Wychowanie_zdrowotne_i_promocja_zdrowia.doc

Wychowanie zdrowotne i promocja zdrowia

Wychowanie zdrowotne i promocja zdrowia

PROMOCJA ZDROWIA – to proces pozwalający każdemu na zwiększenie możliwości oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i utrzymanie.

Poziomy promocji zdrowia:

1)     poziom ŚRODOWISKOWY – oddziaływanie na środowisko życia i pracy
(programy np. „zdrowe miasto”)

2)     poziom SPOŁECZNY – oddziaływanie na grupy społeczne w celu propagowania sprzyjających zdrowiu wzorców zachowań (reklama, edukacja, ustawodawstwo)

3)     poziom ORGANIZACYJNY – wykorzystanie instytucji jako ośrodków promocji zdrowia (np. „zdrowa szkoła”, „zdrowy szpital”)

4)     poziom INDYWIDUALNY – zmiana zachowań jednostek i ich kształcenie prozdrowotne.

Cele promocji zdrowia:

1)     zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności

2)     redukcja czynników ryzyka

3)     zmiana innych zachowań zdrowotnych (aktywny wypoczynek)

4)     zmniejszenie absencji chorobowej

5)     obniżenie kosztów opieki zdrowotnej

6)     lepsze standardy organizacyjne

7)     edukacja społeczeństwa promująca zdrowie

ZACHOROWALNOŚĆ (ZAPADALNOŚĆ) – liczba nowych przypadków choroby zaistniała w określonym czasie. To iloraz nowych przypadków danej choroby do całej narażonej populacji.

CHOROBOWOŚĆ – liczba chorych w badanym okresie (uwzględniając osoby, które wcześniej zachorowały, ale pozostają chore w okresie badań). To iloraz wszystkich przypadków danej choroby do całej narażonej populacji. Wyróżniamy chorobowość:

·         chwilową

·         okresową

Czynniki wpływające na poziom chorobowości:

a) zwiększające poziom:

- długi okres trwania choroby

- wydłużone przeżycie chorych nie leczonych

- zwiększenie liczby nowych przypadków

- imigracja chorych i osób ryzyka oraz emigracja zdrowych

- polepszenie diagnostyki

b) zmniejszające chorobowość:

- krótki okres trwania choroby

- duża liczba zgonów

- zmniejszenie liczby nowych zachorowań

- imigracja zdrowych, emigracja chorych

- skuteczne leczenie

UMIERALNOŚĆ – liczba zgonów zaistniałych w populacji w określonym czasie.

Miarą natężenia umieralności jest WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI – to stosunek liczby zgonów do liczebności danej populacji pomnożony przez stałą. Wyróżniamy:

·         surowy współczynnik umieralności

·         standaryzowany współczynnik umieralności

WSPÓŁCZYNNIK UMIERALNOŚCI NIEMOWLĄT – podstawowa miara sytuacji zdrowotnej kraju, poziomu życia i kultury zdrowotnej. To iloraz liczby zgonów do pierwszego roku życia ciągu roku do liczby żywych urodzeń w tym samym czasie.

UMIERALNOŚĆ OKOŁOPORAODOWA MATEK – liczba zgonów matek z przyczyn okołoporodowych w ciągu roku do liczby urodzeń w tym roku.

ŚMIERTELNOŚĆ – odsetek zgonów z powodu ściśle określonej choroby lub zdarzenia do liczby chorych na tę chorobę lub uczestniczących w zdarzeniu. Śmiertelność jest miarą ciężkości przebiegu choroby.

Sadek współczynnika śmiertelności może wynikać z:

1)     większej skuteczności leczenia

2)     uodpornienia się populacji na chorobę

3)     dużej skuteczności profilaktyki

ABSENCJA CHOROBOWA – zachorowalność połączona z czasową niezdolnością do pracy zawodowej, usprawiedliwiona orzeczeniem lekarskim.

