materialy i studia 204.pdf

MATERIA¸Y I STUDIA

Zeszyt nr 204

Gospodarcza rola paƒstwa

w XXI wieku

Vito Tanzi

Warszawa, luty 2006 r.

Vito Tanzi jest obecnie konsultantem Mi´dzyamerykaƒskiego Banku

Rozwoju. Przez 20 lat pe∏ni∏ funkcj´ Dyrektora Departamentu ds. Polityki

Fiskalnej Mi´dzynarodowego Funduszu Walutowego, a w latach 2001-2003 by∏

wiceministrem gospodarki i finansów w rzàdzie w∏oskim. Niniejszy artyku∏

stanowi poprawionà wersj´ publikacji autora wydanej przez wydawnictwo

Politeia* w Londynie (Tanzi 2004).

* Politeia jest londyƒskim zespo∏em ekspertów zajmujàcych si´ g∏ównie politykà gospodarczà i spo∏ecznà. Adres: Politeia,

22 Charing Cross Road, London WCH OQP, e-mail: info@politeia.co.uk

Przet∏umaczy∏: Janusz Wyr´bek

Redagowa∏: Wojciech Bogucki

Projekt graficzny:

Oliwka s.c.

Sk∏ad i druk:

Drukarnia NBP

Wyda∏:

Narodowy Bank Polski

Departament Komunikacji Spo∏ecznej

00-919 Warszawa, ul. Âwi´tokrzyska 11/21

tel. (22) 653 23 35, fax (22) 653 13 21

Materia∏y i Studia rozprowadzane sà bezp∏atnie.

Dost´pne sà równie˝ na stronie internetowej NBP: http://www.nbp.pl

Spis treÊci

Spis tabel i wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1. Wzrost wydatków publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

2. Poziom wydatków i dobrobyt ekonomiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

3. Rozwój rynku i rola paƒstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

4. Granica dzia∏aƒ paƒstwa w XXI wieku: droga naprzód . . . . . . . . . . . . . .18

5. Konkluzja: mniej wydatków publicznych i wi´cej rozwiàzaƒ rynkowych . .20

6. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

MATERIA¸Y I STUDIA – ZESZYT 204

Spis tabel i wykresów

Tabela 1 Wzrost wydatków sektora instytucji rzàdowych i samorzàdowych

w latach 1870-1996 (w % PKB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Tabela 2 Wydatki publiczne a wskaênik rozwoju spo∏ecznego . . . . . . . . . . . . .10

Wykres 1 Wydatki publiczne a wskaênik HDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Wykres 2 Z∏o˝onoÊç rynku a wydatki paƒstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Narodowy Bank Polski

Wst´p

Dla gospodarki nie ma bardziej fundamentalnej kwestii ni˝ rola, jakà odgrywa w niej paƒ-

stwo. Jak du˝a powinna byç rola paƒstwa w gospodarce rynkowej? Jakie powinny byç zadania paƒ-

stwa, a ile mo˝e pozostaç w gestii rynku i decyzji obywateli? W jaki sposób paƒstwo powinno wy-

pe∏niaç swojà rol´? Francuski poeta Paul Valery pisa∏, ˝e „jeÊli paƒstwo jest silne – zmia˝d˝y nas;

jeÊli s∏abe – zginiemy”. Nikt nie poddaje w wàtpliwoÊç faktu, ˝e paƒstwo musi odgrywaç istotnà ro-

l´ w zorganizowanym spo∏eczeƒstwie, które z kolei potrzebuje rzàdu. Kluczowym pozostaje pyta-

nie o zakres roli paƒstwa. Jak zwykle problem polega na znalezieniu optymalnego poziomu inter-

wencji paƒstwa, w gospodarce rynkowej usytuowanego pomi´dzy dwiema skrajnoÊciami:

gospodarkà centralnie planowanà, w której wszystkie istotne decyzje gospodarcze nale˝a∏y do paƒ-

stwa, a zalecanym przez Adama Smitha leseferyzmem, który ogranicza∏ rol´ paƒstwa do kilku pod-

stawowych funkcji. Znalezienie w∏aÊciwej równowagi pomi´dzy tymi dwoma przeciwstawnymi

koncepcjami powinno staç si´ celem ekonomistów oraz inteligentnych decydentów.

