PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO- przez podmioty prawa cywilnego rozumie się zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Pojęcie osoby fizycznej w prawie polskim oznacza każdego człowieka. Osoba fizyczna w świetle prawa cywilnego posiada 2 podst. atrybuty:
1. zdolność prawna
2. zdolność do czynności prawnych
ad.1
zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków cywilno- prawnych. Stanowi konsekwencję przyrodzonych praw człowieka. Posiada ją każdy człowiek od urodzenia aż do chwili śmierci , ewentualnie zaś do chwili sądowego uznania za zmarłego. Zdolności prawnej nie można nikomu odebrać. Prawo współczesne wprowadza odstępstwo od zasady, że zdolność prawną ma się od chwili urodzenia. W określonych bowiem sytuacjach tzw. warunkową zdolność prawną zgodnie z KC uzyskuje również nasciturus /płód ludzki/ jest to tzw. zdolność prawna warunkowa tzn. osoba nie urodzona jeszcze uzyskuje tę zdolność pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe.
Prawo przewiduje możliwość nadania zdolności prawnej płodowi:
1. w celu ochrony dóbr osobistych
2. w celu ochrony praw majątkowych
Zdolność prawna nie jest zależna od jakichkolwiek warunków /z samego tytułu urodzenia się/. Taką zdolność na wzór osób fizycznych mają też osoby prawne, w momencie gdy taka osoba prawna zostaje uznana na mocy tych samych norm /tryb rejestracyjny, koncesyjny/ - przenosi się na nią pewne atrybuty osób fizycznych.
Ad.2
Jest to zdolność do tego by mocą własnej woli brać udział w obrocie cywilno- prawnym. Nie przysługuje każdemy, jest uzależniona od różnych czynników, a w szczególności od wieku i od poczytalności. Można mieć:
1/ pełna zdolność do czynności prawnych
2/ ograniczona zdolność do czynności prawnych
3/ brak zdolności do czynności prawnych
ad 1/ każdy kto ukończył lat 18 i nie jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, od 18 lat aż do śmierci, wyjątek:
- mężczyzna może zawrzeć związek małżeński w wieku lat 21. Za zgodą sądu rodzinnego i opiekuńczego , mężczyzna który ukończy lat 18 może zawrzeć związek małżeński
- kobieta, która ukończyła lat 16 może za zgodą sądu rodzinnego i opiekuńczego zawrzeć związek małżeński /i ta zdolność zostaje np. na wypadek rozwodu, u mężczyzny – traci/.
Ad 2/ Kto ma:
- osoba pomiędzy 13 a 18 rokiem życia /rodzice wykonują opiekę nad dzieckiem/
- osoba ubezwłasnowolniona częściowo /uzyskuje opiekuna, który działa w jego imieniu/. Ubezwłasnowolnić może tylko sąd, z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego zaburzenia czynności psychicznych, a zwłaszcza pijaństwa i narkomanii, jeżeli człowiek nie może pokierować swym postępowaniem. Wtedy kiedy natężenie tych zjawisk występuje w stosunkowo niewielkim stopniu intensywności.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych oznacza, że pewnych czynności prawnych taka osoba nie może wykonać /np. testament/.
Zasady :
1. osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej może zawrzeć każdą umowę, która przynosi przyspożenie majątkowe /na korzyść tej osoby/, tam gdzie się to wiąże ze zobowiązaniami, to nie może.
2. Może podejmować każdą czynność w zwykłych sprawach życia codziennego.
Ad.3/ nie mają zdolności do czynności prawnych:
1. osoby do 13 roku życia
2. osoby ubezwłasnowolnione całkowicie
Sąd może orzec brak zdolności do czynności prawnych:
1. choroba psychiczna,
2. niedorozwój umysłowy
3. lub innego zaburzenia czynności psychicznych
jeżeli natężenie tych zjawisk jest bardzo intensywne
Umowa zawarta przez taką osobę jest bezwzględnie nieważna, ale za wyjątkiem drobnych czynności życia codziennego.
