Tristan i Izolda.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

AUTOR NIEZNANY

ǲieje Tristana i Izoldy

     

ł.  -żń

 ł

RZUT OKA NA LITERATURĘ FRANCUSKĄ

. Początki Francji. — Język romański. — Wieki średnie. — Villon

Z podbojem Galii przez Rzymian, miejscowa kultura celtycka uległa zalewowi la-

tynizmu. Język łaciński, i to w swej gminnej postaci ( lina rstia ), staje się językiem

ludu: z biegiem czasu język ten zmienia się, wchłaniając pewną ilość miejscowych pier-

wiastków, jak również pod wpływem klimatu, krzyżowania ras, obyczajów. Domieszka

germańskich źródłosłowów po nowym podboju kraju przez Franków ma być stosunko-

wo niewielka: zwycięzcy przyjęli język i obyczaje podbitego narodu. Z tego amalgamatu

powstaje język roasi , którego istnienie stwierǳone jest od VII stulecia. Rozpada się

on na rozmaite narzecza: to, którym mówiono nad Sekwaną i Loarą, wysuwa się na czo-

ło i staje się macierzą języka ancuskiego, do którego przejście odbywa się nieznacznie

i z wolna.

Język romański posiada piękną literaturę, przeważnie epiczną, zrazu podawaną z ust

do ust, śpiewaną na dworach (trubadurowie, truwerzy), spisaną począwszy od XII w.

Wyróżniono w niej trzy cykle: ransi ( ansons de este , pieśni o czynach: najstarszą

i najsłynniejszą jest tu ie o olanie ); cykl bretoński ( oiei oreo sto : arial ,

anelot , Tristan i Izolda , etc. ); wreszcie cykl staroytny ( oie o lesandrze , od której

epicki dwunastozgłoskowiec ancuski nazywa się alesandryne ). Późniejszą od epopei

jest poezja liryczna, opiewająca, z wielkim kunsztem form a w konwencjonalnym ujęciu,

sprawy miłości. Oba te ǳiały poezji zroǳiły się z ducha dworskiego, feudalnego.

Obok tej literatury arystokratycznej powstaje literatura ludowa, mieszczańska, o cha-

rakterze satyry lub po prostu uciesznej i „trefnej” zabawy ( alia lub alea ). Słynną

jest oie o lisie , która przeszła później do niemieckiej literatury. Nie mniej sławna

oie o y (–) kojarzy niejako wszystkie roǳaje: pierwsza część, pióra Wil-

helma z Lorris, jest wykwintnym traktatem o sztuce kochania, część druga (pisana przez

Jana z Meung) ma charakter dydaktyczno-moralny, zaprawiony ostrą satyrą obyczajową.

To w zakresie poezji. roz (jak zwykle, proza jest późniejsza od poezji) pisano kro-

niki (Villehardouin, Joinville, Froissart, Commines) oraz nowele na modłę Bokacjusza.

W wieku XIV pojawiają się dość liczne przekłady autorów łacińskich.

Średnie wieki objawiają żywy pęd ku teatroi . Dramat — jak niegdyś grecka trage-

dia — wychoǳi poniekąd z obrzędów religii. Zrazu pierwsze te zawiązki mieszczą się

w kościele jako ilustracja scen z Ewangelii; z czasem sceny te rozrastają się, wydostają się

przed kościół, na plac publiczny ( irales , cudy), aż wreszcie znajdują dla siebie miejsce

w osobnych budynkach. Te widowiska ( isteria ) o tematach z Pisma św. lub Żywotów

Świętych, przedstawiane z wielkim nakładem, czasem z uǳiałem  osób, przeplatają

sceny poważne komicznymi. Tworzą się stowarzyszenia miłośników tego teatru, grywa-

jące co nieǳielę. W epoce reformacji misteria te, przybierające coraz barǳiej świecki

charakter, zaczęły razić zarówno katolików jak protestantów: zabroniono ich. Wówczas

na scenę wchoǳą bohaterowie klasyczni, czym jednak teatr oddala się od ludu.

Obok tych dramatów istniała arsa , której początki gubią się w mroku; może sięgała

komedii łacińskiej? Farsa ta, operująca niewybrednymi środkami, obraca się około kilku

tradycyjnych tematów: mnicha, lekarza, małżeństwa, etc. Odcina się od niej niezwy-

kłą werwą, ciętością słowa i zręcznością sceniczną utwór doat atelin niewiadomego

autora.

