczne, opłaty skarbowe, notarialne i skarbowe. To elementy tworzące dochody państwa.
- stymulacyjna – państwo pobudza aktywność życia gospodarczego, ukierunkowuje je na realizacje zamierzonych celów makroekonomicznych. Na utrzymanie tendencji wzrostowej w gospodarce – stymuluje tempo akumulacji kapitału. Pobudzenie koniunktury – wywiera wpływ na konsumpcje społeczeństwa i poprzez swoje wydatki pobudzać dochód narodowy. To są te działania stymulacyjne, które mają za zadanie wywołać pozytywne efekty w gospodarce.
- redystrybucji – poprzez budżet odbywa się redystrybucja dochodów (system podatkowy) i wydatków.
REM – definicja podatków!
Polityka podatkowa to jest jednocześnie polityka antyinflacyjna i antycykliczna. Odpowiednio manipulując polityką podatkową możemy prowadzić walkę z inflacją, ale także z załamaniem koniunktury (antycykliczna). Polityka podatkowa umożliwia redystrybucje dochodu (funkcja redystrybucji). Polityka podatkowa umożliwia także pozyskanie dochodów niezbędnych do finansowania wydatków państwa.
Klasyfikacja podatków:
Według przedmiotu opodatkowania:
- podatki dochodowe;
- podatki konsumpcyjne;
- podatki majątkowe.
Według formy opodatkowania:
- podatki bezpośrednie;
- podatki pośrednie.
Według kryterium zasięgu:
- podatki centralne;
- podatki lokalne (podatek od nieruchomości, taksa klimatyczna, podatek od zwierząt).
Państwo może prowadzić:
- umiarkowaną politykę podatkową;
- politykę nadmiernego fiskalizmu.
Polityka podatkowa prowadzona przez państwo określa wpływy do budżetu państwa. Analizą zależności pomiędzy stopą opodatkowania, a wpływami do budżetu państwa zajął się amerykański ekonomista ekonomi podażowej Lafer.
Krzywa Lafera:
Tmax
przychody z
podatków
100 %
stopa
opodatkowania w %
Zgodnie z krzywą Lafera, państwo nie może dowolnie prowadzić polityki podatkowej. Istnieją dwa założenia krzywej Lafera:
- stopa opodatkowania nie może wynosić zero, bo wpływy do budżetu = 0
- stopa opodatkowania nie może wynosić 100 %, bo wtedy też wpływy do budżetu = 0
Można znajdować się w przedziale 0 – 100 %, jednak nie każda stopa opodatkowania jest bezpieczna dla dochodów fiskalnych państwa, ale i także dla życia gospodarczego. Mówimy tutaj o tak zwanej umiarkowanej polityce podatkowej, o tak zwanym progu bezpieczeństwa podatkowego. Do tego momentu wzrostowi opodatkowania będzie oznaczał wzrost dochodów fiskalnych państwa i rozwój życia gospodarczego. Powyżej tego progu wzrost stopy opodatkowania spowoduje spadek dochodów fiskalnych państwa i zamieranie życia gospodarczego.
Podatki mogą, albo pobudzać życie gospodarcze, ale także je krępować.
4 zasady dobrej polityki podatkowej Smitha (obowiązują do dziś):
- podatki powinny być sprawiedliwe i nie przekraczać możliwości podatnika;
- wysokość podatków powinna być z góry określona;
- sposób i warunki płatności podatków powinien być wygodny dla płatnika;
- koszty pobrania podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.
Polityka fiskalna:
- PASYWNA – nie ma tutaj aktywnej roli państwa, ale jest aktywne wykorzystanie właściwości pewnych instrumentów fiskalnych, które automatycznie dostosowują się do zmian w dochodzie narodowym. W tej pasywnej polityce fiskalnej działają automatyczne stabilizatory koniunktury. Są to:
- podatki dochodowe od osób fizycznych – jeśli zmniejsza się dochód narodowy, to automatycznie maleją nasze dochody. W rezultacie tego podatek dochodowy od osób fizycznych maleje. Działa to także gdy dochód narodowy rośnie.
- podatki dochodowe od osób prawnych (przedsiębiorstwa) – działa jak przy osobach fizycznych.
- podatki pośrednie – VAT (podatek od wartości dodanej), akcyza, cło. Koniunktura decyduje czy te wpływy są większe czy mniejsze.
