Pojęcie i przedmiot prawa pracy
àPrawo pracy to gałąź prawa, która obejmuje ogół norm prawnych, która zajmuje się pracą
-i reguluje stosunki pracy oraz stosunki społeczne związane z pracą
-praca ta ma być dobrowolnie podporządkowana i świadczona przez jeden podmiot
-na rzecz i na ryzyko drugiego podmiotu
àPrzedmiot regulacji prawa pracy
-podstawowym przedmiotem regulacji prawa pracy są, więc stosunki pracy
-stosunek pracy tworzy umowa o pracę i akty jednostronne, które są równorzędne względem umowy i może być on nawiązany poprzez:
*umowy o pracę
*umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego
*spółdzielczą umowę o pracę
*powołanie
*wybór
*mianowanie
-akty jednostronne są dobrowolne, gdyż przyszły pracownik musi się zgodzić na nawiązanie stosunku pracy
-do przedmiotu regulacji prawa pracy zalicza się również:
*stosunki związane z promocją zatrudnienia i przeciwdziałaniem bezrobociu
*stosunki wynikające ze sprawowania przez właściwe organy nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy przez pracodawców np. Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Społeczne Inspekcja Pracy
*stosunki materialnoprawne wynikające z odpowiedzialności pracodawców lub osób ich reprezentujących za wykroczenia przeciwko prawom pracownika
*stosunki procesowe i quasi – procesowe związane z rozstrzyganiem indywidualnych sporów o roszczenia ze stosunku pracy
*zbiorowe stosunki pracy
-jako dyscyplina badawcza i dydaktyczna PP obejmuje też stosunki ubezpieczeń społecznych
àPrawo pracy nie reguluje świadczenia pracy:
*wolontariuszy
*w ramach pomocy sąsiedzkiej
*w ramach czynu społecznego
*nałożonego przez decyzję administracyjną, orzeczenie sądu (praca jednostronnie wyznaczona) np. praca skazanych
*nie reguluje zarobkowej działalności prowadzonej na własny rachunek np. sklep, gabinet, twórczość, gospodarstwo rolne
*nie reguluje samozatrudnienia
*umowy o dzieło
*umowy zlecenia
*umowy agencyjnej
*umowy autorskiej
*stosunków służbowych członków formacji mundurowych, którzy są mianowani np. policja, państwowa straż pożarna, straż graniczna, ABW, służba więzienna, służba celna, żołnierze zawodowi; stosunki te są traktowane jak stosunki publicznoprawne, czyli administracyjne, a praca tych osób zwana jest służbą
-umowa o pracę nakładczą (chałupniczą) podlega pod prawo cywilne, jednak poprzez odesłanie w praktyce podlega regulacji prawa pracy, co stanowi ekspansję prawa pracy
-skazani odbywający karę pozbawienia wolności, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę są pracownikami i prawo pracy ich obejmuje
-jeżeli zostali skierowani do pracy na podstawie skierowania (decyzja, orzeczenie) to prawo pracy stosuje się tutaj tylko w zakresie czasu pracy i BHP
àGeneza prawa pracy
-Prawo pracy wywodzi się głównie z prawa cywilnego
-jednak drugi dział prawa pracy, czyli prawo ochrony pracy wywodzi się z prawa administracyjnego
-wyodrębnienie prawa pracy nastąpiło po I Wojnie Światowej
-w Polsce był to jednak okres międzywojenny
-formalnie wyodrębnienie to miało miejsce w Kodeksie Cywilnym z 1964 roku, który wszedł w życie 1.I.1965 i który mówił, że Kodeks Cywilny nie narusza przepisów ustawodawstwa prawa pracy
-nastąpiło dzisiaj nim widoczne dzisiaj w art. 300 KP odesłanie do KC
-do stosunku pracy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego
-w sprawach, które nie są uregulowane przepisami prawa pracy
-zastosowane przepisy nie mogą być sprzeczne z zasadami prawa pracy
-1956 – Polska ratyfikuje Konwencję o Zakazie Pracy Przymusowej
Szczególne cechy prawa pracy
a) normy prawa pracy mają w większości charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący (granicznie zastępujący) czyli są semiimperatywne
-zasada uprzywilejowania pracownika
-normy pozwalają na odstępstwa od swojej treści tylko na korzyść pracownika
-umowa o pracę lub inny akt tworzący stosunek pracy może, więc zawierać inne postanowienia, niż te, które wynikają z przepisów PP
-tylko wtedy, gdy są one bardziej korzystne dla pracownika
-nie mogą być, więc mniej korzystna, niż wynika to z przepisów PP
-zasada automatyzmu
-postanowienia, które są mniej korzystne dla pracownika, niż te, które wynikają z przepisów PP są nieważne
-w ich miejsce wprowadza się regulacje KP
-cała umowa jest ważna; nieważne są tylko postanowienia mniej korzystne!!
b) występują również normy bezwzględnie obowiązujące
-jakiekolwiek odstępstwa od nich są zabronione
np. zakaz skracania i wydłużania terminu przedawnienia roszczeń wynikających ze stosunku pracy;
-są to przepisy pomiędzy pracodawcą lub pracownikiem, a państwem
-przepisy, które nie regulują praw i obowiązków pracodawcy i pracownika względem siebie
c) różnorodność (złożoność) metod regulacji
-metoda cywilnoprawna mówi, że stosunek pracy to zobowiązanie, należy posługiwać się oświadczeniem woli w stosunku pracy, równorzędność stron
-metoda administracyjna ma na myśli akt mianowania jako podstawę nawiązania stosunku pracy oraz nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy
d) występowanie specyficznych źródeł prawa pracy
-mają one postać układów zbiorowych pracy lub innych porozumień zbiorowych
-można również mówić o konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy
e) udział związków zawodowych i organizacji pracodawców w tworzeniu prawa pracy
f) dyferencjacja norm prawa pracy
-jest to różnicowanie uprawnień pracowniczych ze względu na pewne kryteria
-polega ona na równoczesnym uregulowaniu tej samej sprawy normami prawnymi o różnej treści
-najważniejsze kryteria to wiek i płeć pracownika, ale także niepełnosprawność, zawód
-np. czas pracy dla pracownika, dla kobiety w ciąży, dla młodocianego
g) uniformizm
-jednakowe traktowanie pracowników
-zakaz ich dyskryminacji
Funkcje prawa pracy
a) ochronna
-jest to funkcja najważniejsza i najbardziej charakterystyczna
-ma na celu uprzywilejowanie pracownika jako słabszej strony stosunku pracy
-np. przepisy o BHP, o ochronie pracy kobiet i młodocianych, o urlopach wypoczynkowych, zakaz zrzekania się wynagrodzenia przez pracownika
-przejawia się głównie w tym, że pracownik nie musi podawać przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy
-pracodawca natomiast taką przyczynę i uzasadnienie wypowiedzenia musi podać
-zasada uprzywilejowania pracownika i automatyzmu
b) organizacyjna
-ma na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu pracy
-oraz wysokiej efektywności pracy (wydajności i jakości)
-praca ma być dobrze zorganizowana
-bezpośrednio jest korzystna dla pracodawcy, a pośrednio dla pracownika
-np. nakładanie kar porządkowych na pracownika przez pracodawcę za spóźnienie
c) wychowawcza
-kształtowanie pozytywnych postaw jednostek i grup społecznych
-chodzi o właściwy stosunek pracownika do wykonywanej pracy
-oraz właściwy stosunek pracodawcy do pracowników
-np. stosowanie kar, nagród, właściwe wynagrodzenie, zakaz dyskryminacji
-prawo pracy ma uczyć szacunku dla ludzi pracujących
d) rozdzielcza
-prawo pracy przyczynia się do podziału funduszy na płace, ubezpieczenia społeczne, świadczenia socjalne, uczestnictwa pracowników w zaspokajaniu potrzeb wyższego rzędu np. uznania, samorealizacji
Źródła prawa pracy
1. Źródła powszechnie obowiązujące
a) ustawy, a w szczególności Kodeks Pracy
-Kodeks Pracy to ustawa zwykła z 26.VI. 1974, która weszła w życie 1.I.1975
-zaakceptowano 7 wersję Kodeksu Pracy
-ustawa o zwolnieniach grupowych z 13.III.2003 (można dokonać zwolnienia nawet jednego pracownika z przyczyn go nie dotyczących np. likwidacja stanowiska pracy)
-ustawa o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
-ustawa o promocji zatrudnienia w instytucji rynku pracy
b) rozporządzenia jako akty wykonawcze
-rozporządzenie o odpowiedzialności materialnej pracowników
-rozporządzenie o urlopach wypoczynkowych
-rozporządzenie w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy
àŹródła powszechnie obowiązujące tylko w prawie pracy
a) układy zbiorowe
b) porozumienia zbiorowe
-są one źródłami powszechnie obowiązującymi z uwagi na art. 59 ust. 2 Konstytucji
-mają umocowanie konstytucyjne
-mogą je zawierać związki zawodowe oraz pracodawcy
àŹródłami powszechnie obowiązującymi nie są
a) regulaminy
b) statuty
-nie mają umocowania konstytucyjnego
-można je jednak uznać za źródła powszechnie obowiązujące tylko, gdy są ustalane między pracodawcą, a organizacją związkową
-należy je wtedy traktować jak porozumienie zbiorowe zawarte na podstawie ustawy
-jeżeli mają, więc charakter jednostronny to takim źródłem nie są!!
-można je określać jako źródła prawa tylko, gdy stanowią porozumienie zbiorowe
2. Specyficzne źródła prawa pracy
a) układy zbiorowe pracy
c) regulaminy
d) statuty
e) konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy
-porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy obowiązują tylko, gdy są oparte na ustawie
àZawieszenie obowiązywania specyficznych źródeł prawa
-obowiązywanie specyficznych źródeł prawa pracy u danego pracodawcy może zostać zawieszone na mocy KP, jeżeli jego sytuacja finansowa tego wymaga
-nie dotyczy to jednak układów zbiorowych pracy, gdyż obowiązuje tam inny przepis
-oraz postanowień umów międzynarodowych, których nie można w ogóle zawiesić
-do zawieszenia dochodzi w drodze porozumienia między pracownikami i pracodawcą
-pracowników reprezentuje organizacja związkowa
-jeżeli jest ich kilka to musi być wspólne porozumienie zawarte ze wszystkimi organizacjami, a nie tylko z organizacją reprezentatywną
-jeżeli organizacji nie ma to może być ono zawarte z przedstawicielem załogi
-zawieszenie nie może trwać dłużej, niż 3 lata
- ma przedstawić takie porozumienie właściwemu okręgowo inspektorowi pracy
Art. 9.
§ 1. Ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
§ 2. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych.
§ 3. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych.
Kodeks Pracy w systemie źródeł PP
àGeneza Kodeksu Pracy
-jest to główne źródło PP, lecz nie leży najwyżej w hierarchii
-jest to kodeks indywidualnego PP, ale zawiera podstawowe zasady zbiorowego PP i regulacje układów zbiorowych pracy
-obejmuje on wszystkie stosunki pracy bez względu na ich podstawę, gałąź zatrudnienia, rodzaj pracy
-jest to ustawa zwykła z 26.VI. 1974, która weszła w życie 1.I.1975
-w 1969 roku powołano Komisję, która była oparta na 3 zasadach:
a) powszechności regulacji prawnej
-KP jest prawem wszystkich pracujących bez względu na podstawę zatrudnienia
-i pracę w sektorze prywatnym lub państwowym
b) zupełności
-akt miał regulować wszystkie stosunki prawne związane z daną gałęzią prawną
-zasada nie została jednak spełniona, gdyż KP nie uregulował np. stosunku procesowego
c) jednolitości
-KP ma znosić różnice między pracownikami fizycznymi, a umysłowymi
-2.II.1996 – nowela lutowa, która weszła w życie 1.VI.1996 dostosowała KP do gospodarki wolnorynkowej
-przepisy o czasie pracy i urlopach wypoczynkowych weszły w życie w 1997 roku
-2001 – nowela o 40 godzinnym tygodniu pracy
-14.XI.2003 – nowelizacja unijna
àObejmuje on stosunki pracy powstałe na podstawie:
a) umowy o pracę
b) spółdzielczej umowy o pracę
c) powołania
d) wyboru
e) mianowania (nominacji)
àNie reguluje:
*zwolnień grupowych
*promocji zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu
*zatrudnienia pracowników tymczasowych
*ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
*nadzoru nad warunkami pracy
*świadczeń socjalnych
*postępowania sądowego w sprawach ze stosunku pracy
-w sprawach nieuregulowanych do stosunku pracy należy stosować przepisy KC o ile nie są one sprzeczne z zasadami PP (art. 300 KP)
-KP odwołuje się również do zasad współżycia społecznego oraz społeczno – gospodarczego przeznaczenia prawa
Układy zbiorowe pracy
àTeorie układów zbiorowych pracy
1. Teoria umowy
-jest to umowa pomiędzy związkiem zawodowym, a organizacją pracodawców
-układ obowiązuje tylko dla członków
-pracownicy, którzy opuścili związek i spoza związku nie są nim objęci
2. Teoria ustawy
-jest to źródło prawa
-oddziałuje na pracowników i pracodawców, którzy są poza układem
àPojęcie i charakterystyka układu zbiorowego
...
gosicka