Gdy ta literatura ludowa, gruba, ale pełna soku, żyje i rozwĳa się, arystokratyczno-

-dworska liryka jałowieje. Zamknięta w konwencjonalnych tematach, wyzbywa się treści,

przenosząc całą wagę na piętrzenie trudności formalnych niewiele już mające wspólnego

z poezją¹. Bo też na schyłku średniowiecza i cały gmach feudalizmu kryje wewnątrz pustkę

i próchno: ale dużo czasu upłynie, zanim rozpadną się ostatecznie te przeżytki minionych

form życia, aby ustąpić miejsca bujnemu rozkwitowi Odroǳenia. Otóż z mroków tego

najciemniejszego, rozkładającego się średniowiecza, rozlega się krzyk człowieka, pierw-

szego człowieka współczesnego niejako nam, Franciszka illona (ur. ). Liryka Villona,

jako stosunek wyrazu poety do jego luǳkiej treści, jest o wiele bliższą nas niż późniejsi

odeń luminarze ancuskiej poezji, Ronsard, Malherbe, etc.

II. Wiek XVI. — Odroǳenie. — Wpływy włoskie. — Reformacja, Kalwin. — Ra-

belais, Montaigne. — Obyczaje. — Poezja, Ronsard

Z początkiem wieku XVI Francja wchoǳi w znak Odroǳenia. Ale o ile podłożem

jego jest humanizm, poznanie kultury greckiej i łacińskiej, o tyle klucz do tej kultury

dały Francji Włochy. Wyprawy Karola VIII i Franciszka I zetknęły Francję z Włochami

bezpośrednio: cóż za cud, co za olśnienie dla tych w zbroje zakutych zabĳaków, kie-

dy, wyruszywszy ze swych gotyckich zamków i przebywszy Alpy, poznali uśmiech nieba

Italii, wykwintne życie jej dworów, miast, czary poezji, miłości, sztuki! Powiew tego

życia przenikał odtąd do Francji, aż z Katarzyną Medycejską „włoszczyzna” runęła tam

całą falą. Stan ducha wytworzony tą przemianą sprzyjał zrozumieniu kultury starożyt-

nej, która sprowaǳała człowieka do natury, podczas gdy chrystianizm kazał iść przeciw

niej lub wzbĳać się ponad nią. Starożytność była głosem swobodnego luǳkiego rozu-

mu, w przeciwstawieniu do wszystko kruszącego i pętającego dogmatu. Nieskrępowany

rozwój właǳ ducha i ciała, ciekawość poznania, umiłowanie życia, radosne spojrzenie

na ziemię zastąpiły średniowieczne wpatrzenie w śmierć i w czyhające poza nią piekło.

Ale Francja, przejmując z Włoch ducha Odroǳenia, ograniczyła go poniekąd: nieprzy-

gotowana jeszcze do hodowania sztuk plastycznych (poza architekturą, która stanowiła

namiętność Franciszka I), wyraża tego ducha w literaturze, w obuǳeniu pędu do nauk,

w życiu umysłowym.

Równocześnie niemal ǳiałały na tworzenie się ducha ancuskiego inne wpływy, na

pozór wręcz przeciwne, w gruncie współǳiałające. Reformacja poczęta przez Lutra znala-

zła we Francji wyraz w niepospolitej indywidualności Jana alina (–). Jest ona

w pierwszym okresie powstaniem wykarmionego humanizmem rozumu przeciw prze-

żytkom średniowiecza; sięgnięciem do źródeł chrystianizmu poprzez piętrzące się narośle

scholastycznego komentarza. W tym okresie niemal całe oświecone społeczeństwo Fran-

cji sympatyzuje z „nowinkami”, wiǳąc w nich zbawiennego ducha krytyki i protestu.

Później, kiedy trzeba wybierać, wielu szczerze waha się opuścić łono katolickiego Kościo-

ła; inni znowu, z temperamentu swego niezdolni są pogoǳić się z surową i nieznającą

żartu wiarą Kalwina. W pismach Rabelego wiǳimy, jak doskonale jurny duch Odro-

ǳenia spływa się z nowinkami genewskimi, które przerabia na swą satyryczną modłę.

Raczej niżby się miał pisać na ponure dogmaty Kalwina, Rabelais woli płatać ﬁgle pod

szerokim płaszczem matki-Kościoła.

