BAJKOTERAPIA
I Rola bajki:
Bajka od wieków towarzyszy człowiekowi pod postacią mitu, legendy, podania ludowego czy
wierszowanej opowiastki. Od wieków także oddziałuje na czytelnika i sięgano po nią bez wiedzy z
zakresu psychologii, bez świadomości jej zbawiennego wpływu na psychikę.
Bajki jako utwory literackie adresowane do dzieci, cechuje magiczne ujmowanie rzeczywistości,
oglądanie świata z perspektywy dziecka i świadomość umowności zdarzeń, czyli rozróżnienie świata
realnego i czarodziejskiego. W bajkach, w rozwiązywaniu trudnych sytuacji dominuje magia. Tak
właśnie myśli dziecko – „magicznie”, doszukując się u zwierząt czy przedmiotów martwych cech
ludzkich. Świat bajek jest umowny, nierealny, o czym wiedzą czytelnicy czy słuchacze. Ta nierealna
rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z magicznym myśleniem dziecka, dzięki czemu
pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą
światem.
W analizie psychologicznej bajki możemy wyodrębnić dwie warstwy: poznawczą i emocjonalną.
Dziecko poznaje otaczający świat poprzez działania bohaterów bajki. Dostarcza ona wzorców
moralnych, mówi, co dobre, a co złe i zawsze występek zostaje ukarany. Bajka pomaga zrozumieć dziecku ten świat adekwatnie do jego możliwości intelektualnych, pomaga także w budowaniu obrazu samego siebie. Identyfikując się z bohaterem bajkowym, przyjmuje dziecko jego wzorce moralne, sposób myślenia, działania
Jednak najważniejsza rola bajki polega (wg M. Molickiej) na redukcji lęku. Dziecko, identyfikując
się z bohaterem ma poczucie, że dobra wróżka nad nim czuwa, że potrafi posługiwać się czarami i
odmienić swą sytuację. Bajka daje wsparcie i poczucie siły, zastępczo zaspokaja potrzeby i przez to
obniża lek, okresowo nawet może go znosić.
II Znaczenie bajki w terapii:
Bajki terapeutyczne są utworami adresowanymi do dzieci, głównie w wieku 4-9 lat, w których świat
jest widziany z dziecięcej perspektywy, a ich celem jest uspokojenie, zredukowanie problemów
emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym. Fabuła bajki terapeutycznej dotyczy różnych
sytuacji wzbudzających lęk, a głównym bohaterem jest małe zwierzątko lub dziecko czy zabawka, z
którym słuchacz (czytelnik) może się identyfikować. Cechą charakterystyczną wszystkich bajek
terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji i przezywa lęk, a
wprowadzone postacie umożliwiają redukcję tego lęku. Bohater uczy się różnych sposobów jego
przezwyciężania. Nabycie nowych kompetencji prowadzi do zmiany w przezywaniu i do zmiany w
zachowaniu. Lęk u dzieci może wynikać z : -uprzedniego, negatywnego doświadczenia, - z rozwoju dziecka, rozwoju jego wyobraźni, - z niezaspokojonych potrzeb-braku poczucia bezpieczeństwa, miłości, uznania, - z niskiej samooceny.
Terapeutycznego znaczenia bajek szukali także niektórzy ze znaczących psychoterapeutów. Bruno Betteelheim- psycholog, humanista- w książce zatytułowanej „Cudowne i pożyteczne. Oznaczeniach i wartościach baśni” przedstawia pogląd, że baśnie pomagają dzieciom w uporaniu się z różnymi lękami i wewnętrznymi konfliktami, które stają się ich udziałem w trakcie normalnego dzieciństwa. Betteelheim sugeruje, że motywy wielu baśni pokrywają się z dziecięcymi problemami. „Kopciuszek” opowiada o rywalizacji między rodzeństwem i o poczuciu, że to inni są faworyzowani. „Jaś i Małgosia” opowiada o odwiecznym lęku przed tym ,że zabłądzą że zostaną opuszczeni przez rodziców. „Tomcio Paluch” opisuje doświadczenia małego chłopca, który się zgubił i musi samotnie zmierzyć się z przerażająco wielkim światem.
