1
Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
1. Społeczność międzynarodowa:
1. ogół suwerennych państw. Utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe
2. ogół niesuwerennych podmiotów, czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych wyposażonych w zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki są regulowane przez prawo międzynarodowe.
Geneza społeczności międzynarodowej:
- w Europie państwa należały do wspólnego kręgu kulturowego (rodzina „narodów państw chrześcijańskich”), sprzyjało to rozwojowi stosunków międzynarodowych.
- Pokój westfalski z 1648r.- oznaczał kres panowania cesarza i rozpoczął w Europie okres stosunków opartych na stopie równości.
- Konferencje dyplomatyczne w Osnabruck i Munster – powstanie „rodziny narodów”
- Wiek XIX – powstanie pierwszych organizacji międzynarodowych (unii administracyjnych) w wyniku szybkiego postępu na płaszczyźnie nauki, wymiany międzypaństwowej itp. (ujednolicenie miar i wag, zagadnienia komunikacji i łączności międzynarodowej itp.)
- Wykształcenie się poczucia wzajemnych więzów, czemu towarzyszył rozwój prawa międzynarodowego określającego zasady i formy stosunków międzynarodowych.
- Poszerzanie się społeczności międzynarodowej: Ameryka Łacińska, kraje bałkańskie, Turcja, Japonia, Persja, Synaj, Chiny.
Skład społeczności:
- ogół państw, które weszły do społeczności nie tyle w wyniku czy poprzez uznanie międzynarodowe, lecz głównie w konsekwencji swego powstawania i nabycia zdolności w płaszczyźnie zewnętrznej.
mała liczba zasada równości mały stopień brak obowiązkowego
członków zorganizowania sądownictwa
wewnętrznego
Zasada równości:
Oparcie wzajemnych stosunków między państwami na zasadzie równości:
1. równość wobec prawa:
- jeden głos na konferencjach lub w organizacjach,
- procedura protokolarna ustalana jest na podstawie kryteriów formalnych ( czas, kolejność alfabetyczna ).
2. prawa wszystkich państw są tak samo respektowane, bez względu na to, czy chodzi o państwo wielkie, czy małe, i czy jest ono w stanie wymusić ich przestrzeganie.
3. w stosunkach zewnętrznych organy państwowe korzystają z takich samych immunitetów i przywilejów.
4. akty państwa (zasada par in parem non habet imperium) nie mogą byś osądzanie przez trybunały wewnętrzne drugiego państwa.
5. nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku ( kurtuazja międzynarodowa ), także w normatywnie regulowanej sferze reprezentacji, stosunków dyplomatycznych, konsularnych czy morskich.
Szczególna pozycja wielkich mocarstw.
Wielkie mocarstw zajmują pozycję „pierwszych wśród równych” ( stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ). Różnice w zakresie praw wynikają z:
- zgody innych podmiotów na uprzywilejowaną pozycję mocarstw ( uznanie szczególnych obowiązków i roli w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa )
- elementy faktyczne ( prawo morza ustalane przez tych którzy posiadają dostęp do niego i dysponowały największymi flotami ).
Mały stopień zorganizowania.
- brak władzy ustawodawczej, wykonawczej i obowiązkowego sądownictwa,
- OZN spełnia tylko funkcje koordynujące, państwa nie są jej podporządkowane,
- Mimo braku aparatu represyjnego prawo międzynarodowe jest uważane przez wszystkich członków za wiążące społeczność międzynarodową.
WSPÓLNOTY – grupy państw połączone ze sobą ściślejszymi więzami politycznymi, gospodarczymi, militarnymi.
WSPÓLNOTA REGIONALNA WSPÓLNOTA FUNKCJONALNA
~ państwa, które łączy sąsiedztwo, ~ państwa należące do org. międzynarod.
historia, język, nawet religia mającej na celu koordynowanie
~ np. OPA, UA, Liga Państw Arabskich, prowadzonych działań w dziedzinie
Rada Nordycka gospodarki, wojskowości itp.
~ NATO, EWWIS, EWG
~ ograniczenie wykonywania kompetencji
państwa na rzecz org. w danej dziedzinie
gospodarki.
NORMY UNIWERSALNE NORMY REGIONALNE
odnoszące się do całej społeczności normy odrębne dla jakiejś wspólnoty
międzynarodowej regionalnej lud subregionalnej
2. Pojęcie i istota Prawa Międzynarodowego.
DEFINICJA - zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.
- spory dotyczące definicji – rozbieżności dotyczące podmiotowości, źródeł i specyfiki prawa międzynarodowego.
NAZWA – termin „prawo międzynarodowe” pojawił się w literaturze w XVIII w. – autor angielski J. Bentham w roku 1780; do języka polskiego wprowadził go F. Kasparka.
1. Prawo narodów – termin używany początkowo wywodzący się z dosłownego tłumaczenia rzymskiego terminu ius gentium ( w Rzymie oznaczało ono prawo cywilne regulujące stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami: przepisy i instytucja wspólne wszystkim narodom )
- „prawo międzynarodowe” w XVI i XVII w. ius inter gentes - Suarez.
2. Prawo międzynarodowe – od XVIII w. obie nazwy występują równolegle.
- słowo „naród” (nation) w języku angielskim i francuskim jest synonimem państwa; naród także ma dzisiaj prawo do samostanowienia; naród walczący o niepodległość jest podmiotem prawa międzynarodowego gdy wykształci organy zdolne go reprezentować na arenie międzynarodowej.
SYSTEMATYKA – czyli ścisły podział na pozostające ze sobą w określonych relacjach podziały – brak powszechnej akceptacji dla którejkolwiek propozycji usystematyzowania PM, jako konsekwencja ciągłego rozwoju i przystosowywania się do zmieniającej się rzeczywistości.