W wieku XVI — jak później w XVIII — dominuje roza : jest to wiek tworzenia

się idei, epoka namiętnych walk, dyskusyj. Instittio ristianae reliionis Kalwina, którą

napisał po łacinie, ale sam przełożył na ancuski, jest jednym z fundamentalnych ǳieł

rozwoju ancuskiej prozy. Prozaikami są również dwaj najwięksi pisarze tej epoki, Ra-

belais i Montaigne. aelais (–) to Odroǳenie w chwili właśnie, gdy rozsaǳa

¹ itrzenie trdnoi oralny nieiele j aje slneo z oezj — np. gdy autor wielce już zawiłą

formę utrudnia sobie tym, iż podpisuje pierwszymi literami wierszy swe imię i nazwisko; lub też kiedy ostatnia

sylaba każdego wiersza powtarza się jako pierwsze słowo następnego.

  ǲieje Tristana i Izoldy



karykaturalną skorupę średniowiecza; ten zbiegły mnich przekształcony w humanistę,

poetę i lekarza to niby symbol myśli luǳkiej cieszącej się tryumfalnie zdobytą swobo-

dą, upĳającej się nią aż do szału. ontaine (–) wdycha w płuca humanizm już

od ǳiecka, kąpie się w zdroju starożytnej kultury. Myśl, wyzwoliwszy się ostatecznie ze

scholastycznych powĳaków, ogarnia cały świat, chce objąć cały jego krąg, ze wszystkiego

sobie zdać sprawę, a przede wszystkim — z siebie. Zarówno świat starożytny, jak i lą-

dy świeżo odkrywane przez podróżników (Ameryka), są dla Montaigne'a ustawicznym

materiałem do studiów porównawczych nad człowiekiem. W Montaigne'u krystalizuje

się psychologiczny kierunek ancuskiej umysłowości; poznanie siebie, poznanie duszy

luǳkiej, oto droga, którą przede wszystkim poszła ta literatura i której trzyma się aż do

ostatniej doby.

Montaigne oświadcza się barǳo głośno przy katolicyzmie, ale pod tą ortodoksją kryje

sﬁnksowy nieco uśmiech sceptyka. Wszelka myśl luǳka to czcza chimera — zdaje się

mówić — czyż warto dla tej chimery przewracać świat, czy goǳi się zwłaszcza dla niej

mordować i palić luǳi? Montaigne jest duchem jakby obcy tym swarom: jest on, jak

wielu ówczesnych luǳi, którzy dostali się pod czar klasycznego Odroǳenia, wpół-po-

ganinem. Plutarch, świeżo przełożony na ancuski przez Amyota (–), jest jego

Biblią.

Odroǳenie staje się we Francji nie tylko przemianą myśli, ale i obyczajów. W twarde

i surowe życie feudalnych zamków wnika jak gdyby gorący płomień włoskiego słońca,

a wraz z nim powiew wolności, swobody… Za przykładem włoskich dworów, dwór an-

cuski stara się być ogniskiem życia artystycznego i towarzyskiego; Franciszek I czuje się

w obowiązku popierać nauki, chronić nawet podejrzanych pisarzy przed szponami groźnej

Sorbony. Jeszcze barǳiej „renesansową” jest siostra jego Małgorzata, królowa Nawary,

autorka etaeron , kobieta niepospolita wieǳą, talentem i charakterem.

Ten ancuski renesans obyczajowy oǳwierciadla się w pamiętnikarzu, który skąd-

inąd kątem jedynie mieści się w literaturze, w rantoie (–). To kobieta, ustami

tego naiwnego apologety, upomina się o swoje prawa i oczywiście o prawo nadużycia tych

praw. Ten autor a saolny nie przeczuwał, iż jest prekursorem ogromnego odłamu

literatury ancuskiej, która stanie się poniekąd monograﬁą kobiety, biorąc od tej właści-

wości swoje piętno. Są okresy (np. druga połowa XIX w.), w której połowę co najmniej

beletrystyki ancuskiej można by objąć wspólnym godłem yot a saolny …

Szczytowym punktem poezji w wieku XVI jest onsard (–) i jego lejada

(siedmiu poetów związanych wspólnym programem: du Bellay, Jodelle i in.). Hasłem

ich było: zerwać z poezją średniowiecza; zwrócić się po natchnienie do starożytności,

o ile można wprost do Grecji; nieść wysoko sztandar poezji jako artyzmu; wzbogacać

umiejętnie język, iżby się stał narzęǳiem godnym nowych myśli. Ronsard zażywał wiel-

kiej czci u współczesnych i odegrał wraz ze swą plejadą znaczną rolę; poezja ancuska

pĳe wielkimi haustami ze źródeł starożytnych. Następny wiek, posunąwszy się w dosko-

naleniu formy jeszcze dalej, zapomniał o Ronsarǳie zupełnie; dopiero znacznie później

historia literatury wróciła mu zasłużone miejsce.

