Wykład 23.02.09.
1. Rozwój historyczny administracji w Polsce.
Tanie państwo- administracja działa jak najlepiej przy jak najniższych cenach.
Kadry administracji- system leanery, system łupu tj. zmiana osób po zmianie rządzących
Administracja publiczna związana jest z pojawianiem się państwa- pojawienie się urzędników. Początkowo zajmowała się statystyką i prowadzeniem polityki fiskalnej.
Państwo Sumerów- glinowe tabliczki z zapisami administracyjnymi.
Rozwój administracji związany jest z rozwojem państwa jako instytucji. Państwo przyjmowało coraz więcej na swoje barki .
Wzrost udziału państwa=> stopniowy wzrost administracji=> powstanie biurokracji (pewna grupa ludzi zajmująca się administracją).
Administracja def.- kierować, zarządzać, służyć, administrować
Publiczna-tj. ogół (organy państwa, organy samorządu terytorialnego, które mają służyć zaspokajaniu potrzeb ludności).
Optymalną sytuacją jest taka, gdy większość potrzeb jednostki potrafią same sobie zaspokoić.
Administracja publiczna - Całokształt struktur organizujących w państwie , służących do zaspokajania potrzeb ludzkich. Jest związana z terytorium i suwerennością danego państwa.
Administracja materialna – w ujęciu przedmiotowym – działalność państwa której przedmiotem są kompetencje, zadania w zakresie wykonawczym
Administracja w ujęciu podmiotowym – szereg urzędów stanowiących administrację
Administracja w ujęciu pozytywnym – działalność organizatorska państwa
Administracja w ujęciu negatywnym – działalność państwa z wyłączeniem ustawodawstwa i sądownictwa
Administracja w sensie formalnym – działalność administracji – to co faktycznie ona robi
Kulesza-Zdebski:
Administracja publiczna w ujęciu przedmiotowo-podmiotowym – to zespół działań, czynności, przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych (planistyka i wykonanie) na rzecz realizacji interesu publicznego przed podmioty, organy administracji na podstawie ustawy i w określonych prawem formach
W państwie totalitarnym administracja realizuje interesy państwa (nadrzędność interesu państwa nad interesem obywateli).
Monizm i dualizm administracji publicznej:
Monizm- brak rozróżnienia na administrację rządową i samorządową. Nie występuje rzeczywisty samorząd (państwa totalitarne)
Dualizm- występowanie rozdziału na administrację rządową i samorządową. Charakterystyczny dla demokracji i niektórych państw totalitarnych. Związany z procesem decentralizacji władzy.
Kształt administracji publicznej na przestrzeni lat
Granice naszego państwa zmieniały się dosyć często => w tym zmiany administracyjne.
Czasy świetności i upadku.
W Polsce ścierają się dwie filozofie prowadzenia administracji:
1. filozofia zachodnia- europejska, która dąży do zaspokajania potrzeb obywateli
2. filozofia wschodu- administracja pozytywna państwa, nieliczenie się ze społeczeństwem
. Powstanie państwa polskiego-najprawdopodobnie VIII wiek. Źródła pisane mówią, że istniało państwo Wiślan do X w. podbite przez Morawian.
Pierwszy historyczny władca –Mieszko z plemienia Polan X w.
XV. Rozpoczął się proces rozdzielenia władzy królewskiej od państwa kończy się model państwa patrymonialnego. Rozdział skarbu królewskiego od państwowego.
-władza
- urząd starosty (na czele dzielnic państwa)
Okres sprawowania władzy przez Jagiellonów owocuje:
-unią personalną z Litwą
-zaczyna się kształtować tzw. Sejm Walny (charakter dwuizbowy, pojawia się Senat i Izba Poselska)
-przywileje (powodują stopniowe osłabienie władzy królewskiej na rzecz sejmików szlacheckich=> sejmu
- 1569 r. unia lubelska ( unia realna Polski z Litwą, szczyt militarny i terytorialny I RP ( w tym czasie okres Wielkiej Smuty w Carskiej Rosji.
- dominują 3 wielkie prowincje : Wielkopolska, Małopolska= (tj. Korona ) i Wielkie Księstwo Litewskie .
- istnieje 5 prowincji generalnych na terenie Korony powiązanych z wyborami do sejmików generalnych
- 1634 r. 990km2, największe terytorium I RP- mozaika administracyjna.
Rzeczpospolita Szlachecka- okres stagnacji:
- Powstanie Chmielnickiego
- Potop szwedzki
-Rzeczpospolita Szlachecka pogrąża się w anarchii, władza przechodzi w ręce poszczególnych rodów magnackich i szlacheckich
- zagrożenie zewnętrzne uniemożliwia dokonanie reform administracyjnych
- artykuły henrykowskie (wybór Henryka Walezego na tron Polski), umowa między królem a Sejmem obowiązywała do pewnego momentu . De facto to proces słabnięcia władzy królewskiej wzmocnienie sejmu, ale bez zasady większościowej
- -1505r. Nihil Novi- nic nowego bez zgody sejmu, król nie może praktycznie nic zrobić( panuje, ale nie rządzi)
- w tym czasie Korona dzieliła się na 2 prowincje=> 6 województwa( tu funkcja wojewody i kasztelana istotna)
- okręgi sądowe tworzą powiaty=> są to sądy ziemskie, sądy grodzkie
- sądownictwo odrębne dla każdego stanu
- istniał Trybunał Koronny i Trybunał Litewski (sądzi szlachta bez udziału króla)
- na terenie wiejskim są sądy ławnicze z wójtem na czele
- jednak dla administracji to okres zmarnowany, dziura budżetowa istniała; pośrednio ten kiepski stan wewnętrzny państwa był jedną z przyczyn upadku IRP( rozbiory)
wykład 9.03.2009.
Okres rozbiorów Polski:
- zastąpienie administracji polskiej przez administrację zaborcy
- Prusy : tu podział na prowincje=> departamenty=> powiaty
- Austria: prowincja Nowa Galicja=> .....=> magistraty w miastach???
- Rosja=> Generalne Gubernatorstwo=> Gubernie=> powiaty=> stany (..tj...)???
Księstwo Warszawskie (1807- 1815)
-Administracja decyzją Napoleona, wzorowana na francuskiej
-zasada centralizmu
-biurokratyzm (zawodowy korpus urzędników, hierarchiczność struktur
- utworzono departamenty ( odpowiednik województwa)=> powiaty=> gminy wiejskie i miejskie oraz miasta unicypialne (???)
- prefekci ( na czele powiatów)
- podprefekci ( na czele gmin )
- było 6 departamentów i 60 powiatów , zaś po wojnie z Austrią 10 departamentów i 100 powiatów
- władza należała do króla który miał dosyć szerokie kompetencje co do mianowania i zwalniania urzędników. Mógł prowadzić politykę zagraniczną.
- Innowacja powstanie Rady Ministrów ( 6 ministerstw)
- Król, Ministrowie, Rada Stanu, Rada Ministrów
- W tym okresie problemem okazały się kadry. Brak stanu nowoczesnego biurokratyzmu
- 1811r. Szkoła Nauk Administracyjnych (egzaminy państwowe na urzędników)
- rezultat Kongresu Wiedeńskiego
- w ramach autonomii dla Królestwa ( ale unia personalna z Carską Rosją)
- odrębny skarb i wojsko
- nadano konstytucję 1815 r. ( zniosła zasadę jednoosobowości, wprowadziła zasadę kolegialności). Władza wykonawcza dla króla , od niego władza administracyjna pochodziła.
- Król prawa: prawo wypowiedzenia wojny, polityka zagraniczna, wojny i pokoje, armia
- 1826 wprowadzono urząd zastępcy króla na ziemiach polskich tj. namiestnik ( pierwszy gen. Zajączek
- istniała Rada Stanu (centralny organ wł. administracyjnej, coś jak dziś rząd. Na terenie Królestwa tworzyła Radę Ogólną i Rade Administracyjną
- po śmierci namiestnika Rada Stanu została najwyższym org. Władzy wykonawczej i administracyjnej na terenie Królestwa. Niżej stały Komisje Rządowe ( coś jak ministerstwo) i ministrowie na ich czele
- Komisje rządowe> zakres odpowiedzialności: Komisja Wojny, K. Rządowa Przychodu i Skarbu, K. Sprawiedliwości, K .Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (kwestie religii i edukacji). K. Sprawiedliwości Wewnętrznej i Policji
- Łącznikiem między carem a organami w Królestwie był Sekretarz Stanu ( dziś jako minister bez teki)
- Najwyższa Izba Obrachunkowa ( kontrola nad rachunkowością i finansami państwa
- Prokuratoria Generalna (dbać miała o majątek państwa)
- Kadry=> egzaminy na poszczególne stopnie urzędnicze
- Wydział na UW=> Wydział Prawa i Administracji Królewskiego UW (kształcenie kadr urzędniczych)
- Administracja na szczeblu lokalnym K. Polskiego:
a) województwa (8)-> obwody (dot. kwestii wyborów)->gminy wiejskie ( na czele wójt) i gminy miejskie( na czele prezydent lub burmistrz + ława miejska)
taka sytuacja miała miejsce do 1831 r. do upadku powstania listopadowego. Skutki:
b) inkorporacja Królestwa Polskiego, wcielenie do Cesarstwa Rosyjskiego
- konsekwencją jest ograniczenie autonomii: zniesienie wojska, pion administracji ograniczony
- rząd ocalał
- ograniczenie samorządności
- na czele Rady Administracyjnej ->Namiestnik mianowany przez cara
- funkcja R.S. i R.A. ograniczona do zarządzania poleceń przychodzących z Petersburga ( później zniesiono ten organy)
- pozostawiono 3 komisje ( Oświecenia ,Skarbu, i Sprawiedliwości)
- administracja terenowa => postępuje proces unifikacji. Utrzymano województwa, obwody i gminy do 40 lat XIX.