Od prawa wojny do prawa pokoju.
- Grocjusz w swoim dziele „o prawie wojny i pokoju” określił podział prawa międzynarodowego na dwa działy,
- W miarę upływu czasu akcent przesuwał się na normy regulujące pokój,
- Prawo wojny zostało zredukowane do fragmentu całości prawa międzynarodowego
- Polskie propozycje systematyki: 1958r. L. Ehrlich ( prawo międzynarodowe, nauka PM, podmioty PM, mechanizm stosunków między podmiotami PM ); S. E. Nahlik ( społeczność międzynarodowa, współdziałanie międzynarodowe, konflikty międzynarodowe )
Doktryny wskazujące odmienne podstawy obowiązywania prawa międzynarodowego: naturalistyczna i pozytywistyczna.
Doktryna naturalistyczna ( doktryna podstawowych, zasadniczych praw państwa )
- odwołuje się do prawa natury
- zasady PM mogą być wyprowadzone z istoty czy natury państwa; państwo ma przyrodzone, podstawowe prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty (prawo do istnienia, niepodległości, równości, szacunku i utrzymywania stosunków międzynarodowych)
- współczesne negatywne konsekwencje: nadmierne akcentowanie swobód i praw poszczególnych państw kwestionuje możliwość istnienia wspólnego interesu i atomizuje społ. międzynarodową.
Doktryna pozytywistyczna (woluntarystyczna)
- podstawą obowiązywania PM jest wspólna wola państw, która znajduje swój wyraz w normach zwyczajowych (powszechnej praktyce uznanej za prawo) i normach konwencyjnych (umowy).
- zasada dobrej wiary – podstawą stosunków wiążących państwa jest ich wola, która je wiąże (państwo przyjmuje obowiązki z własnej woli, wywołuje to skutki prawne, stwarza zobowiązania międzynarodowe, które trwa niezależnie od jego zgody)
Powody przestrzegania norm PM:
1. siła gwarantująca wykonanie norm – normy prawa znajdującego się w traktatach pokoju,
2. wzajemność – prawo dyplomatyczne, konsularne i komunikacyjne,
3. wspólny interes – normy o ochronie środowiska naturalnego człowieka, kosmosu oraz dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji narodowej.
Zasada efektywności – istnienie pewnych przewidzianych przez PM sytuacji faktycznych bądź wywołuje ipso facto skutki prawne, bądź też jest warunkiem niezbędnym do ich powstania.
- wpływa na przestrzeganie norm PM
- PM jest bezpośrednim rezultatem woli swych podmiotów i odzwierciedla określoną rzeczywistość społ.
- PM z reguły dostosowuje się do nowej sytuacji, rzeczywistości społ. w przypadku gdy normy nie są w stanie kontrolować faktów
Negatorzy PM – szkoły odmawiający przyznania normom PM charakteru norm prawnych ze względu na rzekomy brak sankcji rozumianych jako przymus: G.W.F. Hegel, A. Lasson, J. Austin.
- specyficzne formy przymusu w PM ( w odróżnieniu od prawa wewnętrznego )
- normy są tworzone i wykonywane przez państwa i do nich też należy stosowanie przymusu
- formy przymusu: z własnej inicjatywy państw, w charakterze odwetowego działania za złamanie prawa – sankcje indywidualne, lub na podstawie decyzji organu międzynarodowego – sankcje kolektywne.
SANKCJE ZORGANIZOWANE SANKCJE NIEROZGANIOWANE
ORGANIZACYJNE KORYGUJĄCE SOCJOLOGICZNE ODWET
(reakcje opinii publicznej)
ŚRODKI PRZYMUSU
BEZPOŚREDNIEGO
Sankcje zorganizowane – są wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe (określona sytuacja, w jakiej można ją zastosować, rodzaj: ekonomiczne, wojskowe itp., sposób w jaki mają być podjęte: kolektywnie czy indywidualnie, organ decydujący o ich zastosowaniu). Skutkami nie wykonania zobowiązań, przewidziane przez umowę są: sankcje organizacyjne, sankcje korygujące i środki przymusu bezpośredniego.
Sankcje organizacyjne – odnoszą się do uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynarodowej :
- środki wstępne: ostrzeżenie lub wezwanie do przestrzegania postanowień umowy,
- zawieszenie,
- wykluczenie.
ONZ nie wykluczyło jeszcze żadnego spośród swoich członków. Ograniczyła jedynie prawa udziału w swoich pracach delegację RPA za łamanie postanowień KNZ.
Sankcje korygujące – sankcje, przez zastosowanie których państwa wyrównują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego lub nielojalnego kontrahenta:
- pozbawianie spodziewanych korzyści naruszającego przez zawieszenie wykonania postanowień,
- nałożenie kary, wycofanie pomocy itp.
Środki bezpośredniego przymusu – stosowane przeciwko państwu, które naruszyło normy zakazujące stosowania groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.
- system środków przymusu bezpośredniego w Karcie Narodów Zjednoczonych jest podporządkowany Radzie Bezpieczeństwa (zasada centralizmu).
Reakcja opinii publicznej (sankcje socjologiczne):
- zmniejszenie ruchu turystycznego
- kampania prasowa przeciwko danemu państwu itp.
Środki odwetowe mają charakter prewencyjny, gdyż państwo spodziewające się korzyści w wyniku naruszenia normy orientuje się, że w przypadku zastosowania odwetu nie uzyska ich.
- zawieszenie świadczeń, zastosowanie środków socjalnych itp.
3. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne.
Teorie określające wzajemne relacje PM do wewnętrznego:
Teoria monistyczna – PM i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym.
1. monizm z prymatem prawa wewnętrznego,
...
gosicka