III. Wiek XVII jako wiek klasycyzmu. — Kartezjusz. — Jansenizm. — Tragedia

i komedia. — Salon. — Język. — Akademia ancuska. — Psychologia. — Reakcja

przeciw starożytności

Wiek XVI — polityczny, religĳny, literacki — był wiekiem zamętu; zamętu płod-

nego, bogatego w idee, brzemiennego przyszłością. Politycznie z końcem wieku Henryk

IV (–) doprowaǳa kraj do ładu i jedności. dyt nantejsi () zapewniający

hugonotom swobodę religĳną pozwala Francji wytchnąć po wojnach domowych. W ślad

za tym literatura i nauka dążyć będą do konsolidacji, metody; miejsce genialnego chaosu

zajmie najdalej posunięta dyscyplina myśli i języka, której owocem bęǳie lasyyz XVII

stulecia. Olbrzymi materiał wchłonięty ze świata starożytności przetworzy się na własny

miąższ. Wiek XVI był klasycznym przez swe uwielbienie dla Rzymu i Grecji; wiek XVII

stanie się klasyczny swoim własnym klasycyzmem.

Na progu XVII w. stoi esartes (Kartezjusz, –). Główne znaczenie ma on

w ǳiejach ﬁlozoﬁi i nauki; ale i w literaturze znaczenie to jest olbrzymie. Ów gmach

scholastycyzmu, dogmatycznej niby-wieǳy, autorytetu, gmach, do którego Rabelais

  ǲieje Tristana i Izoldy



szturmował szyderstwem, Montaigne rozumowaniem, on zwalił ostatecznie: następcom

przyjǳie uprzątać gruzy. Metoda jego myślenia (będąc sama rasowym wyrazem ancu-

skiego ducha) przeniknie całą literaturę ancuską, dając jej na dwa wieki blisko wybitnie

intelektualny charakter. Rozum, porządek, miara, jasność, będą panowały niepoǳielnie;

wszystko, co się nie mieści w tę ramę (więc poniekąd i żywa natura), zostaje wyrzucone za

nawias jako barbarzyństwo. Uczucia ogólne biorą górę nad osobistymi: ja twórcy kryje

się poza jego tematem. Przerywa się związek mięǳy XVII wiekiem a średniowieczem;

wiek XVII nie ma śladu zrozumienia np. dla architektury gotyckiej, dla poezji Villona.

Nawet ów wielki pisarz chrześcĳański, Pascal, który podejmie zdeptanie pysznego rozu-

mu luǳkiego, posłuży się w tym celu metodą — logicznego rozumowania. Ta przewaga

intelet mieści w sobie niebezpieczeństwo, które objawi się z czasem.

Problem religĳny trwa nadal w wieku XVII. Jak wiǳieliśmy, Francja oparła się

w znacznej części kalwinizmowi; jednakże ów duch reformy, krytyki, surowości i powagi

chrześcĳańskiej odpowiadał wewnętrznej potrzebie wielu Francuzów. Stworzyli tedy nie-

jako reformację w samym łonie katolickiego Kościoła, poddając się Głowie, ale walcząc

zacięcie z jej doradcami. Był to janseniz (od nazwiska ansenisza , –), skupienie

poważnych i szlachetnych duchów (Saint-Cyran, Arnauld, Pascal, Nicole) usiłujących

zwrócić katolicyzm ku wzorom dawnego chrześcĳaństwa. W ogóle wiek XVII znaczy

się w tej mierze dwoma prądami: „libertynizmem” czyli zdecydowanym niedowiarstwem

(ogniskiem tego oświeconego i epikurejskiego libertynizmu było towarzystwo skupia-

jące się około słynnej z urody i swobodnego życia inon de enlos ) i reakcją przeciw

niemu w postaci wzmożonego życia religĳnego, znajdującego wyraz w licznych i surową

regułę praktykujących klasztorach (św. Franciszek Salezy). Ogół publiczności bierze żywy

uǳiał w kwestiach religĳnych. Najwyższym szczytem ducha religĳnego staje się asal

(–); szczytem wymowy kościelnej osset (–).

