Bajkoterapia
I. Rola bajki w rozwoju i wychowaniu dziecka
W potocznym języku pojęcia „bajka” i „baśń” używa się zamiennie, jednak jako utwory literackie mają różne znaczenia.
Bajka jest krótkim, dowcipnym utworem, najczęściej poetyckim, o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym. Jej bohaterami są zwierzęta lub ludzie i zwykle zakończona jest morałem.
Baśń jest natomiast opowiadaniem narracyjnym, folklorystycznym, gdzie zachowany jest
obiektywny stosunek autora do opisywanych zdarzeń. W publikacjach dla dzieci pojęcia te traktowane są zamiennie, przy czym częściej występuje pojęcie bajki.
Bajki jako utwory literackie adresowane do dzieci, cechuje magiczne ujmowanie rzeczywistości,
oglądanie świata z perspektywy dziecka i świadomość umowności zdarzeń, czyli rozróżnienie świata realnego i czarodziejskiego. W bajkach, w rozwiązywaniu trudnych sytuacji dominuje magia. Świat bajek jest umowny, nierealny, o czym wiedzą czytelnicy czy słuchacze. Ta nierealna rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z magicznym myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą światem.
W analizie psychologicznej bajki możemy wyodrębnić dwie warstwy: poznawczą i emocjonalną.
Dziecko poznaje otaczający świat poprzez działania bohaterów bajki. Dostarcza ona wzorców
moralnych, mówi, co dobre, a co złe i zawsze występek zostaje ukarany. Przedstawiany świat jest
uproszczony, ale przez to zrozumiały dla dzieci. Bajka pomaga zrozumieć dziecku ten świat adekwatnie do jego możliwości intelektualnych, pomaga także w budowaniu obrazu samego siebie. Identyfikując się z bohaterem bajkowym, przyjmuje dziecko jego wzorce moralne, sposób myślenia, działania. Dzięki bajkom odkrywa własną tożsamość i pobudza wyobraźnię. Bajka pobudza do wczuwania się w emocje, jakich doświadczają główne postacie bajkowe, a przez to dzieci stają się wrażliwe na zło,niesprawiedliwość, ból.
Jednak najważniejsza rola bajki polega (wg M. Molickiej) na redukcji lęku. Dziecko, identyfikując się z bohaterem ma poczucie, że dobra wróżka nad nim czuwa, że potrafi posługiwać się czarami i odmienić swą sytuację. Bajka daje wsparcie i poczucie siły, zastępczo zaspokaja potrzeby i przez to obniża lek, okresowo nawet może go znosić. Bajka terapeutyczna jako metoda obniżania lęku u dzieci jest zupełnie nowym rodzajem terapii.
II. Terapeutyczne znaczenie bajek
Bajki terapeutyczne są utworami adresowanymi do dzieci, głównie w wieku 4-9 lat, w których świat jest widziany z dziecięcej perspektywy, a ich celem jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym. Fabuła bajki terapeutycznej dotyczy różnych sytuacji wzbudzających lęk, a głównym bohaterem jest małe zwierzątko lub dziecko czy zabawka, z którym słuchacz (czytelnik) może się identyfikować. Cechą charakterystyczną wszystkich bajek
terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a
wprowadzone postacie umożliwiają redukcję tego lęku. Bohater uczy się różnych sposobów jego
przezwyciężania. Nabycie nowych kompetencji prowadzi do zmiany w przeżywaniu i do zmiany w
zachowaniu. W narracji bajki terapeutycznej zastosowano następujące sposoby oddziaływania na
bohatera bajkowego:
1. Konkretyzację i racjonalizację doznawanych lęków, która dokonuje się poprzez pokazanie
dziecku, jakie osoby, przedmioty czy sytuacje go wywołują. Uświadomienie sobie przyczyn i
skutków wpływa na racjonalne działanie. Bohater bajkowy prezentuje wzory zachowań
umożliwiające skuteczne działanie. Czytelnik czy słuchacz uczy się poprzez to radzenia sobie w
nowej, trudnej sytuacji.
2. Wzmacnianie poczucia własnej wartości i uczenia pozytywnego myślenia – dokonuje się
poprzez nagradzanie bohatera za skuteczność zachowań.
3. Powtarzanie bodźców lękotwórczych, które powodują proces „odwrażliwiania” – poprzez bajki
terapeutyczne dzieci oswajają się z sytuacjami, osobami czy przedmiotami wywołującymi lęki.
Redukcja lęku występuje na skutek częstego kontaktu z bodźcem o średniej sile, w efekcie
reakcja na niego zanika.
4. Łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami, co w efekcie prowadzi do
wyobrażania sobie bodźców lękotwórczych bez doznawania lęku i nie przenoszenia go na realne
sytuacje życiowe.
M. Molicka przedstawia schemat każdej bajki terapeutycznej, dzięki któremu można budować
własne opowieści. Składają się na niego:
-główny temat (sytuacja wywołująca lęk),
- główny bohater (dziecko lub zwierzątko, z którym się czytelnik identyfikuje),
-inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać uczucia, uczą reakcji na trudne sytuacje),
-tło opowiadania (miejsce znane dziecku)
Dzięki podanemu scenariuszowi rodzice czy terapeuci mogą stwarzać inne bajki, stosownie do
trudności, z jakimi walczy dziecko. Należy pamiętać, że problemu nie rozwiązuje bajka, ale samo
dziecko. Korzysta z rozwiązań w niej zasugerowanych, a odbiera je jako własne.
Słuchając o problemach podobnych do jego dziecko myśli:, „Jeśli to się udało komuś podobnemu do mnie, być może ja tez to potrafię”.
M. Molicka wyodrębnia trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
1.relaksacyjne,
2. psychoedukacyjne,
3. psychoterapeutyczne.
Bajki relaksacyjne posługują się wizualizacją w celu wywołania odprężenia i uspokojenia. Akcja
takiej bajki toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsce, gdzie odpoczywa. Sugestie osoby prowadzącej powinny zawierać trzy struktury: słuchową, wzrokową i czuciową. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: „słyszysz szum drzew”, wzrokowa: „widzisz fale z wolna przybijające do brzegu”, a czuciowa: „wchodzisz na szczyt góry”. Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, a im relaks głębszy, tym łatwiej o uspokojenie i lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki, usuwają się na dalszy plan.
Przed opowiadaniem bajki osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówi...
twojtrener