Każda osoba fizyczna jest zindywidualizowana / imię i nazwisko , stosunki rodzinne, pozostawanie w związku małżeńskim/. Odpowiednio do tego następuje indywidualizacja osób prawnych. I tak samo jak osoba fizyczna, tak samo osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Osobowość prawną nabywa się w różnych trybach: tryb koncesyjny, tryb erekcyjny /organ założycielski tworzy daną osobę prawną/, tryb rejestracyjny /rejestracja sądowa/. Zazwyczaj jest to tryb rejestracyjny, ale inaczej przy jednostkach wyznaniowych / rejestr prowadzi MSWIA/. Z chwilą, gdy taka jednostka powstaje uzyskuje zdolność prawną, zdolność do czynności i ma swoje dobra osobiste.
RODZAJE OSÓB PRAWNYCH. Osoby prawne to jednostki organizacyjne stanowiące jedność elementów majątkowych , czyli mienie oraz elementów osobowych, czyli czynnika ludzkiego. Na podstawie tych 2 aspektów wyróżniamy 2 rodzaje osób prawnych:
1. typ fundacyjny, zwany zakładowym
2. typ korporacyjny
ad.1 to taka osoba prawna, która zostaje wyodrębniona z uwagi na potrzebę przeznaczenia pewnego majątku na realizację określonych celów z góry przyjętych. Przykładem są fundacje,
przez które rozumiemy majątek przeznaczony do zrealizowania celów określonych przez fundatora w statucie. Majątek fundacji nie może być przeznaczony na żaden inny cel. Typem fundacyjnym / zakładowym/ są też przeds. państw., banki.
Ad.2 elementem podstawowym są członkowie czyli substrat ludzki. Na 1 miejsce wysuwa się specyficzna struktura i organy, które realizują wolę członków.
Te dwa typy różnią się. Mają swoje znaczenie dla zdolności prawnej, dla sposobu działania, co do pozycji i roli organów.
Przy osobach prawnych przyjęto w Polsce teorię organu osoby prawnej. Zgodnie z nią działania podjęte przez organ osoby prawnej uważa się za działania samej tej osoby. Osoba prawna ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone za działalność jej organów. Mogą podejmować wszelkie czynności cywilno- prawne, mogą mieć swój majątek, realizować swoje cele. Osoby prawne podlegają kontroli lub nadzorowi. Osoby prawne typu korporacyjnego /stowarzyszenie- nadzór przez sąd/, ale nie każde stowarzyszenie będzie miało osobowość prawną. Nadzór nad spółdzielniami /prawo spółdzielcze z 84r./ , związki wyznaniowe podlegają nadzorowi przez Departament ds. wyznań.
Kościół albo inny związek wyznaniowy może stworzyć inną osobę prawną do prowadzenia spraw gospodarczych /np. spółka, wydawnictwo, szkołę biblijną/- jest to zależna osoba prawna:
1. osoba ta zależna jest od głównej osoby
2. jest powiązanie organizacyjne między nimi
Ma ona prawo podejmować wszelkie decyzje .
Typ fundacyjny jest związany celem, a typ korporacyjny nie musi być związany celem, może go zmienić.
Przedstawicielstwo dzieli się na 2 rodzaje:
1. na przedstawicielstwo ustawowe
2. i na pełnomocnictwo
Zasadą jest to, że osoby fizyczne i prawne nie muszą działać osobiście w obrocie, a mogą działać przez przedstawiciela tzn. przez osobę trzecią. Działanie przez przedstawiciela w polskim prawie sięga daleko, bo dotyczy ono nawet czynności osobistych. Można więc również zawrzeć związek małżeński przez przedstawiciela /ślub cywilny/. Przedstawiciel dokonuje czynności ze skutkiem dla reprezentowanego. Działa on na jego rzecz i w jego imieniu, jeżeli przewiduje to treść pełnomocnictwa lub ustawa , to pełnomocnik może powierzyć swoje czynności innej osobie tzw. substytucja.