Paƒstwo stosuje wiele narz´dzi i instrumentów, aby sprawowaç swoje funkcje. Wykorzystuje

posiadane aktywa, zarówno te, które zosta∏y odziedziczone jak te˝ nabyte po aktualnych cenach

rynkowych lub uzyskane w konsekwencji wyw∏aszczenia prawowitych w∏aÊcicieli. Paƒstwo nak∏ada

podatki na ludnoÊç i przedsi´biorstwa. Wydaje pieniàdze uzyskane z podatków lub po˝yczone. Re-

guluje dzia∏alnoÊç obywateli i przedsi´biorstw. Drukuje pieniàdze i wykorzystuje przychody z renty

menniczej. Wydaje zezwolenia i nakazy, a tak˝e certyfikaty poÊwiadczajàce kwalifikacje osób pe∏nià-

cych okreÊlone funkcje w spo∏eczeƒstwie (lekarzom, pilotom, prawnikom, itp.). Chocia˝ wiele wy-

konywanych przez paƒstwo funkcji jest koniecznych i u˝ytecznych, niektóre mogà byç zb´dne

i szkodliwe. Cz´Êç z nich mog∏aby zostaç przekazana rynkowi, który byç mo˝e, zrealizowa∏by je po

ni˝szych kosztach. Poszukiwanie optymalnej roli paƒstwa w gospodarce jest sprawà wa˝nà i trud-

nà. Nie wolno zak∏adaç, ˝e rola paƒstwa odgrywana obecnie jest najlepsza z mo˝liwych, poniewa˝

mog∏a zostaç ukszta∏towana przez czynniki historyczne, które w okreÊlonym czasie mog∏y wskazy-

waç potrzeb´ interwencji, obecnie ju˝ niekoniecznà.

W podr´cznikach i artyku∏ach ekonomistów cz´sto prezentowane sà poglàdy, mówiàce, ˝e

naczelnà zasadà usprawiedliwiajàcà interwencj´ paƒstwa w gospodarce jest korygowanie „zawod-

noÊci rynku”. Gdy zawodzi rynek, paƒstwo musi interweniowaç. Zasada ta przyÊwieca∏a interwen-

cji paƒstwa w ostatnich szeÊciu dekadach i niejednokrotnie prowadzi∏a do rozbudowy sektora pu-

blicznego. Chocia˝ jest u˝yteczna, zawodzi w dwóch zasadniczych aspektach. Po pierwsze, ignoruje

wp∏yw interwencji paƒstwa na przysz∏y rozwój rynku prywatnego. Po drugie, zawodnoÊç rynku

traktuje zazwyczaj jako zjawisko statyczne, a nie dynamiczne, które podlega zmianom w czasie. Po-

ni˝ej kilka uwag na temat tych dwóch aspektów.

Zwolennicy poglàdu o zawodnoÊci rynku nie zauwa˝ajà, ˝e gdy paƒstwo interweniuje zast´-

pujàc rynek, cz´sto tworzy w∏asny monopol w sektorze bàdê w dzia∏alnoÊci, których interwencja

dotyczy. W rezultacie uniemo˝liwia to rozwój rynku prywatnego w danym sektorze. Ponadto paƒ-

stwo niejednokrotnie wykazuje bardziej tendencj´ do zast´powania rynku ni˝ do korygowania jego

niedoskona∏oÊci. A kiedy paƒstwo zast´puje rynek, utrudnia jego rozwój w danym sektorze. Zjawi-

sko to ma miejsce w ró˝nych obszarach omówionych w niniejszym opracowaniu.

Zwolennicy poglàdu o zawodnoÊci rynku nie doceniajà faktu, ˝e zapotrzebowanie na inter-

wencj´ paƒstwa nie ma charakteru statycznego, poniewa˝ rynek prywatny stale si´ rozwija i z bie-

giem czasu staje si´ stopniowo coraz bardziej z∏o˝ony i coraz lepiej zaspokaja potrzeby obywateli.

Rynek jest jak stale ewoluujàcy ekosystem, a nowe technologie i metody zarzàdzania, post´pujàca

globalizacja i inne przemiany czynià go znacznie bardziej efektywnym i z∏o˝onym ni˝ pó∏ wieku te-

mu. Oznacza to, ˝e gdyby rzàdy koncentrowa∏y wysi∏ki bardziej na dzia∏aniach dotyczàcych efek-

tywnoÊci rynku, a mniej na jego zast´powaniu z powodu przypuszczalnej „zawodnoÊci”, kraje mo-

MATERIA¸Y I STUDIA – ZESZYT 204

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: