CZYM JEST ETYKA SPOŁECZNA.docx

CZYM JEST ETYKA SPOŁECZNA?

Jest to nauka filozoficzna, która formułuje reguły moralne porządkujące dziedzinę życia społecznego.

Przedmiot materialny tej definicji wyrażają słowa: „życie społeczne”, przedmiot zaś formalny: „reguły moralne”. Oczywiście termin „reguły” obejmuje swoim zakresem oceny i normy. Zgodnie z przyjętym w etyce ich rozumieniem nie wyrażają one praw czy prawidłowości, które w życiu społecznym faktycznie występują, ale zasady, które określają, co w życiu społecznym jest moralnie dobre i nakazane. Przynależą zatem do świata powinności i stanowią reguły postępowania, według których życie społeczne rządzić się powinno. Widać stąd, że formalny element tej definicji odpowiada ogólnym założeniom metaetyki chrześcijańskiej, a przeto jego określenie nie nastręcza trudności. Natomiast pojęcie „życia społecznego” wymaga bliższego sprecyzowania.

Termin „życie społeczne” może mieć dwojakie znaczenie. Można więc rozumieć przez ten termin ogół zjawisk uwarunkowanych faktem osobowych powiązań ludzi w określone grupy, tzn. wszelkie zjawiska, na których rzeczywistość składa się współzależne oddziaływanie na siebie przynajmniej dwu ludzi, występujących jednak jako samodzielne, czyli „prywatne” osoby działające we własnym imieniu. Np. ogół zjawisk zaistniałych od chwili, w której spotkało się na stepie afrykańskim dwu podróżników. W tym znaczeniu „społeczne” znaczy tyle, co „międzyosobowe” (intersubiektywne).

Etyczne aspekty tych relacji zostały omówione w etyce indywidualnej, w dziale etyki międzyosobowej. Można jednak i należy przez „życie społeczne” rozumieć całość stosunków i działań, których właściwym podmiotem są grupy, społeczności, występujące w roli zbiorowych ciał moralnych zdolnych do właściwego sobie działania, nie zaś jako samodzielne, prywatne osoby. Jednostki, przez które działają określone grupy społeczne, przybierają charakter organów zbiorowości. Do takich działań należy np. zawarcie umowy międzypaństwowej lub urzędowe spotkanie się ministrów spraw zagranicznych. W tym znaczeniu „społeczne” znaczy tyle, co „grupowe”.

àEtykę społeczną można zdefiniować jako naukę filozoficzną, która zmierza do sformułowania podstawowych zasad i na nich opartych ocen i norm moralnych ważnych w sferze stosunków zachodzących między podmiotami społecznymi oraz działań podejmowanych przez te podmioty, nie zaś przez jednostki występujące w charakterze prywatnych osób.

àCzłowiek jako osoba ludzka ma swój wymiar indywidualny (jednostkowy) i dialogalny (społeczny). Zarówno w jednym, jak i w drugim wymiarze człowiek pozostaje istotą etyczną, zobowiązaną do realizacji dobra.

Stąd też bardzo istotnym działem etyki jest etyka społeczna. Można ją określić jako dyscyplinę filozoficzną, która ustala reguły, a zatem oceny i normy moralne porządkujące sferę życia społecznego.

Ważnym jest zauważenie specyfiki moralnej owych reguł. Mogą się one różnić (i różnią) niejednokrotnie od reguł społecznych, gospodarczych czy ekonomicznych regulujących życie społeczne. Przynależą one jednak do świata powinności i – jak w ogóle w etyce – ustalają nie to, co jest zasadą, ale to, co powinno nią być.

Trudność nastręcza w prostej, powyżej naszkicowanej definicji etyki społecznej pojęcie „życia społecznego”. W tym zakresie niektórzy utożsamiają życie społeczne z każdą relacją ponadjednostkową, a więc intersubiektywną. I tak ocenie etyki społecznej podlegałyby wówczas na przykład sfery komunikacji (rozmowy) dwóch przypadkowych ludzi spotykających się w windzie. Inni widzą w pojęciu „życie społeczne” całość takich stosunków i działań, których podmiotami są grupy społeczne o określonej strukturze i charakterze. Taka grupa, zbiorowość różni się od zbioru jednostek wziętych jako prywatne osoby. To właśnie charakter zbiorowego podmiotu działania zdaje się zarazem upoważniać do tego, by traktować reguły życia w takiej zbiorowości jako reguły etyki społecznej, a nie tylko reguły etyki osobowej. Nietrudno dostrzec, że tak pojęta etyka społeczna pojawia się w obszarze innych pokrewnych nauk.

Personalizm - nazwa kilku (czasem przenikających się) kierunków współczesnych filozoficznych o nastawieniu na autonomiczną wartość osobowości, przykładających szczególną wagę do pojęcia osoby (łac. persona).

Termin ten po raz pierwszy użyty został przez Friedricha Schleiermachera na określenie koncepcji Boga osobowego, która była przeciwstawna panteizmowi.

Wśród personalistycznych myśli filozoficznych wyróżnić można:

- system filozoficzny Charlesa Renouviera

- wszystkie koncepcje filozoficzne, które uznawały szczególną rolę osoby ludzkiej za byt wykraczający poza naturę i historię (m. in. Bowne, Flewelling, Johna McTaggarta);

- nurt XX-wiecznej filozofii, który głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych, rozwinął się on w dwóch wersjach: humanizmu integralnego (Jacques Maritain, Józef Tischner, Karol Wojtyła) oraz wersji społecznej (Emmanuel Mounier).

Personalizm chrześcijański (personalizm katolicki) – prąd w filozofii chrześcijańskiej, obecny w katolicyzmie w XX wieku od ok. 1930 r. Zakłada postawienie w centrum badań filozoficznych osoby człowieka, a nie społeczności. Personalizm ten interpretował religię jako więź osobową człowieka z Bogiem.

Za początki personalizmu można uznać poglądy Arystotelesa, św. Augustyna, św. Tomasza z Akwinu, w których za podstawę rzeczywistości uznawano osobę ludzką. Od personalizmu, z punktu widzenia antropologii filozoficznej, ukształtowała się jego odmiana, wewnętrznie zróżnicowana nowa interpretacja tomizmu św. Tomasza z Akwinu zwana personalizmem chrześcijańskim. Nowy personalizm postuluje podporządkowanie dobru osób całego życia społecznego oraz podkreśla osobę jako wyjątkowo doskonałego bytu.

Wybrani filozofowie personalizmu:

Pierre Teilhard de Chardin, Mieczysław Gogacz, Gabriel Marcel, Jacques Maritain, Emmanuel Mounier, Edith Stein, Józef Tischner, Karol Wojtyła.

Personalizm, koncepcja filozoficzna, której początki można odnaleźć w starożytności, m.in. u sofistów, rozwinięta przez św. Augustyna w średniowieczu. W centrum uwagi jego zwolenników znajduje się osoba (persona): byt natury duchowej, obdarzony świadomością i wolą, twórczy i odpowiedzialny moralnie.

Personalizm został rozwinięty w czasach nowszych przez J.G. Fichtego i romantyków. Personalizm Fichtego polega na tym, że za twórczy początek bytu uznaje jaźń. Jaźń bowiem nie tylko poznaje coś, co i tak bez niej istnieje, lecz tworzy, ustanawia rzeczywistość. Przedmiot wywodzi się z jaźni tak samo, jak podmiot. Nosicielem jaźni jest dla Fichtego także człowiek.

Analizy personalistyczne mieszczą się w obrębie ogólnie pojmowanej antropologii filozoficznej. Personalistyczny charakter ma także filozofia W. Jamesa.

W XX w. personalizm uległ znacznym wpływom tomizmu i neotomizmu. Powstały też odrębne koncepcje: personalizm egzystencjalistyczny J.P. Sartre'a, psychoanalityczny Z. Freuda czy strukturalistyczny C. Lévi-Straussa. W ich rozważaniach o człowieku i osobie ludzkiej człowiek ukazany jest głównie jako istota zagubiona pośród wydarzeń i własnych wytworów. Inny charakter osobie ludzkiej nadaje personalizm katolicki.

Egzystencjalizm, kierunek filozoficzny, którego początki sięgają lat czterdziestych XIX w. Impuls do jego rozwoju dał S. Kierkegaard. Według niego zadaniem filozofii miało być dociekanie tego, co w człowieku egzystencjalnie jednostkowe, co będzie jedynie prawdą dla niego i wyłącznie dla jego życia i co stawia go ustawicznie wobec alternatywy "albo - albo".