WSKAŹNIK ABSENCJI CHOROBOWEJ – to iloraz liczby dni niezdolności do pracy z powodu choroby w badanym czasie do iloczynu średniej liczby zatrudnionych w tym czasie i liczby dni kalendarzowych.

PRZECIĘTNE DALSZE TRWANIE ŻYCIA – liczba lat, jaką ma szanse przeżyć osoba w określonym wieku, jeżeli nie zmienią się dotychczasowe tendencje umieralności.

LICZBA UTRACONYCH POTENCJALNIE LAT ŻYCIA – liczba lat straconych w wyniku przedwczesnego zgonu w związku z wystąpieniem określonej choroby w odniesieniu do przyjętej granicy wieku. Powyższy wskaźnik pokazuje w jakim stopniu określona choroba wpływa na spodziewany czas przeżycia.

Profilaktyka zdrowia

Celem profilaktyki jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby. Wyróżniamy jej 3 stopnie:

1)     PIERWOTNA – zmniejszenie ryzyka zachorowania

2)     WTÓRNA – ma na celu zatrzymanie rozwoju choroby oraz skrócenie czasu jej trwania

3)     TZW. TRZECIA FAZA – zapobieganie skutkom przebytej choroby, przeciwdziałanie nawrotom oraz odległym skutkom choroby.

ERGONOMIA – nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.

Rodzaje ergonomii:

1)     KOREKCYJNA – koryguje to co już istnieje, stara się znaleźć co jest przyczyną i formułuje jak to zmienić.

2)     KONCEPCYJNA – to projektowanie układu zapewniającego maksimum niezawodności i bezpieczeństwa.

3)     UKŁADÓW – to całościowe rozwiązania układów.

Choroby cywilizacyjne

I.      Palenie tytoniu zwiększa ryzyko:

- choroby układu krążenia

- nowotworu płuc, krtani, przełyku, jamy ustnej, gardła, zatok nosowych, żołądka, wątroby,   
   trzustki, pęcherza moczowego, nerek, szyjki macicy

- przewlekłe, nieswoiste schorzenia układu oddechowego

- niższa masa urodzeniowa noworodków

II. Spożycie alkoholu wiąże się ze wzrostem zachorowania na:

- nadciśnienie tętnicze

- choroby serca

- nowotwory wątroby, wargi i przełyku

- alkoholizm

III. Narkomania podnosi ryzyko:

- chorób zakaźnych (AIDS, WZW typ B i C, infekcje oportunistyczne)

- schorzeń neurologicznych

- nowotworów

IV. Niedobór aktywności ruchowej

Stwierdzono korzystny wpływ aktywności ruchowej na:

- chorobę niedokrwienną serca

- zwiększenie pojemności wyrzutowej serca

- normalizację ciśnienia tętniczego

- poprawę tolerancji glukozy w cukrzycy insulinoniezależniej

- normalizację wagi ciała

V. Błędy żywieniowe

- dodatni bilans energetyczny

- zbyt wysoki udział tłuszczów  w diecie (zwłaszcza tłuszczów nasyconych tj. zwierzęcych)

- zbyt wysoki udział prostych cukrów w diecie (przy niedoborze cukrów złożonych i
   błonnika).

- niedobór witamin antyokrydacyjnych i mikroelementów w diecie

VI. Nerwice

NERWICE - specyficzny zespół odczuć i zachowań wynikających z uczucia lęku i wyuczonych reakcji obronnych i ujawniających się w postaci objawów nerwicowych.

Postacie nerwic:

1)     LĘKOWA

2)     RUCHOWA (ADHD)

3)     NATRĘCTW

4)     HISTERYCZNA

5)     HIPOCHONDRYCZNA

W Polsce nowotwory są przyczyną zgonów w 25% u mężczyzn i ponad 20% zgonów u kobiet.

Wpływ na rozwój nowotworów mają czynniki:

I.  FIZYCZNE – np.

1) promieniowanie alfa, beta, gamma powstałe na skutek rozpadu naturalnych i sztucznych substancji radioaktywnych.