- Postępowanie procesu unifikacji: województwa zamieniono na gubernie, obwody na powiaty
- Ograniczono samorząd miejski i wiejski (realna samorządność ograniczona)
c) 1864-> zniesienie resztek autonomii, (upadek powstania styczniowego)
- ostatecznie zniesiono resztki autonomii względem cesarstwa
- zniesiono komisje rządowe
- język urzędowy rosyjski
- zastąpienie nazwy z Królestwo Polskie na Kraj Przywiślański (lub Gubernie Przywiślańskie)
- D0 1915 r, Generalni Generałowie Guberniatorzy (GGG)????
- W 1915 r. na te terytorium wkraczają Niemcy ( od 1915-1918. okupacja niemiecka ,)
d) Wolne Miasto Kraków 1815- 1864
- nie było suwerenne
- zaś pewną autonomię administracyjną miało
- istniał Senat ( Zgromadzenie Reprezentantów)
- samorząd miejski i wiejski
- w 1864 wybuchło powstanie krakowskie które przyczyniło się do zniesienia WMK
-konieczność scalenia 3 części (potrzeba scalenia systemu skarbowego, monetarnego, administracyjnego)
-jednolity samorząd terytorialny 1933 tj. ustawa unifikacyjna, która wprowadziła ostateczne ujednolicenia
-najszybciej powstawały organa władzy centralnej ( jak Rada Ministrów)
- na dawnych ziemiach zaboru austriackiego( województw 4) i pruskiego ( województw 2) nie dokonano żadnych zmian jeśli chodzi o podział terytorialny i granice
- w przypadku zaboru rosyjskiego (województw 5 -> i starostwa ?????) gdzie wojewodów i starostów mianował minister; dokonano pewnych zmian tj.
a) zamiana gmin miejskich na -> samorząd gminny ( burmistrz lub prezydent + rada miejska tj. magistrat ????)
b) zamiana gmin wiejskich na -> rada wiejska+ wójt (na czele)
- kwestia samorządu powiatowego -> jej pierwszym uszeregowaniem była Konstytucja Marcowa 1921.
Konstytucja Marcowa:
- Naczelny Trybunał Administracyjny ( jako dziś NSA)
- Rada Ministrów =Rząd na czele z premierem(prezesem RM)
- Wojewodowie (przedstawiciel rządu tj. administracji centralnej w terenie). Mieli zapewniać bezpieczeństwo i porządek, kontrolować administrację w terenie, prasę i stowarzyszenia. Gdyż w tym czasie II RP była krajem wielonarodowym,
- Województwa (16)-> na powiaty
- Odrębną jednostką podziału administracyjnego stała się Warszawa (16+ W-wa)
- Administracja specjalna:
1) administracja wojskowa tj. 110 okręgów wojskowych
2) administracja szkolnictwa (podlegała Ministerstwu Oświecenia Publicznego)
3) administracja wyznaniowa ( podporządkowana jak wyżej)
- Autonomia Śląska: Sejm Śląski mógł wydawać akty prawne, oprócz kwestii wojskowych i politycznych
Samorząd terytorialny po 1933 r. (doczytać info o ustawie)
- samorząd gminny tworzy:
wioski
a) rada gminna(wiejska) organ uchwałodawczy + wójt
b) zarząd gminy tj. organ wykonawczy
c)
miasta
d) rada miejska na czele burmistrz lub prezydent
e) zarząd miejski org. wykonawczy
- samorząd powiatowy tworzy:
a) rada powiatowa org. uchwałodawczy + starosta
b) wydziały powiatowe jako org. wykonawczy
- samorządy zawodowe (lekarski, adwokacki, np. Izba Adwokacka
- samorząd gospodarczy ( np. izby przemysłowe)
- &#x...
Konocia