Kompetencje społeczne.doc

Karolina Kwiatkowska

I rok, edukacja art.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Definicja

Pojęcie kompetencji społecznych wprowadził do psychologii R. White w roku 1959; zajmował się on problematyką wywierania wpływu na otoczenie.

Pojęcie to ujmował on jako specyficznie rozumianą umiejętność, czyli każdą taką umiejętność, która przyczynia się do skutecznej interakcji z otoczeniem. Według słownika, umiejętność to praktyczna znajomość czegoś, biegłość w czymś, zdolność wykonywania czegoś. Zdolność zaś jest predyspozycją do łatwego opanowania pewnych umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenia się. Kompetencja z łacińskiego oznacza „przydatność”, odpowiedzialność, zakres wiedzy.

W psychologii społecznej pojęcie kompetencji społecznych i interpersonalnych rozumiane jako umiejętność osiągnięcia celów społecznych i jednostkowych z równoczesnym zachowaniem dobrych stosunków z partnerami interakcji, uważa się za trudne do jednoznacznego zdefiniowania, często, aby lepiej zobrazować problem, używane są z tymi pojęciami także pojęcia wspierające takie jak: inteligencja społeczna, emocjonalna, społeczne zdolności, umiejętności .

2. Rodzaje kompetencji społecznych.

Dwie najważniejsze kompetencje interpersonalne to:

- budowanie wizerunku - wiąże się ze sprawnością w zakresie kreowania pożądanego przez siebie wizerunku osobistego oraz zjednywania sobie innych ludzi, co umożliwia pozyskiwanie sympatii, przychylności i szacunku oraz budowanie autorytetu wśród współpracowników, przełożonych, podwładnych, klientów lub wyborców.

- wywieranie wpływu - wiąże się ze sprawnością w zakresie komunikowania się, perswadowania i przewodzenia innym, co umożliwia wywieranie bardzo silnego wpływu na wybory, decyzje i zachowania innych osób (np. współpracowników, klientów, wyborców).

Ich rozwój zapewnia wysoką skuteczność w zakresie efektywnego wykorzystania własnego potencjału kwalifikacyjnego podczas codziennych kontaktów zawodowych i przygotowuje mocny grunt pod dalszy dynamiczny rozwój zawodowy.

M. Agryle wyróżnia dwie kategorie umiejętności społecznych pozwalających uzyskać zamierzone efekty w sytuacjach społecznych:

- powszechne umiejętności społeczne, potrzebne każdemu człowiekowi,

- profesjonalne umiejętności społeczne, które są konieczne w wielu zawodach.

3. Kompetencje a inteligencja

Często badacze używają takich pojęć jak: kompetencja społeczna, inteligencja społeczna, emocjonalna, społeczne zdolności, umiejętności. Wszystkie wyżej wymienione pojęcia odnoszą się do skutecznego, efektywnego funkcjonowania w kontaktach z innymi i bywają używane zamiennie. W wielu koncepcjach inteligencji znajdujemy aspekt zdolności społecznych rozumiany jako efektywne przystosowanie do środowiska społecznego. Zdolności społeczne natomiast bardzo często utożsamiane są z inteligencją społeczną.

Thorndike, twórca pojęcia inteligencji społecznej wyróżnił trzy jej rodzaje:

- ogólną, abstrakcyjną

- praktyczną, wykonawczą, techniczną

- inteligencję społeczną (mądre postępowanie w stosunkach interpersonalnych, rozumienie innych).

Współczesne rozumienie inteligencji społecznej, to zdolność do trafnego przetwarzania informacji o charakterze społecznym.

4. Składniki kompetencji społecznych

J. Mellibruda, wyróżnia cztery wymiary stosunków międzyludzkich odnoszących się do umiejętności psychospołecznych:

- wzajemne zrozumienie i poznawanie się;

- tworzenie klimatu wzajemnego zaufania;

- pomaganie oraz wywieranie wpływu;

-rozwiązywanie problemów i konfliktów.

Wśród wielu kategorii zachowań R. C. Rinn i. A Markle, wymieniają te, które ich zdaniem są istotne dla umiejętności społecznych:

- umiejętności komunikacyjne;

- umiejętności asertywne;

- umiejętności wzmacniania, podtrzymywania innych;

- umiejętności wyrażania siebie.

5. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacjach wymagających asertywności

Jednym z podstawowych składników kompetencji społecznych jest asertywność. Salter uznawany za twórcę i prekursora tej tematyki określił asertywność jako "zdolność wyrażania emocji pozytywnych i negatywnych". Pojęciu asertywności nadawane jest w literaturze różne znaczenie, lecz najczęściej jako podstawę asertywności podaje się umiejętność pogodzenia własnych i cudzych potrzeb społecznych. Jednak zazwyczaj asertywność nie jest utożsamiana z kompetencją społeczną, lecz traktowana jako jej komponent. Zdaniem Cattela asertywność jest uwarunkowana genetycznie i ściśle związana z temperamentem. Jednakże otoczenie społeczne stwarzające odpowiednie warunki do rozwoju tej cechy sprawia, iż ludzie w miarę upływu lat, w miarę nabywania kolejnych doświadczeń stają się coraz bardziej asertywni.

Podsumowując, zachowanie asertywne można określić jako "bezpośrednie, szczere, łagodne i stanowcze komunikowanie własnych emocji, potrzeb, opinii respektujące jednocześnie prawa innych osób do wyrażania własnych opinii, potrzeb i uczuć". Asertywność jest nie tylko zewnętrznym zachowaniem, ale postawą jednostki wobec siebie i innych. Osoba asertywna ma szacunek do siebie i innych osób, traktując je równorzędnie.

6. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacjach interpersonalnych

Kolejnym składnikiem kompetencji społecznych jest umiejętność nawiązywania bliskich kontaktów interpersonalnych. Kontakty międzyludzkie są powszechnie obecne w życiu społecznym. Każdy z nas nieustannie znajduje się w sytuacjach gdzie pośrednio i bezpośrednio ludzie oddziałują na siebie. Osoby komunikując się pełnią równolegle dwie funkcje: nadają i odbierają komunikaty. Nadawane komunikaty i sygnały mają określone znaczenie. Ich forma i treść musi być czytelna i zrozumiała dla wszystkich partnerów interakcji. Możemy wyróżnić kilka elementów składowych różnego typu interakcji.

a) Subiektywne spostrzeganie rzeczywistości

Każdy człowiek charakteryzuje się określonym temperamentem, posiada charakterystyczne tylko dla siebie cechy psychofizyczne, każdy ma swoją własną historię. Te składowe są wyznacznikami sposobu widzenia siebie oraz interpretacji i przeżywania otaczającego świata. Indywidualizm i odmienność szczególnie silnie uwidacznia się w sytuacji konfliktowej, różnicy interesów. Rozbieżność interpretacji określonych sytuacji wynika przede wszystkim z subiektywnego postrzegania otaczającej rzeczywistości i jest jedną z podstawowych barier komunikacyjnych. W przypadku, gdy rozmówcy inaczej interpretują przyczyny konfliktu i zazwyczaj nawzajem obarczają się odpowiedzialnością za dany problem mamy do czynienia z tak zwanym subiektywnym przypisywaniem odpowiedzialności.

b) Błędna forma wypowiedzi

Może sprawić, że nasza postawa wobec rozmówcy będzie kształtowana nie przez całokształt interakcji, a jedynie przez treść bądź formę wypowiedzi. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej wówczas, gdy jeden z rozmówców narzuca określony rodzaj relacji, co spotyka się z brakiem akceptacji drugiej strony.

c) Komunikacja równoległa

Obie strony, które komunikują się ze sobą, nie reagują na przekaz i przeżycia partnera, a jedynie usiłują za wszelką cenę przekonać go do swojego zdania, punktu widzenia.

d) komunikacja paradoksalna

Uważna obserwacja ludzi pozwala nam również dostrzec, że wielokrotnie bywa tak, iż komunikat werbalny sprzeczny jest z tym, co dana osoba komunikuje w sposób niewerbalny (mimiką twarzy, gestykulacją, tonem głosu).

7. Kompetencje warunkujące efektywność zachowań w sytuacji ekspozycji społecznej

a) Strategia ingracjacji - głównym zadaniem ingracjatora jest wzbudzenie wiarygodności w takim stopniu, w jakim pragnie on być lubiany. Polega to na wyrażaniu sympatii i zgadzaniu się z innymi, jak również na kreowaniu własnej skromności i atrakcyjności.

b) Strategia zastraszania - zwiększenie mocy społecznej odbywa się poprzez groźby, wywoływanie poczucia dyskomfortu, ponoszenie przez stronę różnego rodzaju kosztów psychologicznych. Polega to na kreowaniu siebie jako osoby niebezpiecznej, co ma wywołać strach, lęk i ostatecznie doprowadzić do tego, iż druga strona interakcji spełni nasze oczekiwania.

c) Strategia autopromocji - jest przedstawieniem siebie jako osoby kompetentnej, skutecznej w działaniu, charakteryzującej się wysokim poziomem uzdolnień ogólnych (inteligencji, sprawności fizycznej) lub też uzdolnień specyficznych (np. sprawności i szybkości w grach).

d) Strategia doskonałości moralnej - często stosowana przez nauczycieli, rodziców. Przejawia się w ukazywaniu siebie w jak najkorzystniejszym świetle. Jest to prezentowanie siebie jako modelu osoby przestrzegającej wszelkich zasad i norm moralnych, stojącej na straży moralności.

f) Strategia własnej słabości i zależności od innych, mająca na celu unikania negatywnych konsekwencji, gdy z różnych przyczyn nasze zasoby, zdolności a czasem tylko chęci są niewystarczające do wykonania jakiegoś zadania. Jednostka w takich sytuacjach może uciekać się do kreowania siebie jako osoby wymagającej pomocy, opieki, specjalnego traktowania.

8. Problemy, jakie wyróżniają teorie koła interpersonalnego, to:

- nadmierna dominacja i kontrolowanie innych,

- narzucanie się innym,

- nadmierne poświęcanie się dla innych,

- łatwowierność i naiwność,

- brak asertywności,

-społeczne wycofanie,

- chłód emocjonalny w kontaktach z innymi

- zawiść i mściwość

9. Stymulacje

Mając na uwadze skuteczność interpersonalną, należy zwrócić uwagę na wszelkiego rodzaju stymulacje, odnoszące się do zachowań społecznych a w szczególności:

- stymulowanie umiejętności odkodowywania reguł społecznych, analizowania społecznych sytuacji,

-  stymulowanie tak zwanej empatii poznawczej,

- stymulowanie monitorowania własnych i cudzych zachowań ekspresyjnych,

- budowanie pozytywnego obrazu siebie,

- wyzbywanie się lęków i ograniczeń społecznych,

- treningi zachowań asertywnych,

- stymulowanie zainteresowania życiem społecznym, różnorodnością sytuacji społecznych.

10. Znaczenie kompetencji społecznych

Rozpatrując znaczenie kompetencji społecznych należałoby zapoznać z danymi dotyczącymi znaczenia elementarnych umiejętności społecznych. Umiejętności określane mianem emocjonalno-społecznych, w skład których wchodzą między innymi umiejętność wywierania wpływu społecznego, pracy w zespole, umiejętność negocjacji, umiejętności komunikacyjne, empatia - stanowią one około dwóch trzecich kompetencji, mających wpływ na ponadprzeciętne wykonanie pracy. Wysoki poziom kompetencji społecznych ma istotne znaczenie w przypadku przedsiębiorców i menadżerów, a zdolności i umiejętności komunikacyjne są istotnym elementem stanowiącym wyznacznik skuteczności pracy nauczycieli, powodzenia w sytuacji rozmów kwalifikacyjnych czy też w osiąganiu statusu zawodowego.

Wysoki poziom kompetencji społecznych wiąże się również z lepszym przystosowaniem do zmian życiowych, większą plastycznością zachowań i postaw w różnorodnych sytuacjach społecznych oraz niższymi wskaźnikami lęku, depresji czy też poczucia samotności. Wysokie umiejętności społeczne wiążą się z wyższymi wskaźnikami przystosowania do "zmian życiowych" oraz niższymi wskaźnikami depresji, lęku i poczucia samotności. Wśród osób o wysokim IQ, ci, którzy osiągnęli wybitne rezultaty zawodowe i powodzenie w życiu, to jednostki charakteryzujące się ponadto wysoką potrzebą osiągnięć oraz stałością emocjonalną i przystosowaniem społecznym (a więc cechami i kompetencjami, które składają się na inteligencję społeczną i emocjonalną oraz umiejętnościami interpersonalnymi).