Bajki te wspierają rozwój dziecka, wzbogacając jego wiedzę, przedstawiają inny sposób myślenia, odczuwania i działania. Użycie metafor i symboli pozwala na samodzielne ich odkrywanie i odnoszenie do własnych doświadczeń. Bajki konkretyzują emocje ,przypisując je określonym zdarzeniom, obrazują, jak ważne są relacje z innymi. Wspieranie emocji polega na: -daniu poczuciu, że nie jestem sam, że inni też podobnie czują, myślą –zmianie samopoczucia poprzez pokazanie że inni są w podobnej sytuacji –budowie pozytywnego obrazu siebie –daniu nadziei
M. Molicka przedstawia schemat każdej bajki terapeutycznej, dzięki któremu można budować
własne opowiadania. Składają się na niego:
· główny temat (sytuacja wywołująca lęk),
· główny bohater (dziecko lub zwierzątko, z którym się czytelnik identyfikuje),
· inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać uczucia, uczą reakcji na trudne sytuacje),
· tło opowiadania (miejsce znane dziecku)
Dzięki podanemu scenariuszowi rodzice czy terapeuci mogą stwarzać inne bajki ,opowiadania , stosownie do trudności, z jakimi walczy dziecko. Opowiadania są czymś na kształt baśni , z tym, ze ich scenerią pozostaje świat realny. Występują w nich wszystkie motywy związane z lękiem, rozpaczą, nadzieją tak charakterystyczne dla baśni, przedstawiane są zaś w taki sposób, że mały słuchacz może natychmiast się z nim utożsamiać. Pokazują bohatera , z którym może się identyfikować i rywalizować.
M. Molicka wyodrębnia trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
1) relaksacyjne
2) psychoterapeutyczne
3) psychoedukacyjne
1) Bajki relaksacyjne posługują się wizualizacją w celu wywołania odprężenia i uspokojenia. Akcja
takiej bajki toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i
bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi
zmysłami miejsce, gdzie odpoczywa. Sugestie osoby prowadzącej powinny zawierać trzy struktury:
słuchową, wzrokową i czuciową. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: „słyszysz
szum drzew”, wzrokowa: „widzisz fale z wolna przybijające do brzegu”, a czuciowa: „wchodzisz na
szczyt góry”. Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, a im relaks głębszy, tym łatwiej o
uspokojenie i lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki, usuwają się na dalszy plan. Przed opowiadaniem
bajki osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: „teraz posłuchamy bajeczki,
usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie
dźwięki oddalają się…”
Bajki te znajdują zastosowanie w profilaktyce i terapii.
Przedszkola są optymalnym miejscem do ich powszechnego stosowania. Szczególnie należałoby je polecać logopedom w ich indywidualnej pracy z dzieckiem jako element wstępny, rozluźniający, redukujący napięcie. Bajka terapeutyczna powinna być krótka, trwać 3-7 minut, powinny w niej występować specyficzne wydarzenia, które związane są z piciem ze wody źródła, kąpielą pod wodospadem, lataniem. Przy opowiadaniu bajki relaksacyjnej ważne jest, byśmy sami byli odprężeni, mieli wyrównany oddech, czytali cicho bez przesadnej deklamacji. Lekturze może towarzyszyć muzyka.
Bajki terapeutyczne potrzebne są także rodzicom. Pomagają im odnaleźć to, o czym dawno zapomnieli, odkrywają na nowo świat oglądany oczyma dzieci i czynią go własnym. Nowe technologie już na dobre zadomowiły się i często oddalają od siebie najbliższych; rodziców, i dzieci, a opowiadanie czy czytanie bajek zbliża, co skutkuje silniejszą więzią, wzajemnym rozumieniem się, spędzaniem czasu, który jest
radosnym byciem razem.
"Wieczorna opowieść"
Kolejny ciepły, letni dzień zbliża się ku końcowi. Wielką łąkę i las powoli otula, swymi delikatnymi dłońmi, aksamitny Pan Mrok. Spowija czernią i granatem, niczym lekkim tiulem, nasza wieś. Słońce chowa się powoli za horyzont, znacząc delikatną czerwienią linię nieboskłonu. Pojedyncze, małe chmurki leniwie snują się po wieczornym niebie. Kwiaty chylą kolorowe główki, a ich prawie przezroczyste płatki zamykają się z cichym trzaśnięciem. Spóźnione pszczoły z cichym, wibrującym w powietrzu brzęczeniem, odlatują do swoich uli. Żuki i mrówki skończyły na dzisiaj swoją pracę. Wystarczy dobrze się wsłuchać, żeby usłyszeć, jak z cichym tupotem małych nóżek, umykają do swoich domków, schowanych w trawie, w ziemi, albo wśród listowia.
Wieczorny wietrzyk delikatnie szeleści w trawie, porusza zielonymi liśćmi. Słychać senne ćwierkanie ptaków, które niespiesznie układają się do snu w swoich gniazdach. Gdzieś daleko zaszczekał pies. Nocą będzie pilnował domu swoich gospodarzy i ich spokojnego snu. Powoli gasną światła w domach, a drogę oświetlają maleńkie robaczki świętojańskie – świetliki. Zapalają swoje małe latarenki, małe punkciki jasnego światła w aksamitnym mroku. Za chwilę wyruszy na wieczorne łowy kot, który lekko przebiega przez łąkę. Miękkie poduszki jego łap sprawiają, że porusza się prawie że bezszelestnie. Ze snu budzą się też ćmy, które rozpoczną nocną wędrówkę w poszukiwaniu światła. Jedwabiste, delikatne skrzydła tych owadów uderzają o siebie podczas pospiesznego lotu. Gdybyśmy zanurzyli się w las, usłyszelibyśmy pohukiwanie szarych sów, łagodne stukanie racic przebiegającego jelenia. Schowały się już zające, śpią przytulone w swoich norkach. Za to jeże tuptają po łące, pewnie biegną do ogrodu. Z oddali, z lasu dobiegło ciche pochrząkiwanie dzików. Ich dalekie kuzynki – świnki, śpią już dawno w chlewiku. Za chwilę Pan Mrok zapali na nocnym, ciemnogranatowym niebie, srebrzyste migoczące gwiazdy i oświetli drogę spóźnionym wędrowcom lśniącym sierpem księżyca. Spokój, cisza i mrok objęły we władnie las i łąkę. I wy przytulcie się do miękkiej poduszki i zaśnijcie. Ale najpierw posłuchajcie nocnej opowieści...
Relaksacja to : systematyczne i celowe odprężanie mięśni mające charakter postępujący, tak że osiąga się coraz głębszy poziom. Zmniejszając napięcie mięśniowe, aktywizujemy parasystematyczną część układu nerwowego i powodujemy, że naczynia się rozszerzają, a całe ciało harmonijnie pracuje.
2) Bajki psychoterapeutyczne wytyczają nowy kierunek terapii. Bajki te są dłuższe i mają
rozbudowaną fabułę. W utworach tych zawarty jest inny sposób myślenia i przez to odczuwania sytuacji
lękotwórczej. Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele:
· zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji;
· przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie.
· dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowania pozytywnych emocji, nadziei,
przyjaźni, jaką zapewniają bajkowe postacie;
Bajki psychoterapeutyczne maja za zadanie obniżać lęk. Realizacja tych zadań dokonuje się w
dziecku. Niektóre bajki przejdą, niezauważone, innych dziecko nie zrozumie, co będzie wskazówką, że
...
twojtrener