- zasiłki dla bezrobotnych i inne formy pomocy socjalnej.
- programy pomocy dla rolnictwa .
Automatyczne stabilizatory koniunktury w okresie recesji powodują występowanie deficytu budżetowego, a w okresie ekspansji powodują występowanie nadwyżek budżetowych.
- AKTYWNA – państwo każdorazowo podejmuje decyzje w jaki sposób wykorzystać instrumenty fiskalne. Instrumenty polityki fiskalnej to:
- zasady polityki opodatkowania;
- zasady subwencjonowania przedsiębiorstw.
Państwo każdorazowo musi podjąć decyzje jak w danej sytuacji gospodarczej ten instrument wykorzystać. Czy podnieść stopę opodatkowania, czy ją obniżyć. Czy zwiększyć subwencje dla przedsiębiorstw, czy je obniżyć. Występuje tu element świadomego interwencjonizmu państwa.
Polityka aktywna wiąże się jednocześnie z wystąpieniem 4 rodzajów opóźnień:
- diagnostyczne;
- decyzyjne;
- wdrożeniowe;
- reakcja podmiotów gospodarczych na zmiany założeń polityki fiskalnej.
- RESTRYKCYJNA – wiąże się z ograniczeniem wydatków budżetowych i wzrostem dochodów fiskalnych i jest możliwa do realizacji tylko w okresie ekspansji.
- EKSPANSYWNA – wiąże się ze wzrostem wydatków budżetowych i ograniczeniem dochodów fiskalnych państwa. Ma na celu pobudzenie koniunktury i jest wykorzystywana w okresach recesji.
W okresach recesji jest deficyt, a w okresach ekspansji nadwyżka. Ponieważ są cięcia w wydatkach budżetowych.
3 grupy wydatków budżetowych:
- na administrację, obronę i wymiar sprawiedliwości;
- na realizacje celów społecznych (oświata, służba zdrowia, kultura, ochrona środowiska, pomoc społeczna);
- infrastruktura (subwencje dla przedsiębiorstw, programy pomocy dla rolnictwa).
Państwo może wykorzystywać te wydatki w różny sposób w okresie recesji i ekspansji. W okresie recesji te wydatki rosną, a w okresie ekspansji maleją.
Deficyt budżetowy – pojawia się gdy łączna suma wydatków budżetowych przewyższa łączną sumę wpływów. Czynniki odpowiedzialne za wystąpienie deficytu budżetowego:
- wzrost ekonomicznej roli państwa w życiu gospodarczym – wiąże się ze wzrostem wydatków budżetowych (nadmierne wydatki budżetowe);
- osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w długim okresie – powoduje, że dochody fiskalne państwa wykazują tendencje malejącą;
- ulgi podatkowe – powodują, że wpływy do budżetu państwa wykazują tendencje malejąca.
Deficyt budżetowy można pokryć poprzez:
- cięcia wydatków budżetowych – ważne jest w jakim momencie koniunktury te cięcia będą przeprowadzone, w okresie recesji to pogłębi ten stan, ekspansja to i tak jej nie powstrzyma;
- zaciągnięcie kredytu w krajowym systemie bankowym – powoduje, że przedsiębiorcy indywidualni mają utrudniony dostęp do kredytów. A zatem stopa % może wykazać tendencję wzrostową w rezultacie czego zmaleją wydatki inwestycyjne. A wiec działa efekt wypierania i może pogłębić się deficyt;
- zwiększenie długu publicznego – jest to zobowiązanie państwa w stosunku do własnych obywateli. Polega to na emisji bonów skarbowych lub obligacji. Jednak kiedyś ten dług trzeba spłacić, a zwracając dług publiczny jest to jeden z elementów płatności transferowych, a płatności transferowe w żaden sposób nie przyczyniają do pobudzenia aktywności gospodarczej;
- prywatyzacja – można na tym zarobić i stracić, bo cena zależy od koniunktury międzynarodowej;
- emisja pieniądza – wzrost podaży pieniądza. Grozi inflacją. Zależy od koniunktury czy jest to korzystne czy nie;
- podwyższenie stopy opodatkowania – mogą wystąpić pozytywne, bądź negatywne efekty krzywej Lafera;
- dług zagraniczny – zależy na co kredyt przeznaczymy czy na inwestycje, czy na konsumpcję. Czy inwestycje będą udane i się zwrócą, czy będą chybione.
gosicka