Sankowski Tadeusz - Wybrane psychologiczne aspekty aktywnosci sportowej.doc

Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego

w Poznaniu

TADEUSZ SANKOWSKI

WYBRANE PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY AKTYWNOŚCI SPORTOWEJ

-

Poznań 2001

KOMITET WYDAWNICZY

Stefan Bosiacki, Zbigniew Drozdowski, Wojciech Lipoński, Bogusław Marecki, Wiesław Osiński, Tadeusz Rychlewski (przewodniczący), Bernard Woltmann

RECENZENT Tadeusz Rychta

REDAKCJA WYDAWNICZA

Wiesława Parzy

PROJEKT OKŁADKI

Maciej Sankowski

SKŁAD KOMPUTEROWY

Ewa Rajchowicz

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być kserowana, reprodukowana, przechowywana jako źródło danych, przekazywana w jakiejkolwiek mechanicznej, fotograficznej, elektronicznej lub innej formie zapisu bez pisemnej zgody posiadacza praw.

Copyright by Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego 61-871 Poznań, ul. Królowej Jadwigi 27/39

ISBN 83-86336-94-3 ISSN 0239-7161

Dział Wydawnictw. Zam. 15/01 Seria: Monografie nr 343

Spis treści

Wprowadzenie.................................................................................................... 7

I. Psychologiczne uwarunkowania aktywności sportowej podejmowanej w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości.............. 9

1. Aktywność jako podstawa zachowania i rozwoju człowieka ............................. 9

1.1. Aktywność j ako czynnik rozwój u ................................................................. 11

2. Miejsce aktywności sportowej wśród innych form działalności człowieka ...... 12

3. Psychologiczne problemy związane z rozwojem psychoruchowym dziecka .... 15

4. Psychologiczne aspekty wczesnego kontaktu dziecka ze sportem ................... 18

5. O potrzebie rozwijania u dzieci zamiłowania do aktywności ruchowej ........... 22

5.1. Znaczenie zabawy w życiu i rozwoju dziecka................................................. 23

5.2. Rola szkoleniowca w kształtowaniu zamiłowania do aktywności ruchowej ......... 26

6. Psychologiczne aspekty selekcji i naboru w sporcie........................................ 29

6.1. Pojęcie selekcji w sporcie ........................................................................... 30

6.2. Problemy selekcji i naboru w sporcie............................................................ 31

6.3. Zagadnienie selekcji temperamentalnej do niektórych dyscyplin sportowych ...... 34

7. Psychologiczne zasady procesu treningowego realizowanego z dziećmi

i młodzieżą.................................................................................................... 36

II. Psychologiczne uwarunkowania procesu uczenia się

i nauczania w sporcie ............................................................................... 42

1. Pojęcie procesu uczenia się i nauczania ......................................................... 43

2. Czynniki procesu uczenia się i nauczania w sporcie....................................... 46

2.1. Rodzaj opanowywanego nawyku - znaczenie powtarzania ćwiczeń .................. 46

2.2. Dostrzeganie zróżnicowania temperamentalnego ćwiczących .......................... 47

2.3. Uwzględnianie reprezentowanego poziomu zdolności i uzdolnień ćwiczących .... 49

2.4. Motywowanie do uczenia się - kształtowanie motywacji wewnętrznej.............. 52

2.5. Wykorzystywanie pokazu i objaśniania ........................................................ 54

2.6. Kształtowanie wyobrażeń ruchowych ćwiczących .......................................... 56

2.7. Wykazywanie się wyczuciem w kształtowaniu modelu technicznego -problem korygowania błędów.................................................................... 58

2.8. Zabieganie o plastyczność kształtowanych nawyków ruchowych...................... 59

2.9. Zwracanie uwagi na wzajemny wpływ ćwiczeń............................................. 61

2.10. Zadbanie o rozwój koordynacyjnych zdolności motorycznych.......................... 63

2.11. Nierezygnowanie z eksperymentowania....................................................... 67

2.11.1. O czym wypada pamiętać stosując eksperyment naturalny................................ 68

2.12. Uwzględnianie warunków zewnętrznych ćwiczeń ......................................... 71

2.13. Ocenianie postępów i stosowanie wzmocnień............................................... 72

2.14. Informowanie o uzyskiwanych wynikach ..................................................... 76

2.15. Traktowanie nauczania i wychowania jako spójnego systemu oddziaływań na podopiecznego ................................................................................... 78

III. Psychologiczne problemy związane z treningiem i udziałem

w zawodach sportowych ....................................................................... 82