2) promieniowanie rentgenowskie

3) promieniowanie ultrafioletowe

II. CHEMICZNE – np. nowotwory:

1) płuc

2) jamy nosowej i zatok nosowych

3) pęcherza moczowego

4) skóry

5) wątroby

6) szpiku kostnego

III. BIOLOGICZNE

1) podejrzenie etiologii wirusowej w raku szyjki macicy, zewnętrznych narządów płciowych,
    białaczek.

Najczęstsze nowotwory u mężczyzn:

- rak płuca

- rak jelita grubego

- rak gruczołu krokowego

Najczęstsze nowotwory u kobiet:

- rak piersi

- rak jelita grubego

- rak płuc

- rak szyjki macicy

- rak jajnika

Badania epidemiologiczne i kliniczne

1)     Badanie OPISOWE – opis występowania choroby w populacji w powiązaniu z charakterystyką demograficzną i środowiskową.

2)     Badanie KOHORTOWE – obserwacja w czasie, dwóch lub więcej osób z badanej populacji, różniących się pod względem ekspozycji na nadany czynnik ryzyka będący potencjalną przyczyną choroby.

3)     Badanie KLINICZNO-KONTROLNE – porównywanie dwóch grup, jednej -zawierającej wszystkie osoby, które w okresie badań zachorowały na daną chorobę
i drugą – kontrolną (osoby wybrane z populacji), z której wywodzą się chorzy.

Profilaktyka nowotworów

·         PIERWOTNA – unikanie czynników ryzyka i promowanie czynników ochronnych (zmiana nawyków żywieniowych, ocena predyspozycji genetycznych, unikanie karcynogenów, leczenie zmian przed nowotworowych).

·         WTÓRNA – masowe badania zmierzające do wykrycia choroby nowotworowej we wczesnym stadium.

·         TRZECIEJ FAZY – przeciwdziałanie nasileniu inwalidztwa, następującego po chorobie nowotworowej.

Ocena badań przesiewowych:

1)     wartość testu – wydolność odróżniania chorych od zdrowych

2)     czułość – prawdopodobieństwo uzyskania testu dodatniego u chorych

3)     specyficzność - prawdopodobieństwo uzyskania testu ujemnego u osób zdrowych

Badania przesiewowe muszą być możliwie mało inwazyjne, powszechnie akceptowane, prowadzić do jak najmniejszej liczby działań ubocznych oraz cechować się dużą swoistością
i specyficznością.

Nowotwory skóry

Czynnik predysponujące:

1)     nasilona ekspozycja na promieniowanie UV

2)     osoby o jasnej karnacji

Objawy: stopniowo rozrastająca się (także naciekające w głąb) zmiana skórna o charakterze wykwitów, owrzodzeń itp..

Profilaktyka:

1)     unikanie poparzeń słonecznych

2)     redukcja promieniowania ultrafioletowego

3)     coroczne badanie lekarskie – powyżej 14 roku życia

4)     samobadanie skóry

Leczenie – konieczna biopsja i leczenie chirurgiczne

Czerniak złośliwy – może rozwijać się ze zmian barwnikowych, objawem jest stopniowo rozszerzająca się zmiana skórna o ciemnym (najczęściej) zabarwieniu. Konieczna szybka diagnostyka histologiczna. Nie leczony w ciągu kilku miesięcy może doprowadzić do śmierci.

Rak jamy ustnej

Profilaktyka:

1)     ograniczenia palenia tytoniu

2)     ograniczenie spożywania alkoholu

3)     duże spożycie warzyw, owoców, błonnika

4)     ochrona warg pomadką do ust

Rak jajnika

Profilaktyka:

1)     stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych

2)     donoszona ciąża i karmienie piersią

3)     usunięcie przydatków tylko u kobiet wysokiego ryzyka

Zwiększone ryzyko raka powodują:

1)     stosowanie leków używanych w leczeniu bezpłodności

2)     tłuste potrawy

3)     niskie spożycie błonnika

4)     stosowanie talku w pudrze w okolicach krocza

5)     niski poziom selenu we krwi

...