II. Krzywa hipsograficzna kuli ziemskiej jako podstawowa podziału Ziemi, piętra hipsometryczne powierzchni Ziemi i związane z Nimi krajobrazy.
Krzywa hipsograficzna wg.Dietricha– (grec. Hypsos - wysokość i graphe – pisanie) – wykres w układzie współrzędnych prostokątnych, unaoczniający strukturę wysokościową jakiegoś obszaru lub całej Ziemi, tj. rozległość a jednocześnie wysokość poszczególnych stref hipsometrycznych przedstawionego obszaru. Na osi pionowej odkłada się wysokość i głębokość, a na osi poziomej – powierzchnie odpowiednio wzniesionych stref. K.h. globu ziemskiego wykazuje 5 wyraźnych pięter wysokościowych:
a) Rowy i głębokie baseny oceaniczne od -11034 m do -6000 m ( stanowiące ok. 2% powierzchni Ziemi)
b) Równie podmorskie czyli dna basenów od – 6000 m do -3000 m (ok. 52% pow. Ziemi)
c) Stoki cokołów kontynentalnych i grzbiety oraz progi podmorskie od-3000 m do -200 m (ok. 12% pow. Ziemi)
d) Równiny kontynentalne – zarówno podmorskie (szelfy) jak i lądowe (niziny i wyżyny), wraz z niższymi wzniesieniami, od -200 m do 1000 m (ok. 21% pow. Ziemi)
e) Właściwie, tj. wyższe góry od 1000 m do 8882 m (ok. 13% pow. Ziemi).
Na podstawie k.h. można określić objętość zarówno lądów sterczących nad poziom morza lub nad powierzchnie wyrównania izostatycznego jak i objętość mórz i oceanów – tę ostatnią na podstawie krzywej batygraficznej, tj. podwodnej części k.h.
III. Uwarunkowanie geologiczne współczesnego rozmieszczenia kontynentów i oceanów.
1. Główne jednostki strukturalne świata i ich wpływ na współczesne krajobrazy:
· Tarcza kontynentalna – rozległy, zazwyczaj lekko wypukły i mający tendencje do podnoszenia się obszar krystaliczny, częściowo zazwyczaj przykryty serią skał osadowych, ale z reguły przynajmniej w najwyższej części obnażony, w zasadniczej masie usztywniony przez stare orogenezy i intruzje i nie poddający się już fałdowaniom. Stanowi rdzeń każdego kontynentu: w Europie typowa jest Tarcza Bałtycka, w Ameryce – Kanadyjska, w Azji – Północnosyberyjska. Związane z tym krajobrazy to: To rowy oceaniczne i grzbiety oceaniczne.
Definicja z wykładu – są one w wieku prekambryjskiego, rozległe części powierzchni Ziemi, których utwory prekambryjskie powstały na współczesnej powierzchni terenu, względnie pokryte są cienką pokrywą osadową, u tworów 3 lub 4-rzędowych. Występują w różnych częściach powierzchni Ziemi, są w wieku prekambryjskim, reprezentują różne typy krajobrazu w zależności w jakiej strefie występują. (?)
Tarcze kontynentalne:
Ø Tarcza Kanadyjska
Ø Tarcza Grenlandzka
Ø Tarcza Gujańska
Ø Tarcza Zachodniobrazylijska
Ø Tarcza Wschodniobrazylijska
Ø Tarcza Fennoskandzka
Ø Tarcza Regibatu
Ø Tarcza Tuareska
Ø Tarcza Gwinejsko-Nigeryjska
Ø Tarcza Arabska
Ø Tarcza Dekanska
Ø Tarcza Ałdańska
Ø Tarcza Koreańska
Ø Tarcza Vilgarn
Ø Tarcza Kimberley
· Platforma kontynentalna (szelf) – zalany przez morze płaski obszar na obwodzie bloku kontynentalnego, rozpościerający się do głębokości średnio około 200 m, ograniczony od strony otwartego morza krawędzią, za którą dno opada już stromiej, stanowiąc stok przylądowy. Genetycznie szelf jest zanurzoną częścią bloku kontynentalnego. Szelf występuje także przy niektórych wyspach, stanowiąc ślad ich dawnego zasięgu. Powierzchnia szelfu jest albo skalista (abrazyjna), albo zbudowana z osadów piaszczystych, mułowych i ilastych pochodzenia terygenicznego, w wielu przypadkach lodowcowego.
Definicja z wykładu – są to obniżone części powierzchni Ziemi w zasięgu, których fundament platformy jest obniżony, przykryty utworami paleozolicznymi, mezozoicznymi i kenozozoicznymi.