Przedstawicielstwo trzeba odróżnić od innych pokrewnych:
1. instytucji posłańca. Inaczej niż przedstawiciel posłaniec przenosi tylko cudze oświadczenie woli nie decydując o jego treści.
2. Od zastępcy pośredniego, który działa we własnym imieniu lecz na cudzy rachunek np. komisant /sklep komisowy/, ajent /giełdowy, bankowy/.
3. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Działa on tak jak pełnomocnik we własnym imieniu i na cudzy rachunek , ale bez wyraźnego umocowania, jednak zawsze w interesie tego , dla którego działa.
4. Instytucja powiernika. Powiernik w stosunkach zewnętrznych działa tak jak samodzielny podmiot prawa jednak na mocy wew. porozumienia stron /umowy/ z inną osobą, nie wolno mu w pewnych zakresach korzystać ze swego prawa, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie /dot.rzeczy/, przelew na zabezpieczenie /dot.środków finansowych i praw/.
Przedstawicielem ustawowym będzie rodzic albo opiekun ustawowy. Przedstawicielstwo ustawowe to umowa i wymaga określonej formy.
Jeżeli pełnomocnictwo nie jest ogólne, ale do pewnych czynności , to zawsze powinno odpowiadać rodzajowi formy prawnej.
Pełnomocnictwa dzielą się na:
1. pełnomocnictwo ogólne
2. pełnomocnictwo do poszczególnych czynności
Pełnomocnik nie może dokonać czynności prawnej z samym sobą.
Ad.1 nie wskazuje wyraźnie czynności jakich ma dokonać pełnomocnik. Mogą to być tylko czynności zwykłego zarządu. Wymaga zwykłej formy pisemnej – art. 99 § 2 KC.
Ad.2 do ściśle określonych czynności musimy wskazać do jakich czynności pełnomocnik jest uprawniony. Może wynikać z domniemania przyjętego przez ustawę- sprzedawca, kasjer /art.97 KC/.
Pełnomocnictwo w administracji- organy adm. państw. i samorządowej działając w zakresie prawa cywilnego mogą działać przez pełnomocnika, udziela się osobie będącej pracownikiem organu /pełnomocnictwo szczególne/.
Procura – szczególna postać pełnomocnictwa wg KC /przedtem Kodeks handlowy/, ujawniamy w KRS /Krajowy Rejestr Sądowy/, uprawnia do prowadzącego przedsięb. w zakresie szerszym niż sprawy zwykłego zarządu /nie może sprzedać, wydzierżawić firmy/.
Może się tak zdarzyć, że ktoś działał w naszym imieniu a pełnomocnikiem nie jest lub działał z przekroczeniem granic pełnomocnictwa , w takim wypadku mówimy, że było to pełnomocnictwo rzekome – dla nas nie rodzi skutków prawnych z zasady, natomiast nie znaczy to,że nie rodzi to żadnych skutków prawnych, wówczas musi być udzielony okres, gdzie się wypowiadamy czy podtrzymujemy czynności pełnomocnika. Jeżeli kontrahent np. podpisze umowę z pełnomocnikiem, z którym wygasło pełnomocnictwo – my ponosimy konsekwencje tych czynności.
Pełnomocnictwo wygasa:
- po upływie terminu na jaki go udzielono
- w razie śmierci reprezentanta lub pełnomocnika
- w razie odwołania pełnomocnika.
PRAWA PODMIOTOWE dzieli się na:
1. publiczne
2. prywatne
1/ poza zakresem zainteresowania prawa cywilnego. Są to te uprawnienia, które jednostka ma w stosunku do organów państwa: obywatelskie, polityczne, religijne.
2/ to uprawnienia, które mamy w zakresie prawa cywilnego, gospodarczego, handlowego.
Konstrukcja teoretyczna, która składa się z określonych uprawnień przysługuje podmiotowi prawa.
