Czarownice hamburskie.pdf

Czarownice hamburskie

Autor: Artur Marek Wójtowicz

Przeglądając liczne opracowania jakie są

dostępne w języku niemieckim na temat

prześladowań czarownic na terenie Hamburga,

zauważyłem, że nie ma zbyt wielu danych

dotyczącej tego miasta. Niemniej jednak źródła

mi dostępne wymieniają liczbę przynajmniej 40

kobiet, które zostały spalone na stosach

miejskich w latach 1444-1642. Pomimo tego, że procesy skierowane przeciwko czarownicom

stosunkowo wcześnie rozpoczęły się (jeżeli weźmiemy pod uwagę strefę języka niemieckiego),

również bardzo wcześnie zakończyły się.

Przez wzgląd na rozkwit handlu, Hamburg w XVI/XVII wieku był miastem liczącym się

gospodarczo. W roku 1500 na terenie miasta mieszkało około 15.000 osób. Poprzez napływ

społeczności holendersko-żydowsko-portugalskiej, a także angielskich "podróżników", liczbę

mieszkańców należałoby szacować już w 100 lat później na ok. 36-40.000. Zaś pod koniec XVII

wieku liczba ta wynosiła ok. 75.000 tworząc tym samym największe skupisko społeczne

północnych Niemiec.

Reformacja luterańska nie pozostawiła w Hamburg większych uprzedzeń religijnych, a

jedynie przyczyniła się do zreformowania struktur kościelnych, z których owocnie korzystały

rodziny kupców i gremia polityczne miasta. Pod koniec wieku XIII miasto od strony prawnej

było opozycją do holsztańskich posiadłości, a także cesarskich dekretów aż do1618 r. Lecz już w

1768 r. zostało prawnie uznane przez duński Schleswig-Holstein.

W prawie miejskim można było dostrzec wyraźne elementy niezależności tego ośrodka

handlu. W "sądzie niższym" zasiadało 12 ławników, zaś po roku 1623 dołączyli do nich dwaj

prawnicy i siedmiu mieszczan.

W prawie miejskim z 1270, 1301 i 1497 r. możemy przeczytać: "ci chrzeŚcijanie którzy od

Boga siĘ odłĄczyli przez czary lub truciznĘ, bĘdĄ schwytani" a następnie skazani na spalenie.

Widzimy zatem, że prześladowania czarownic zawitały w sposób ostateczny do prawodawstwa

miejskiego w 1497 r.

Do rozpoczęcia procesu sądowego należało przedstawić radnym fakty "szkodliwości

społecznej" danego osobnika. Najczęściej przy tej okoliczności wypytywano sąsiadów

oskarżonego którzy mogli mu pomóc, lub przysłowiowo "dolać oliwy do ognia". Przy zarzucie

okaleczenia kogoś lub zabójstwa trzeba było ponadto przedstawić 2 wiarygodnych świadków.

Dowody dotyczące prześladowań czarownic w XV i XVI wieku w Hamburgu możemy po

dziś dzień odnaleźć w archiwum miejskim w postaci rachunków. Przykładowo posłańcowi

Johannowi Prangen w 1444 r. wypłacono z kasy miejskiej znaczną sumę pieniędzy za

"incantatrix" Kathariny Hane. Wspomniany posłaniec otrzymał również premię za egzekucję

Kathariny. Był to pierwszy proces inkwizycyjny na terenie północnych Niemiec. W tym też

samym roku kasa miejska wypłaciła posłańcowi kwotę pieniężną za "mulier divinatrix". W 1470

spalono kolejną "maleficiatrix" , zaś w1474 r. ustalono sumę kosztów przysługujących za

"incantatrix".

Od pierwszej połowy XV w. do połowy wieku XVI kroniki miejskie notują kolejne

procesy:

a) 1529 r. - zmarła w więzieniu "malefica", natomiast dwie kolejne zostały spalone.

b) W1533 r. spalono kobietę, którą kroniki miejskie nazwały w 1540 r. "etliche

Zauberschen".

c) W 1544 r. skazano na śmierć dwie "veneficae" , zaś dwie inne kobiety zwolnino z

więzienia.

d) 1545 spalono sześć "incantatrices" i jedną "saga".

e) 1553 stracono jedną "venefica".

f) 1555 spalono dziewięć "maleficae".

g) Pod datą 1581 kroniki umieszczają 6 spalonych czarownic.

h) 1583 spalono Abelke Bleken za "pakt z diabłem"

i) 1589 spalono Wilcke Vetten wraz z ciałem zmarłej żony.

j) W 1591 r. zginął Metke Poleuer za posiadanie "siły uzdrawiania".

k) 1594 Lemke Niper (vel. Meyer) zakończył żywot z powodu "zawarcia diabelskiego

paktu".

Carl Trummer podaje w swoim spisie kolejne przypadki jakie miały miejsce w latach 1576

- 1594. A były to egzekucje czterech mężczyzn i 10 kobiet.

Od połowy wieku XV. do końca wieku XVI. pod zarzutami czarów, produkcji trucizn,

przepowiadania przyszłości, czy też uzdrawiania, stracono przynajmniej 35 kobiet. W drugiej

połowie XVI. wieku na terenie Hamburga odbywały się już tylko pojedyncze procesy.

Przeglądając tę koszmarną listę warto zwrócić uwagę na rok 1583. Proces Abelke Bleken

był przykładem kumulacji win domniemanej czarownicy.

Rozprawy sądowe jakie toczyły się w Hamburgu prawie do roku 1635 były

przeprowadzane w formie ustnej. W latach 1588 - 1642 zaczęły podczas rozpraw pojawiać się już

"księgi oskarżeń" dla "niższych sądów" (1588-94, 1607-10, 1640-42), a także "księgi apelacyjne"

(1589-1628).

Prawne unormowanie kar pojawia się w Hamburgu z początkiem XVII wieku wraz z nową

kodyfikacją prawa w 1603/05. Wypadki zarówno czarów jak i "paktów z diabłem" zostały tam

również ujęte. Dla obu przypadków przeznaczono karę "ognia i miecza". Komentator prawa Sub-

Syndicus Möller (zmarły w 1625) określił również w artykułach miejskich, że za

"przepowiadanie przyszłości" należy wymierzać karę więzienia, bądź karę pieniężną.

Informacja o tego typu czynach była najczęściej zgłaszana do "sądu niższego". Sprawa była

rozpatrywana gdy do zeznań dołączano dowody lub świadków. W swoich komentarzach Sub-

Syndicus Möller często powoływał się przy osądzaniu winy na 44 artykuł "Caroliny", gdzie była

mowa o "Czynach i okolicznoŚciach". Hamburskie Komentarze stały się zatem niejako

uzupełnieniem "Caroliny".

Prawodawstwo z1603/05 wraz z komentarzami miało więc istotny wpływ na rozwój i

działalność inkwizycji w Hamburgu. W XVII w na mocy tych przepisów skazano w mieście

sześć osoby na karę "spalenia":

1) w 1606 r. Engel Reimers za posiadanie darów uzdrawiania,

2) w 1610 r. zwłoki Anneke Petersens za "pakt z diabłem",

3) w 1642 r. Cillie Hempels została skazana na śmierć za uprawianie magii i mord

własnego męża, zaś Gretje Wevers została oskarżona o uprawianie magii.

4) Catharine Carstens (1601) i Abelke Dabelstein (1619) zakończyły również żywot "na

miejskim placu".

Od roku 1701 procesy czarownic powoli odchodzą w zapomnienie.

Liczba przeprowadzonych procesów przeciwko czarownicom, jak już wcześniej

wspominałem, zawiera się w około 40 przypadkach. Należy jednak pamiętać, że są to przypadki

udokumentowane w postaci akt sądowych. Pozostają natomiast przypadki nieudokumentowane.

Praktyka sądownicza Hamburga w XV i XVI w. szybko rozprzestrzeniła się na inne miasta

hanzeatyckie:

Lubekę

leżącą

terenie

http://www.sfn.uni-

muenchen.de/hexenverfolgung/art857.htm , Kolonię, Rostock i Wismar w http://www.sfn.uni-

muenchen.de/hexenverfolgung/art836.htm .

Długo zastanawiałem się nad przyczynami tychże procesów. Myślę, że czas

poreformacyjny można zrozumieć po wzięciu pod uwagę pewnych aspektów. W roku 1991

Sigrid Gailus-Döring nie doszukiwał się w swojej pracy żadnych socjologiczno-ekonomicznych

przyczyn tego zjawiska. Ale powróćmy do wspomnianego roku 1583 kiedy odbywał się proces

Abelke Bleken. Rok ten był przełomem późnego Średniowiecza i wczesnej Nowożytności.

Procesy które odbywały się od ok. 1540 r. często były przyczyną konfliktów miejskich. Również

w tym okresie zaczęły pojawiać się liczne modyfikacje statutów miejskich, co spowodowało, że

sprawa czarownic szybko zeszła na plan drugorzędny a w konsekwencji hambuskie czarownice

przeszły "ad acta" nie stanowiąc większego problemu w interesach. Być może na stosy przez

wspomniany przeze mnie okres trafiały osoby, które powstrzymywały "gospodarczy boom",

osoby które utrudniały rozkwit handlu?

Literatura dotyczĄca przeŚladowaŃ czarownic na terenie Hamburga:

Susanna Misgajski: Hexerei und Zauberei in Hamburger Strafprozessen. Praca

egzaminacyjna, Universität Kiel 1982, maszynopis.

Siegrid Gailus-Döring: Die imaginäre und die reale Hexe - Erscheinungsformen eines

sozialgeschichtlichen Phänomens in der frühen Neuzeit. Untersuchungen in Nord- und

Nordwestdeutschland vom 16. bis zum 18. Jahrhundert. Wydział filozoficzny Uniwersytetu w

Hannover 1991, maszynopis.

Roswitha Rogge: Hexenverfolgung in Hamburg? Schadenzauber im Alltag und in der

Justiz. w: GWU 46, 1995, S. 381-401.

Roswitha Rogge: Schadenzauber, Hexerei und die Waffen der Justiz im frühneuzeitlichen

Hamburg. w: Bernd Schmelz (red.): Hexerei, Magie und Volksmedizin. Beiträge aus dem

Hexenarchiv des Museums für Völkerkunde Hamburg. Bonn 1997, S. 149-172.

Roswitha Rogge: Von Zauberinnen, Hexen und anderen berüchtigten Frauen im

frühneuzeitlichen Hamburg. w: Wulf Köpke / Bernd Schmelz (red.): Hexenwelten (za:

Mitteilungen aus dem Museum für Völkerkunde Hamburg N. F.; tom 31). Bonn 2001, S. 27-43.

Carl Trummer: Vorträge über Tortur, Hexenverfolgungen, Vehmgerichte und andere

merkwürdige Erscheinungen in der Hamburgischen Rechtsgeschichte. tom 1, Hamburg 1844,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: