Diagnoza rozwoju dziecka.pdf

Jadwiga Pytlarczyk

Diagnoza rozwoju dziecka

podstawą planowania procesu edukacyjnego

w przedszkolu i w szkole

Redakcja: Magdalena Marczewska

Skład: Reflector Studio

SPIS TREŚCI

Wstęp _______________________________________________________________________ 4

I. Podstawy prawne ___________________________________________________________ 5

II. Uzgodnienia terminologiczne ________________________________________________ 7

III. Istota, cele i zakres diagnozy pedagogicznej __________________________________ 8

IV. Procedura i narzędzia do diagnozy __________________________________________ 13

V. Dokumentacja diagnozy _____________________________________________________ 17

VI. Wyniki diagnozy a planowanie pracy i wczesna interwencja specjalistyczna ______ 18

VII. Zestaw narzędzi do diagnozy rozwoju dziecka ________________________________ 25

Bibliografia _________________________________________________________________ 45

ISBN 978-83-7253-603-7

Wydanie drugie

Warszawa 2007

Wydawnictwo JUKA-91 Sp. z o.o.

ul. Jutrzenki 118

02-230 Warszawa

tel.: +48 22 381 72 07

fax: +48 22 381 72 10

www.juka.edu.pl

I. PODSTAWY PRAWNE

Konieczność prowadzenia diagnozy wynika z potrzeby poznania dziecka w celu zaplano-

wania z nim pracy. Dotyczy to zarówno przedszkola, jak i szkoły. Jest to także zapisane

w odpowiednich aktach prawnych. Poniżej podaję tego przykłady.

WSTĘP

1. Planowanie i realizacja procesu edukacyjnego opiera się na dobrej znajomości

wszystkich dzieci. Działania nauczyciela muszą być dostosowane

do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.

Prawidłowy rozwój oraz integracja funkcji percepcyjnych i motorycznych dziecka leżą

u podstaw umiejętności niezbędnych do codziennego funkcjonowania oraz osiągnięcia

gotowości szkolnej, a później także i sukcesu szkolnego. Rola nauczyciela w przedszkolu

i szkole polega na wspieraniu wszechstronnego rozwoju dziecka/ucznia. Aby wykonać to

trudne zadanie, trzeba poznać punkt wyjściowy do działań nauczycielskich, czyli aktualny

poziom rozwoju każdego dziecka. Często obserwujemy różnorodne problemy i trudności

w poszczególnych obszarach rozwoju, które utrudniają czy nawet uniemożliwiają dziecku

wykonanie różnych zadań. Czasami są to poważne deficyty, a czasem przejściowe

trudności. Nauczyciel powinien starać się dokładnie i wszechstronnie poznać swoich pod-

opiecznych, środowisko ich życia i działania. Pomocą dla pedagoga będzie znajomość

prawidłowości rozwojowych dziecka odpowiednich dla jego wieku. Pozwoli to ocenić, czy

obserwowany poziom rozwoju konkretnego dziecka, jego zachowanie są zgodne z normą

wskazywaną przez specjalistów z zakresu psychologii rozwojowej, czy może jest inaczej.

Tak zakłada podstawa programowa przedszkola:

Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dzie-

cka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relac-

jach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym. Wynikające z powyższego

celu zadania, dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, nauczyciel

realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych /.../ Rozporządzenie Ministra

Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej

wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

Załącznik nr 1 (Dz.U. z 2002 r. Nr 51, poz. 458)

oraz szkoły podstawowej:

Nadrzędnym celem działań edukacyjnych szkoły jest wszechstronny rozwój ucznia.

Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nau-

czania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te tworzą wzajemnie uzupełniające

się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela. /.../ Nauczyciele w szkole pod-

stawowej dostosowują sposób przekazywania odpowiedniej wiedzy, kształtowania

umiejętności i postaw uczniów do naturalnej w tym wieku aktywności. Ważne jest rozpoz-

nanie poziomu sprawności warunkującego opanowanie przez uczniów podstawowych

umiejętności: czytania, pisania i liczenia; odpowiednio do tego prowadzenie ćwiczeń

usprawniających /.../ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego

2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia

ogólnego w poszczególnych typach szkół. Załącznik nr 2 (Dz.U. z 2002r. Nr 51, poz. 458)

Pamiętaj!