1. Problem przygotowania taktycznego w sporcie ........................................... 83

1.1. Czym jest taktyka w sporcie i od czego zależy............................................. 83

1.2. Charakter rozwiązań taktycznych w zależności od uprawianej dyscypliny

sportu .................................................................................................. 85

1.3. Taktyka a poziom sportowy zawodnika...................................................... 89

2. Przygotowanie motywacyjne w procesie aktywności sportowej.................... 91

2.1. Aspekty jakościowe (treściowe) motywacji................................................. 91

2.2. Aspekty ilościowe motywacji ................................................................... 93

2.2.1. Natężenie motywacji a sprawność działania ................................................. 94

2.3. Motywacja osiągnięć i jej związki z aktywnością sportową ........................... 97

2.3.1. Charakterystyka motywacji osiągnięć ........................................................ 97

2.3.2. Implikacje motywacji osiągnięć w działalności sportowej ............................... 101

2.3.3. Kształtowanie się motywu osiągnięć a uprawianie sportu ................................ 103

3. Procesy emocjonalne towarzyszące aktywności sportowej ......................... 107

3.1. Pojęcie emocji................................................................................... 107

3.2. Emocje związane z udziałem w zawodach sportowych ...................... 108

3.2.1. Emocje przedstartowe ........................................................................ 110

3.2.2. Wystartował i co dalej........................................................................ 113

3.2.3. Psychologiczne skutki uzyskanego wyniku sportowego .................................. 116

3.3. Pojęcie i przyczyny (źródła) stresu .................................................... 119

3.3.1. Fizyczne czynniki stresu ...................................................................... 121

3.3 2. Chronobiologiczne czynniki stresu .......................................................... 122

3.3.3. Psychologiczne czynniki stresu .............................................................. 123

3.3.4. Socjologiczne czynniki stresu................................................................ 127

3.4. Odporność emocjonalna sportowca i możliwości jej kształtowania .... 128

3.4.1. Pojęcie odporności emocjonalnej ............................................................ 129

3.4.2. Kształtowanie odporności emocjonalnej sportowca ...................................... 130

3.5. Temperamentalne uwarunkowania odporności emocjonalnej sportowca ......................................................................................... 142

IV. Wybrane właściwości psychiczne a realizacja aktywności

sportowej ................................................................................................. 147

1. Samoocena i jej znaczenie w aktywności sportowej .................................. 147

1.1. Pojęcie samooceny................................................................................ 147

1.2. Struktura samooceny............................................................................. 148

1.3. Rozwój samooceny ............................................................................... 150

1.4. Aktywność ruchowa (sportowa) a kształtowanie się samooceny................... 152

2. Poczucie umiejscowienia kontroli a działalność sportowa......................... 154

2.1. Pojęcie poczucia umiejscowienia kontroli ................................................ 155

2.2. Działalność sportowa a poczucie umiejscowienia kontroli .......................... 158

3. Zagadnienie tożsamości płciowej a aktywność sportowa........................... 160

3.1. Pojęcie tożsamości płciowej ................................................................... 160

3.2. Od czego zależy kształtowanie się tożsamości płciowej .............................. 161

3.3. Związki tożsamości płciowej z aktywnością sportową................................ 164

4

V. Psychospołeczne uwarunkowania przebiegu aktywności

sportowej.................................................................................................... 166

1. Problem spójności grup sportowych............................................................. 166

1.1. Czym jest struktura nieformalna grupy i jak wpływa na zachowanie się

jej członków......................................................................................... 167

1.2. Czy i jak można oddziaływać na strukturę grupy sportowej ........................... 170

2. Wsparcie społeczne i jego zastosowanie w sytuacjach sportowych................ 172

2.1. Pojęcie wsparcia społecznego ................................................................... 172

2.2. Od czego zależy oczekiwanie na wsparcie społeczne .................................... 175

2.3. Zastosowanie wsparcia społecznego w aktywności sportowej ........................ 177

3. Psychologiczne aspekty dopingu farmakologicznego w sporcie.................... 182

3.1. Przyczyny korzystania z dopingu w sporcie................................................. 185

3.2. Opinie o skutkach stosowania dopingu ...................................................... 187

3.3. Postawy wobec dopingu i ich kształtowanie................................................ 190

3.4. Psychologiczne aspekty edukacyjnych programów walki z dopingiem............. 191

4. O zachowaniach agresywnych w sporcie...................................................... 194

4.1. Pojęcie i modele agresji........................................................................... 194

4.1.1. Model popędowy agresji i możliwości jej rozładowania przez aktywność sportową .......................... .................................................. 195

...