Drugą wielką manifestacją epoki są naroǳiny wspaniałego klasycznego teatru: trage-

dii z orneille (–), komedii z oliere (–). Bezcelowe byłoby w tym

króciutkim szkicu przytaczać łańcuchy nazwisk łączących tragedię Corneilla i komedię

Moliera ze średniowieczem; dwaj ci twórcy tak barǳo odskakują od tego, co było przed

nimi, iż jeżeli choǳi o ye soo literatury, a nie o jej zabytki, możemy śmiało wziąć

ich jako początek. Corneille stwarza w swoim teatrze ów wspaniały koturn, dostojność,

heroizm nadluǳi, starcie szlachetnych idei, tryumf wszechmocnej woli. Molier iǳie

drogą studiów namiętności, wprowaǳając na tę drogę następcę Kornelowego, ainea

(–), pod którego piórem analiza ta zmienia się głównie w monograﬁę miłości.

Satyra Moliera staje się potężnym narzęǳiem walki o wolność myśli, dobĳającym prze-

żytki scholastycyzmu, które trzymają się kurczowo właǳy w oﬁcjalnej nauce. Obcinając

szyderstwem szlacheckie wybujałości, ośmieszając staroświecczyznę, Molier toruje drogę

nowemu obyczajowi, idąc w tym ręka w rękę z antyfeudalną, mieszczańską raczej polityką

Ludwika XIV.

Z Celimeną molierowską wchoǳi na scenę wykwintna paryska dama, ǳierżąca w dło-

ni berło dobrego smaku. Bo też od czasu a saolny kobieta uczyniła postępy.

Z chwilą gdy z prowincjonalnych zamków arystokracja ściągnęła do Paryża, aby tam za-

mieszkać w swoich pałacach, salon zaczyna odgrywać wybitną rolę. Czym dwór na wielką

skalę, tym staje się na mniejszą salon: środowiskiem kultury towarzyskiej i umysłowej,

terenem gǳie — z wzajemną korzyścią — spotykają się niemal na stopie równości wiel-

cy panowie i utalentowani pisarze, areną ćwiczeń i popisów literackich. I właśnie przez

swoje ograniczenie, przez większą spoistość, troskliwszy dobór luǳi, może swoje zadania

spełniać skuteczniej niż sam dwór. A salon ten to — kobieta.

Salony stają się ﬁltrem czystości języka. W w. XVI język jest jak kipiący kocioł. Warzy

się w nim niezliczona mnogość elementów, łaciny, greczyzny, włoskiego, hiszpańskiego,

gwary ludowej, prowincjonalnej: z tego materiału każdy pisarz korzysta, jak chce, każdy

pisze innym językiem. Rabelais jest już od klasycznej ancuszczyzny siedemnastego wieku

barǳiej może oddalony niż Rej od ǳisiejszej polszczyzny; a i Montaigne nie jest dla

Francuza bynajmniej łatwą lekturą. W XVII wieku zaczyna się i w krótkim czasie spełnia

owo „klarowanie” języka.

W poezji dokonał tego ǳieła alere (–). Z mnóstwa neologizmów języ-

kowych, które począł wiek XVI, stworzył tę nowoczesną strofę, w której poezja ancuska

  ǲieje Tristana i Izoldy



aż nazbyt skłonna była przybierać postać doskonale jasnej i harmonĳnej retoryki. Mierny

myślami prozaik ez de alza (–) oraz aelas (–) jako prawodawca

gramatyki uświęcił te, które język strawił, odrzucił te, których język nie chciał — do-

konują ustalenia klasycznego języka ancuskiego. Patronują temu ǳiełu kobiety (które

wydaǳą w XVII w. parę wybitnych autorek), zwłaszcza słynny aa aoillet , zanim

założona niebawem przez kardynała Richelieu adeia ransa () stanie się urzę-

dowym stróżem czystości języka, którą to funkcję spełnia po ǳiś ǳień. Tak więc zma-

nierowane później i nielitościwie przez Moliera wyszyǳone „Wykwintnisie” (panna de

dry , autorka głośnych współczesnych powieści, przesyconych sztucznym sentymen-

talizmem) odegrały w literaturze swą dobroczynną rolę: w epoce, kiedy typem szlachcica

i kawalera był jeszcze rubaszny zabĳaka, one starały się wprowaǳić polor, smak i po-

czucie literackie. Dopełnił ǳieła staania si ancuskiej prozy geniuszem swym Pascal

( roinjai ).