Nawrót do egzystencjalizmu Kierkegaarda dokonał się w Niemczech i we Francji w latach 1920-1930 i jego nowymi teoretykami stali się: M. Heidegger, K. Jaspers, G. Marcel, J.P. Sartre. W XX w. przedmiotem badań egzystencjalizmu stała się indywidualna egzystencja człowieka, jego miejsce i rola w świecie.

Według egzystencjalizmu rzeczywistość ludzka jest rozdarta na sferę świadomości i sferę rzeczy, co nieuchronnie prowadzi do alienacji człowieka: losy jednostki ludzkiej nie podlegają moralnemu, historycznemu czy też obyczajowemu zdeterminowaniu (indeterminizm), jest ona zatem całkowicie wolna i może z tą wolnością uczynić to, co jej się podoba. Tworzy wszelkie wartości i decyduje o sensie własnego istnienia. Może być "bytem nieprawdziwym" lub też "bytem prawdziwym".

Według egzystencjalizmu egzystencja poprzedza esencję. Człowiek zaś ponosi pełną odpowiedzialność za swoje czyny, co stwarza poczucie samotności, zagubienia i zagrożenia w świecie, lęk, zwłaszcza przed śmiercią. Myśli egzystencjalizmu wywarły poważny wpływ na twórczość literacką XX w.

Egzystencjalizm – współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm, socjalizm).

Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.

Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Poza tym egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku. Kierkegaard uważał, że najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. Jego filozofia była zwrócona przeciw heglizmowi.

Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:

Motyw humanizmu – człowiek jako motyw istnienia;

Motyw infinityzmu – człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;

Motyw tragizmu – istnienie człowieka jest wypełnione grozą i troską;

Motyw pesymizmu – człowieka otacza nicość;

Należy jednak przy tym pamiętać, że nie chodzi tu o humanizm, który mówi nam o tym, że jest jedna wspólna wszystkim ludziom natura i że przyświeca nam wspólny cel. Humanizm dla egzystencjalisty jest ściśle związany z jednostką i jej ciągłym projektowaniem samej siebie, swojej esencji. Nie ma tu z góry określonej ludzkiej natury.

Drugi problem to problem pesymizmu, z którym stara rozprawić się Sartre w piśmie "Egzystencjalizm jest humanizmem". Nicość nie jest warunkiem koniecznym, by coś nazwać pesymizmem. Nicość jest tu rozumiana jako przeciwieństwo cości, przecież przedmioty są cością bo są nieruchome, nie zmieniają się. Człowiek jest nicością, gdyż jest ciągłym projektem siebie, jest ciągłym stawaniem się, a to nie jest czymś pesymistycznym.

Jeśli nazwiemy egzystencjalistami wszystkich, którzy z egzystencji człowieka czynili ośrodek filozofii, to byli nimi już Sokrates, św. Augustyn, Pascal. Egzystencjalizm wielokrotnie łączył się z głównym torem filozofii. Heidegger nawiązywał do Kanta, a Jaspers uważał Kanta za największego z filozofów świata.

Wspólne motywy egzystencjalizmu [edytuj]

poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej

poczucie tragicznej samotności człowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni

problematyka metafizyczna – dążenie do zbawienia, lub osiągnięcia całkowitej wolności poprzez spokój wewnętrzny.

Główni przedstawiciele: Martin Heidegger, Karl Jaspers, Simone de Beauvoir, Jean-Paul Sartre, Martin Buber, Gabriel Marcel, Søren Kierkegaard, Nicola Abbagnano, Albert Camus.

Autonomiczna etyka – źródłem etyki jest osoba. W zależności od tego jak zwolennicy danej etyki upatrują wzorców i źródeł naszej moralności to etyka autonomiczna – ja (moja moralność)

etyka autonomiczna [gr. autónomos ‘samorządzący się’, ‘sam sobie prawodawczy’], koncepcja etyki, wg której ostatecznym prawodawcą i jedynym źródłem moralnego prawa jest suwerenny ludzki rozum; przeciwieństwo etyki heteronomicznej.

4