Z praw podmiotowych wynika więc kilka uprawnień, najmniej 1, z uprawnień wynikają roszczenia :
– czyli mamy prawo żądania aby inni spełniali nasze prawo
– i prawo skargi
uprawnienie - roszczenie – skarga
Klasyfikacja:/ prywatne/
1. –prawa podmiotowe bezwzględne /są skuteczne wobec wszystkich /erga omnes/ tzn.żaden podmiot prawa nie może naruszać tak pojętych naszych praw podmiotowych np. nikt nie może naruszyć naszej własności bez naszej zgody. Są charakterystyczne zwłaszcza w odniesieniu do prawa rzeczowego oraz praw na dobrach niematerialnych tzn prawa autorskiego i praw własności przemysłowej. Różnią się od praw rzeczowych głównie przedmiotem /przedmioty materialne/, a prawa własności intelektualnej to wartości duchowe, twórcze. Charakter praw erga omnes mają też dobra osobiste /życie, zdrowie, cześć, godność, twórczość/- są to dobra będące emanacją sfery psychicznej człowieka . Charakter praw bezwzględnych mają też prawa spadkowe
- względne - charakteryzują się tym, że ich realizacji możemy się domagać tylko i wyłącznie od osoby bezpośrednio zobowiązanej, a nie od każdego podmiotu. Najliczniej występują w prawie obligacyjnym /zobowiązaniowym/, czasem też niektóre występują w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym/ zwłaszcza majątkowe, ale wszystkie prawa rodzinne mają zawsze charakter praw bezwględnych.
2.
- samoistne
- akcesoryjne
Większość praw występujących w obrocie ma charakter samoistny, czyli byt, treść i zakres tych praw nie są zależne od jakiegokolwiek innego prawa. Są jednak takie prawa, których byt, treść i zakres ściśle zależą od bytu, treści i zakresu praw, które zabezpieczają.. Nazywamy je prawami akcesoryjnymi tzn. takimi, które umacniają inne prawa i nie mają swojej racji bez tego prawa /np. hipoteka i zastaw – zabezpieczają dług/.
3.
- prawa majątkowe /wchodzą one w zakres pojęcia majątku lub mienia, podlegają dziedziczeniu, można nimi dokonywać obrotu między żyjącymi- podlegają zbyciu, obciążeniu/
- prawa niemajątkowe /nie podlegają dziedziczeniu, są niezbywalne, nie ulegają przedawnieniu/
Dobra osobiste mają charakter niemajątkowy, ale roszczenia z nich wynikające mogą być majątkowe. Prawa rodzinne, prawo do wynalazku, prawa autorskie osobiste maja też charakter niemajątkowy.
4.
- prawa przenoszalne
- prawa nieprzenoszalne
Podział, przy którym chodzi o kwestię dopuszczalności zmian podmiotu prawa. Regułą jest przenoszalność praw . Prawie wszystkie prawa są przenoszalne /za wyj. praw osobistych, ale roszczenie już może być przeniesione/.
5.
- prawa definitywne
- prawa tymczasowe
W zasadzie wszystkie prawa podmiotowe mają charakter praw definitywnych /ostatecznych/, ale wyjątkowo zdarza się iż do momentu realizacji pewnego warunku zawieszającego pod którym uzyskaliśmy prawo sytuacja wyczekującego jest chroniona przez ustawodastwo, jednakże w odmienny sposób niż prawo ostateczne.
Ekspetatywa, czyli prawo podmiotowe tymczasowe , to pojęcie tylko doktrynalne.
6.
- prawa podmiotowe sensu stricto /mają charakter uprawnienia i obowiązku/
- prawa kształtujące /umożliwiają podmiotowi jednostronnie ukształtować stosunek prawny, jednakże nie mieszczą się w relacji uprawnienie- obowiązek. W wypadku tych praw nie przysługują roszczenia, czyli uprawnienie żądania , aby ktoś zachowywał się w określony sposób /np. adresat oferty ma uprawnienie kształtujące wobec autora/
gosicka