Rozwój dziecka nie przebiega w sposób harmonijny i linearny. Dzieci rozwijają się w róż-

nym tempie i według własnych wzorców rozwojowych, za które odpowiedzialne są cechy

osobowościowe i temperamentalne. Wyposażenie genetyczne dziecka i środowisko

kulturowo-społeczne, w jakim się ono rozwija, ma na ten proces ogromny wpływ.

Ustalenie poziomu rozwoju dziecka ułatwi podjęcie decyzji o dalszych oddziaływaniach.

Przeprowadzenie diagnozy podopiecznych to dla każdego nauczyciela punkt wyjściowy

do pracy zarówno w przedszkolu, jak i w szkole.

Niniejsze opracowanie to krótki poradnik dla nauczyciela przedszkola oraz klasy I szkoły

podstawowej. Poznanie dziecka w tym okresie i właściwe zaplanowanie z nim pracy

(ewentualnie podjęcie wczesnej interwencji specjalistycznej) będzie miało swoje konsek-

wencje w postaci sukcesu szkolnego lub niepowodzenia.

2. Nauczyciele prowadzą diagnozę i dokumentują ją :

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych

statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001r. Nr 61 poz. 624

z późniejszymi zmianami):

załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia dotyczy przedszkola i stanowi:

§ 15. Statut przedszkola określa szczegółowo zakres zadań nauczycieli związanych z:

1) współdziałaniem z rodzicami (prawnymi opiekunami) w sprawach wychowania

i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców (prawnych opiekunów)

do znajomości zadań wynikających w szczególności z programu wychowania

przedszkolnego realizowanego w danym oddziale i uzyskiwania informacji

dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju,

2) planowaniem i prowadzeniem pracy wychowawczo-dydaktycznej

oraz odpowiedzialnością za jej jakość,

3) prowadzeniem obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie

i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowaniem

tych obserwacji,

4) współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc

psychologiczno-pedagogiczną, opiekę zdrowotną i inną.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w spra-

wie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych

przedszkolach, szkołach i placówkach

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega w szczególności na:

1) diagnozowaniu środowiska ucznia,

2) rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb

ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia,

3) rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,

4) wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami,

5) organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia dotyczy szkoły i stanowi:

§ 2. Statut szkoły określa w szczególności:

II. UZGODNIENIA TERMINOLOGICZNE

1) cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające

program wychowawczy szkoły, o którym mowa w odrębnych przepisach,

2) sposób wykonywania zadań szkoły, z uwzględnieniem optymalnych warunków

rozwoju ucznia, zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia,

3) zadania zespołów nauczycielskich, o których mowa w § 14,

4) szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów,

5) organizację oddziałów sportowych, oddziałów mistrzostwa sportowego,

oddziałów integracyjnych i oddziałów specjalnych oraz organizację nauczania

języka mniejszości narodowych lub grup etnicznych, jeżeli szkoła takie oddziały

lub nauczanie prowadzi,

6) organizację działalności innowacyjnej i eksperymentalnej, jeżeli szkoła

taką działalność prowadzi,

7) organizację zajęć dodatkowych dla uczniów, z uwzględnieniem w szczególności

ich potrzeb rozwojowych,

8) formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych

lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna,

9) organizację współdziałania z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi

oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc

dzieciom i rodzicom,

10) organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami)

w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki.

Termin diagnoza pierwotnie był związany z medycyną. Później pojęcie to upowszechniło

się w naukach społecznych, a także technicznych. Posługują się nim również psycholo-

gia i pedagogika. Istnieje zatem diagnoza psychologiczna i pedagogiczna, przy czym na

ogół przypisuje się większe znaczenie diagnozie psychologicznej, a diagnoza pedago-

giczna traktowana jest często jako rodzaj diagnozy wstępnej (Kaja B., 1987, s. 24).

We współczesnym ujęciu diagnozowania podkreśla się wagę zarówno doświadczenia,

jak i rozumowania jako dwóch filarów, na których się ono opiera. Doświadczenie gromadzi

dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do

postawienia diagnozy. Rozumowanie polega w tym przypadku na przeprowadzaniu wielu

operacji myślowych: różnicowania, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego

i celowościowego, weryfikacji formułowanych sądów. W ten sposób diagnoza oznacza

zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji i oceny, a następnie

określenie badanego, złożonego stanu rzeczy; to odróżnia diagnozę od prostego zbiera-

nia informacji i ich porządkowania (Jarosz E., 2003, s. 675).

Termin diagnoza pochodzi od greckiego słowa diagnosis, co oznacza rozróżnianie,

osądzanie i funkcjonuje jako specjalistyczny odpowiednik słowa rozpoznanie . Jest roz-

poznaniem badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do znanego typu albo gatunku,

przez przyczynowe i celowościowe wyjaśnienie tego stanu rzeczy, określenie fazy obec-

nej oraz przewidywanego dalszego rozwoju (Ziemski S., 1973, s. 68).

Diagnoza to rozpoznanie jakiegoś obiektu, zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdoby-

cia dokładnych informacji i przygotowania się do działań. Wśród różnych rodzajów diag-

nozy W. Okoń rozróżnia także diagnozę pedagogiczną dotyczącą np. jakichś trudności

wychowawczych lub innych (Okoń W., 1987, s. 52).

Diagnoza to działalność rozpoznawcza, czyli zdobywanie informacji służących pozna-

waniu dzieci, uczniów. Umożliwia ona zrozumienie zachowań dziecka oraz jego wyni-

ków w nauce. Pozwala także zaplanować dalszą pracę wychowawczo-dydaktyczną.

(Strykowska J., 2003, s. 70).

3. Publiczne przedszkola i szkoły prowadzą diagnozę i odpowiednio do potrzeb

udzielają dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej:

Publiczne przedszkola i szkoły, a także placówki, o których mowa w art. 2 pkt 3, 3a, 5 i 7 ustawy

z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwane dalej „placówkami”, organizują i udzielają

uczniom, ich rodzicom oraz nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej /.../

III. ISTOTA, CELE I ZAKRES DIAGNOZY PEDAGOGICZNEJ

– rodzaju wpływów osobowych na dziecko,

– stanu zdrowia, przebytych chorób i urazów,

– sytuacji rodzinnej,

– zdarzeń traumatycznych,

– i innych czynników.

Istota diagnozy i jej zakres

Jak już wcześniej ustalono, sporządzenie diagnozy jest jednym z obszarów pracy nau-

czyciela. Diagnozowanie to proces ciągły, pozwalający na uchwycenie wielkości i zakresu

zmian dokonanych – czy dokonujących się – w dziecku i określenie, co dalej czynić, by

wspierać rozwój. W praktyce oświatowej najczęściej stosowane jest wąskie ujęcie diagnozy

rozumiane jako stosowanie testów wiadomości i umiejętności szkolnych. Ponieważ przed-

miotem pedagogiki przedszkolnej/szkolnej jest nie tylko kształcenie, często utożsamiane

z nauczaniem, ale rozwój całej osobowości dziecka, tak wąskie ujęcie diagnozy jest

niewystarczające dla potrzeb wychowania. Słuszne jest więc przyjęcie założenia, że dla

celów wychowania diagnoza powinna mieć charakter psychopedagogiczny. Takie ujęcie

pozwoli uchwycić cechy wewnętrzne dziecka (właściwości) oraz sytuacyjne wyznaczniki

jego zachowań i na tym tle zaprojektować dalsze działanie (Waloszek D., 1992, s. 9).

Postawienie dobrej diagnozy wymaga zatem uwzględnienia szeregu aspektów

(Czajkowska I., Herda K., 1989):

• aspekt medyczny – dotyczy rozwoju fizycznego i motoryki oraz stanu zdrowia,

• aspekt psychologiczny – dotyczy funkcji emocjonalno-motywacyjnych,

osobowości, socjalizacji, funkcjonowania procesów poznawczych, lateralizacji,

koordynacji różnych funkcji,

• aspekt społeczny – dotyczy środowiska rodzinnego i funkcjonowania w grupie

przedszkolnej/szkolnej,

• aspekt pedagogiczny – obejmuje wiedzę i umiejętności odpowiednio

do wieku dziecka i wymagań wynikających z podstawy programowej, a także

rozpoznanie różnorodnych trudności i problemów.

Diagnoza wymaga podejścia systemowego

Systemowość oznacza, że podczas obserwacji i poznawania dziecko należy postrzegać

na tle środowiska i innych czynników determinujących, które mają ogromny wpływ na

jego rozwój. Umiejętności i zachowania dziecka trzeba analizować z uwzględnieniem np.

sytuacji wychowawczych związanych z uczeniem się i organizacją środowiska uczenia się

dziecka (zagospodarowanie przestrzeni w klasie, dobór i dostępność zabawek, pomocy

dydaktycznych, sprzętów). Istotnym elementem diagnozy jest też poznanie warunków

życia dziecka w rodzinie, na podwórku i w przedszkolu/szkole, jego relacji z rówieśnikami

i dorosłymi, sposobów reagowania dziecka na zadania, na sytuacje trudne itp. Właściwe

działania wspomagające rozwój dziecka uwzględniają także stan zdrowia, zróżnicowanie

rozwojowe i kulturowe dzieci, ich zainteresowania i dotychczasowe doświadczenia itd.

Nauczycielskie rozpoznawanie dotyczy w szczególności aspektu pedagogicznego, ale

należy też brać pod uwagę rolę pozostałych aspektów.

Uwzględnianie wszystkich aspektów diagnozy pozwoli nauczycielowi na przejście przez

wszystkie ważne fazy tego procesu :

– fazę rozpoznawania, gromadzenia informacji o wiedzy, umiejętnościach

i zachowaniach dziecka,

– fazę szukania przyczyn zaobserwowanego stanu,

– fazę ustalenia powiązań pomiędzy różnymi aspektami,

– fazę określenia stopnia zaawansowania danego zjawiska, np. trudności, deficytu,

– fazę stawiania prognozy,

– fazę ewaluacji działań.

J. Strykowska (2003, s. 71) dzieli diagnozę na:

1) opisową – poznanie dziecka i jego możliwości. Dotyczy to:

– rozwoju fizycznego,

– rozwoju emocjonalnego i społeczno-moralnego,

– rozwoju umiejętności językowych,

– rozumienia pojęć matematycznych,

– wiedzy o środowisku społeczno-kulturowym i przyrodniczym,

– rozwoju procesów poznawczych,

– innych elementów.

2) genetyczną – próba wyjaśnienia zależności i przyczyn aktualnego poziomu rozwoju

(często problemów i deficytów). Pozwoli to na dobór metod i form pracy z dzieckiem

lub zniwelowanie problemów i trudności. Dotyczy:

Tylko takie podejście do procesu diagnozy daje szansę na planowanie efektywnego

postępowania pedagogicznego mającego na celu wspieranie indywidualnego rozwoju

dziecka i rozwiązanie ewentualnych trudności.

Diagnoza psychopedagogiczna jest zbieraniem informacji o dziecku. Zbieranie rozpo-

czyna się od oceny faktycznych umiejętności i zachowań w relacji do oczekiwanych

(prawidłowości rozwojowe). Jest to diagnoza wstępna – na początku kontaktów nauczy-

ciela z dzieckiem. Proces edukacyjny w placówce wyznaczają cele, do których nauczyciel

– wychowawca zmierza. Aby osiągnąć założony cel lub zbliżyć się do niego, nauczyciel

musi znać aktualny, w chwili objęcia dzieci oddziaływaniem, stan ich rozwoju w różnych

sferach. Może wówczas odpowiednio do tego dobrać sytuacje, strategie, środki jego

– warunków życia, funkcjonowania dziecka w przedszkolu/szkole i poza placówkami,

– stopnia zaspokojenia potrzeb dziecka,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: