CZYNNIKI KLIMATOTWÓRCZE
1. Czynniki fizyczno-geograficzne
- położenie w średnich szerokościach geograficznych
- położenie w centralnej Europie pomiędzy lądem Euroazjatyckim na wschodzie, a wielkim zbiornikiem wodnym Atlantyku
- uprzywilejowanie termiczne dzięki ciepłemu prądowi zatokowemu
- nizinny charakter kraju
- równoleżnikowe ułożenie krain geograficznych
2. Czynniki cyrkulacyjne
- powietrze polarno morskie kształtowane nad Atlantykiem przynosi lata chłodne i wilgotne, zimy ciepłe i wilgotne ( 70 % dni w ciągu roku )
- powietrze polarno kontynentalne przynosi lata gorące i suche, zimy mroźne i suche ( ok. 30 % dni )
- powietrze arktyczne kształtowane nad Grenlandią i Europą Północno Wschodnią przynosi mroźne i wilgotne zimy, a także wczesno jesienno i późno wiosenne przymrozki
- powietrze zwrotnikowo morskie i kontynentalne napływa latem i jesienią przynosząc wysokie temperatury, w październiku kształtuje polską złotą jesień, w lecie morze przynosić gwałtowne burze
3. Czynniki radiacyjne
Związane z kątem padania promieni słonecznych, a tym samym ogrzaniem powierzchni kraju. Wysokość Słońca na krańcach południowych jest o 6O większa niż nad Bałtykiem
- duża różnorodność i zmienność typów pogody z dnia na dzień
- przewaga wiatrów zachodnich
- duże zachmurzenie, a zmniejszone usłonecznienie i promieniowanie słoneczne
- uprzywilejowanie termiczne
- występowanie sześciu pór roku
- narastanie kontynentalizmu z zachodu na wschód
TEMPERATURA
Kształtuje się pod wpływem :
- napływu różnych mas powietrza i związanego z nim kierunków wiatrów
- stopnia zachmurzenia
- wzniesienia n.p.m.
- transformacji napływającego powietrza pod wpływem charakterystycznego podłoża
Średnie temperatury roczne wahają się w granicach od 6 O do 8,5 O C.
Najcieplejszymi obszarami są: Niż. Śląska, zachodnia część Kotliny Sandomierskiej, Niź. Wielkopolska.
Najniższe wartości temperatury notowane są w północno-wschodniej części kraju - na Wyż Kielecko-Sandomierskiej, na Roztoczu i na Pojezierzu Pomorskim. Obszary górskie mają piętrowy układ temperatury co prowadzi do obniżania średniej rocznej temperatury wraz ze wzrostem wysokości
Zimą zarysowuje się wyraźny spadek temperatury z zachodu na wschód, czyli w kierunku południkowym Najzimniejsza jest północno-wschodnia część kraju (poniżej -4°C ), a najcieplejsze - wybrzeże i tereny wzdłuż doliny Odry (około 0 OC).
Latem rozkład temperatury nawiązuje do rozkładu rocznego, z tą różnicą, że poza górami najchłodniej jest nie na północnym wschodzie, ale nad morzem ( 16,5O C ) Na Niź Wielkopolskiej, Śląskiej, w zachodniej części Kotl. Sandomierskiej występują najwyższe wartości średnie (ponad 19°C). Roczna amplituda temperatury zmienia się od 17,1 O C nad morzem do 23°C na krańcach wschodnich
Polska leży w umiarkowanie wilgotnych warunkach klimatycznych.
Średnie opady wynoszą około 600 mm. Ponieważ wilgotne masy powietrza napływają do Polski znad Atlantyku - zwiększone sumy opadów występują na wzniesieniach, eksponowanych na wiatry płn.-zach, zach. i płd -zach. a mniejsze opady notuje się w ”deszczowym cieniu" tych wzniesień. Występuje też zależność pomiędzy wysokością wzniesień a sumami opadów.
Najmniejsze sumy opadów, poniżej 500 mm rocznie - występują "w cieniu" Poj. Pomorskiego i Lubuskiego, nad dolną Wisłą, środkową Wartą i Notecią.
Najwięcej opadów notuje się na Poj. Pomorskim - suma opadów przekracza miejscami 750 mm, a na Poj. Mazurskim 600-700 mm. Podobne sumy opadów rejestruje się na Poj. Lubuskim, Wzgórzach Trzebnickich i Wyż. Małopolskiej. Na grzbietach Sudetów i Karpat opady przekraczają na ogół 800 mm, a w najwyższych partiach - 1 000 mm.
Dzieląc rok na dwa półrocza, ok. 1/3 sumy rocznej przypada na półrocze zimowe - a 2/3 na półrocze letnie.
Z masami powietrza związane są kierunki wiatrów , ponad 60 % dni w ciągu roku są to wiatry z sektora zachodniego. Z wiatrów lokalnych charakterystycznymi są : halny w górach i bryza nad morzem.
Wynikiem częstego przechodzenia frontów nad obszarem Polski jest dość duże zachmurzenie w ciągu roku. Największe od listopada do stycznia. Najmniejsze na przełomie wiosny i lata.
Charakterystyczną cechą klimatu przejściowego jest występowanie sześciu termicznych pór roku : przedwiośnie, wiosna, lato, jesień, przedzimie, zima. Okresy przejściowe ulegają zanikowi w kierunku wschodnim, co związane jest z większym kontynentalizmem klimatu. Najdłuższą porą roku w Polsce jest lato. Trwa od 60-80 dni na Pojezierzach i nad morzem do 100 dni w centralnej i południowo zachodniej części kraju. Bardzo krótko w górach. Czas zimy wydłuża się od ok. 60 dni na zachodzi kraju do ponad 100 dni na wschodzie i ponad 110 w Polsce północno wschodniej, ponad pół roku trwa w górach.
Z porami roku związany jest okres wegetacyjny który na obszarze Polski rozkłada się od 190 dni do ponad 220.
1. Obszary dorzeczy i zlewisk
Zlewisko Morza Bałtyckiego ( 99,7 % obszaru Polski )
# dorzecze Wisły
# dorzecze Odry
- rzeki przymorza
- dorzecze Niemna i Pregoły
Zlewisko Morza Czarnego
- dorzecze Dniestru ( Strwiąż )
- dorzecze Dunaju ( Orawa )
Zlewisko Morza Północnego
- dorzecze Łaby ( Izera, Orlica)
2. Charakterystyczne cechy sieci rzecznej
- spływ w kierunku północno zachodnim
- bieg schodkowy
- asymetria obu największych dorzeczy
- spójność hydrograficzna
3. Obszary źródliskowe
- Karpaty i Sudety – Wisła, Odra i wiele ich dopływów
- Pas Wyżyn ( Warta, Pilica, Bug
- Pas Pojezierzy ( Brda, Wda, Drwęca, Wkra )
Jeziora w Polsce zajmują ok. 1 % części kraju. Większość z nich znajduje się w północenj części kraju w paśmie pojezierzy. Większości są to typowe jeziora :
morenowe : Mamry, Śniardwy
rynnowe : Ryńskie, Nickie, Jeziorak, Gopło, Miedwie
oczka wytopiskowe : Hańcza
jeziora przybrzeżne : Jamno, Łebsko, Gardno, Sarbsko
jeziora deltowe : Dąbie, Drużno
mnóstwo starorzeczy i jezior krasowych ( głównie na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu
w górach występują jeziora polodowcowe zwane karowymi, cyrkowymi : Morskie Oko, Wielki Staw, Czarny Staw
Elementem sztucznym sieci hydrograficznej Polski są jeziora sztuczne budowane z wielorakich powodów jak również kanały spełniające funkcję komunikacyjną : Gliwicki, Bydgoski, nawadniające : Wiprz-Kna, Obry, rekreacyjny : Augustowski, Elbląski
Sztuczne zbiorniki wodne budowane są w celach :
- energetycznych – wykorzystania energii wodnej dla potrzeb hydroenergetyki np. Zb. Włocławski
- retencyjnych – regulowania przepływu wody w rzekach w ciągu całego roku, zabezpieczenia przed powodzią; np. Zb. Soliński
- komunikacyjnych – poprawienia warunków żeglugi np. Zb. Turawski
- komunalnych – dostarczania wody dla codziennych potrzeb ludności np. Zb. Sulejowski
- produkcyjnych – dostarczania wody dla potrzeb produkcji przemysłowej i rolniczej np. Zb. Goczałkowski
- wypoczynkowych i sportowych np. Zb. Koronowski
Wody podziemne mają ogromne znaczenie dla bilansu wodnego na danym obszarze, w ponad połowie zasilają rzeki, są głównym rezerwuarem wód pitnych dla ludzi, zwierząt czy przemysłu spożywczego.
Do wód mineralnych zaliczamy :
- solanki – Kołobrzeg, Ciechocinek, Inowrocław
- wody siarkowe – Busko Zdrój, Solec Zdrój
- żelaziste – Nałęczów
- szczawy – Krynica, Żegiestów, Polanica Zdrój
- cieplice – Cieplice Śląskie Zdrój, Lądek Zdrój, Duszniki
Gleby bielicowe, powstałe z różnych skał macierzystych (np. piasków), w klimacie wilgotnym, w procesie tzw. bielicowania – wymywania związków mineralnych i organicznych w głąb gleby; na ogół kwaśne i mało żyzne; występują prawie na całym obrzarze kraju
Gleby brunatne, powstałe z różnych (gł. zasadowych) skał macierzystych w klimacie umiarkowanym wilgotnym; dość żyzne, zasobne w próchnicę; Wyż. Lubelska i Kielecko-sandomierska, okolice Rzeszowa, Krakowa, Przedgórze Sudeckie
Gleby czarnoziemy, powstałe z przeważnie lessów przy udziale roślinności stepowej lub leśno-stepowej w klimacie kontynentalnym; żyzne, bogate w próchnicę; okolice Hrubieszowa, Przemyśla, Sandomierza
Z gleb astrefowych w największej ilości występują :
- mady – powstałe z nanosów rzecznych – żyzne i urodzajne; występują zwłaszcza w dolinie Wisły, Odry, na Żuławach Wiślanych
- czarne ziemie – powstałe na obszarach starych bagien, wyschniętych jezior, czy łożysk rzecznych; występują na Kujawach, Wielkopolsce, w okolicach Wrześni, Środy Wlkp. Leszna, Na Niź. Śląskiej, w okolicach Wrocławia, na Mazowszu – w rejonie Sochaczewa, Grójca, Ciechanowa, na Niź. Szczecińskiej
- rędziny – gleby występujące na utworach wapiennych zwłaszcza na Wyż. Lubelskiej, między Chełmem a Krasnym Stawem, na Wyż. Kielecko sandomierskiej, w rejonie Kielc, w Niecce Nidziańskiej, na obszarze Wyż. Krakowsko-Częstochwskiej, w rejonie Opola, na Podhalu
- gleby bagienne charakterystyczne dla obszaru bagien północno-wschodniej części kraju
- górskie – charakterystyczne dla regionów górskich
Naturalna szata roślinna Polski jest wynikiem przejściowości klimatycznej i zmienia się z zachodu na wschód w miarę wzrostu kontynentalizmu. Na ziemiach Polski zanikają liczne zbiorowiska roślinne związane z klimatem oceanicznym, a na ich miejscu pojawiają się lub zyskują na znaczeniu zbiorowiska z przewagą lasów iglastych charakterystycznych dla kontynentu euroazjatyckiego. W najbardziej nienaruszonym stanie pierwotna roślinność zachowała się w zbiorowiskach leśnych, które obecnie w Polsce zajmują 27 % obszaru. Są to głownie :
- bory – lasy iglaste złożone głównie z sosny
- lasy mieszane złożone głównie z sosny, dębu, brzozy, topoli, osiki, lipy
- grądy – czyli wielogatunkowe lasy liściaste z grabem, dębem, lipą, bukiem, klonem
- łęgi z wierzbami, topolami, olchami, jesionami
...
better_1