Płyty kontynentalne:
Ø Płyta Pacyficzna
Ø Płyta Północnoamerykańska
Ø Płyta Południowoamerykańska
Ø Płyta Euroazjatycka
Ø Płyta Afrykańska
Ø Płyta Indoaustralijska
Ø Płyta Antarktyczna
Ø Płyta Nazca
Ø Płyta Kokosowa
Ø Płyta Karaibska
Ø Płyta Scotia
Ø Płyta Somalijska (?)
Ø Płyta Arabska
Ø Płyta Irańska
Ø Płyta Filipińska
Ø Płyta Helleńska (?)
Ø Płyta Sundajska (?)
Ø Płyta Birmańska (?)
Ø Płyta Juan de Fuca (?)
· Orogeneza – (grec. Oros - góra i genea – pochodzenie) proces wielkich deformacji powierzchni Ziemi zachodzący w obszarach geosynklinalnych, działający zwykle na znacznych przestrzeniach. Powoduje pofałdowanie osadów i wypiętrzenie ich w postaci gór fałdowych. Orogenezie towarzyszy zwykle ożywiona działalność wulkaniczna i wysuwanie się ku powierzchni skał głębinowych.
Ø Orogeneza kaledońska - ruchy górotwórcze trwające od kambru po wczesny dewon. Największe nasilenie w Ameryce Północnej osiągnęły u schyłku ordowiku i na początku syluru (faza takońska), a w Europie na przełomie kambru i ordowiku oraz pod koniec syluru. W wyniku fałdowania kaledońskiego powstały góry zwane kaledonidami.
Ø Orogeneza hercyńska (lub waryscyjska) - okres intensywnych ruchów górotwórczych zachodzących w paleozoiku, pomiędzy późnym sylurem a końcem permu.
Ø Orogeneza alpejska - okres fałdowania, w czasie którego doszło do powstania górotworu alpejskiego. Rozpoczęła się 130 mln lat temu i trwa nadal, przy czym główna faza fałdowań przypada na trzeciorzęd.
Góry kaledońskie:
v Europa:
- Skandynawskie
- Kaledońskie
- Grampiany
- Kanin
- Timan
v Azja:
- Jenisejskie
- Ałtaj mongolski
- Szanghaj
- Bajkalskie
- Stanowe
- góry zachodniego Kazachstanu
- Tien-Szan
- Sajany
- Ałtaj
v Ameryka Północna:
- Appalachy
v Ameryka Południowa:
- Gospeia
v Australia:
- Flindersa
- Macdonell
- Musgraue
Góry hercyńskie:
- Kerry
- Masyw Kornwalijski
- Masyw Armorykański
- Masyw Centralny
- Nadreńskie
- Łupkowe
-Wogezy
- Harz
- Las Turyński
- Masyw Czeski
- Świętokrzyskie
- Kastylijskie
- Kantabryjskie
- Ałtaj południowy
- Chan Chu Chej
- Annamskie
- Kunlun
- Byranga
- Appalachy południowe
v Afryka:
- Przylądkowe
- Smocze
- Wieckie
- Wododziałowe
Góry alpejskie:
- Betyckie
- Iberyjskie
- Pireneje
- Karpaty
- Alpy
- Krymskie
- Apeniny
- Dynarsko-Greckie
- Zachodnie
- Himalaje
- Pamir
- Kaukaz
- Pontyjskie
- Kuryle
- Kara Korum
- Tybet
- Zagras
- Kamczatka
- Kordyliery
- Brooksa
- Andy
v Afryka
- Atlas
Każdy kontynent składa się z: tarczy,platformy (jest to zasadnicza część kontynentu), orogenez (łańcuchy górskie); na obrzeżach platform występują góry; góry spajają platformy.
Wulkanizm na Świecie.
PALEOWULKANIZM
V. Wody kuli ziemskiej
Woda – ważny element w strukturze Ziemi; zasób przyrodniczy, jest ona obiektami zainteresowania turystycznego.
1. Oceany i morza
2. Rzeki kuli ziemskiej
Rzeki:
· Azja:
- Ob
- Jenisej
- Lena
- Indygirka
- Amur
- Żółta (Houng-Ho)
- Jangcy
- Xijiang
- Mekong
- Saluin
- Brahamaputra
- Ganges
- Indus
- Syr-daria
- Amu-daria
- Tygrys
- Eufrat
· Europa
- Gwadalkwir
- Gwidana
- Tag
- Duero
- Ebro
- Garonna
- Radan
- Loara
- Sekwana
- Tamiza
- Moza
- Ren
- Wezera
- Łaba
- Odra
- Wisła
- Warta
- Noteć
- Bug
- Doniec
- Niemen
- Dżwina
- Łować
- Klar
- Dwina
- Mezeń
- Peczora
- Ural
- Wołga
- Kama
- Don
- Dniepr
- Prypeć
- Dniestr
- Prut
- Dunaj
· Cisa
· Drawa
· Sawa
- Pad
- Tyber
· &#x...
sremtir