Obok polerowania języka, poleruje się myśli. Studium człowieka podjęte przez Mon-

taigne'a rozpowszechnia się, staje się namiętnością, modą. Psychologizowanie, kreślenie

aforyzmów, portretów jest w wieku XVII ulubioną zabawą towarzyską. W literaturze

znalazły te dwa roǳaje niedościgniony wyraz: aforyzmy, tzw. „maksymy”, w a oe

oalie (–), portrety w a ryerze (–). Listy pisywane do cór-

ki pomieściły panią de ein (–) w rzęǳie klasyków. Z panią de la ayette

(–) psychologia wnika do powieści, która z opowiadania mającego jedynie bawić

przemieni się w analizę duszy luǳkiej. W powieściach esaea (–) psychologia,

skojarzona z szerokim tłem obyczajowym, szkicuje już pełny obraz społeczeństwa, który

mistrzowsko kiedyś, w innej epoce, namaluje Honoriusz Balzac.

Jak cechą arcyǳieł XVI w. jest bogactwo chaosu mającego uroǳić świat, przy zupeł-

nym braku kompozycji, tak znów wiek XVII — to ograniczenie się, doskonałość, jasno .

Tragedia Racine'a, maksyma La Rochefoucaulda, bajka a ontainea (–) — oto

w różnych roǳajach wzory tej klasycznej czystości. Kodyﬁkatorem jej i stróżem stał się

słynny prawodawca poezji, autor zti oetyiej , oilea (–).

Literaturę XVII w. kształtowały dwa elementy: rasowy racjonalizm oraz żywe źródła

starożytności. Stopniowo na schyłku wieku racjonalizm bierze górę, współżycie ze sta-

rożytnością zanika. Probierzem literatury staje się intelet ; roǳi się hasło ost luǳ-

kości. „Starożytni — wołają ci nowi apostołowie — to były ǳieci, które wierzyły w ba-

śnie, barbarzyńcy. yrs , powieść panny de Scudéry, przewyższa inwencją Iliad Home-

ra”. Pisanie wierszem wedle La Motte'a (autora „poprawionego” Homera, oczyszczonego

z barbarzyństwa i przystosowanego do wymagań oświeconego wieku) jest „niedorzecz-

nością luǳi, którzy wymyślili specjalną sztukę, aby uniemożliwić sobie ścisłe wyrażenie

tego, co chcą powieǳieć”. Ta zacięta walka mięǳy „zacofanymi” czcicielami starożyt-

ności a „modernistami” toczyła się blisko pół wieku; wreszcie moderniści wzięli górę.

Zresztą wspaniały rozkwit literatury ancuskiej w XVII wieku przyznawał im niejako

słuszność; literatura ta, wchłonąwszy w siebie starożytność i przetworzywszy ją na swoją

modłę, nie potrzebowała się w niej zasklepiać: ona z kolei stała się klasycznym wzorem.

Tylko jako wzór miała swoje niebezpieczeństwo: będąc sama odbiciem świata wiǳia-

nego poniekąd przez pryzmat starożytności, stawała się we wtórnych swych odbiciach

już zupełnie oderwaną od gruntu, konwencjonalną i jałową. Dążenie do najogólniej-

szych wzorów człowieka groziło wyroǳeniem się w algebrę ogólników. Dostrajanie się

do „dystynkcji” salonu sprowaǳało okrojenie, zubożenie luǳkiej prawdy. Aby znaleźć

nowe źródła twórczości, literatura bęǳie musiała ich poszukać wprost w sercu człowieka

i we wnętrznościach ziemi ojczystej.

IV. Wiek XVIII i kwestia społeczna. — Montesquieu, encyklopedia, Wolter. — Sa-

lon. — Ateizm, zepsucie. — J. J. Rousseau. — Komedia

Na razie wiek XVIII znaczy się upadkiem literatury, podporządkowaniem jej innym

celom. Pochłaniają ją w znacznej mierze kwestie polityczne i społeczne. Więcej doraź-

nie ǳiała, niż wydaje trwałych ǳieł. Ale to właśnie ocaliło ją od zupełnego wyroǳenia

i wyjałowienia w tym przejściowym okresie mięǳy klasycyzmem a romantyzmem. Przy-

kładem Wolter: mierny we wszystkich roǳajach z wyjątkiem wtedy, kiedy piórem jego

kieruje namiętność polityczna i werwa agitacyjna. Gorycz społeczna dała najlepsze soki

twórczości Russa i Beaumarchais'go.

  ǲieje Tristana i Izoldy



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: