Wzmacnianie pozytywne polega na próbach przeciwstawiania się zaburzeniom uczniów w zachowaniu i nauce za pomocom wzmocnień pozytywnych. Wzmocnienia te przybierają często formę pochwał udzielanych uczniowi, rzadziej są to specjalne nagrody.
Wyróżniamy technikę:
Ø bezpośredniej gratyfikacji
Ø technikę zawierania kontraktu
Ø technikę sukcesywnej gratyfikacji
1. TECHNIKA BEZPOŚREDNIEJ GRATYFIKACJI
(technika natychmiastowej gratyfikacji)
Przewiduje odwoływanie się do wzmocnień zaraz po wystąpieniu u ucznia pożądanych przejawów w zachowaniu lub pracy szkolnej.
Technikę tę stosuje się w przypadku poważnych niepowodzeń w nauce i zaburzeń w zachowaniu ucznia.
Najczęściej wykorzystywane wzmocnienia:
- wyrażanie pochwały i uznania pod adresem ucznia (sygnalizowanie mu swego zadowolenia z racji jego osiągnięć)
- zwracanie na niego specjalnej uwagi (ufne spojrzenie na niego, nachylenie się nad nim, lekkie dotknięcie jego ramion lub głowy, zbliżenie się do niego)
Nauczyciel powinien przechadzać się po klasie by być w pobliżu ucznia, który zasługuje na bezpośrednią gratyfikację.
- wzmocnienia w postaci nagród
- zapewnienie uczniowi pewnych przywilejów ( wydłużenie podczas lekcji czasu na zajęcia własne, umożliwienie udziału w jakiejś imprezie szkolnej)
Funkcje wzmocnień:
1) informacyjna (informują uczniów o poprawnym wykonaniu przez nich danych im poleceń
2) motywacyjna (są czynnikiem motywującym do zachowań pożądanych ze społecznego i pedagogicznego punktu widzenia)
Nauczyciel powinien poznać wartości, jakie dany uczeń przypisuje różnym wzmocnieniom pozytywnym (obserwacja bezpośrednia i rozmowa na temat preferowanych wzmocnień).
Należy liczyć się z nasileniem określonych wzmocnień pozytywnych, ponieważ w wyniku wielokrotnego powtarzania tracą na atrakcyjności i staja się mniej skuteczne. Zaleca się stosowanie techniki bezpośredniej gratyfikacji zwłaszcza w krytycznej fazie przezwyciężania zaburzeń w zachowaniu i nauce.
Zad 1.
Gr. 1
Podajcie przykład sytuacji domowej, w której można zastosować technikę bezpośredniej gratyfikacji.
Gr. 2
Podajcie przykład sytuacji szkolnej, w której można zastosować technikę bezpośredniej gratyfikacji.
Gr. 3
Podajcie przykład sytuacji na kolonii, w której można zastosować technikę bezpośredniej gratyfikacji.
ZASADY WZMACNIANIA (principles of reinforcement)
1) Należy wzmacniać jedynie przejawy zachowań pożądanych ze społecznego i pedagogicznego punktu widzenia, natomiast świadomie i celowo unikać wzmocnień zachowań o charakterze destruktywnym, świadczących niekorzystnie o danym uczniu i działających na jego szkodę.
2) Pożądane społecznie i pedagogicznie zachowania wymagają wzmocnień bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez uczniów.
3) Podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania należy wzmacniać je za każdym razem, gdy tylko pojawi się ono w polu widzenia nauczyciela.
4) Z chwilą, gdy wzmacniane zachowania zaczyna pojawiać się coraz częściej i w stopniu zadowalającym, powinno się je wzmacniać w sposób przerywany, a nie ciągły czy systematyczny.
5) Wzmocnienia za pomocą nagradzania materialnego np. za pomocą książek, widokówek, słodyczy, powinno się łączyć ze wzmacnianiem o charakterze społecznym, tj. z wyrażaniem pochwały czy uznania pod adresem ucznia lub nagradzaniem go uśmiechem, przychylnym spojrzeniem, klepaniem po ramieniu itp.
Była stosowana przez J. Korczaka. Polegała na robieniu zakładu między wychowawcą a wychowankiem. Był to zakład (kontrakt) dwustronny tzn., jeśli wychowanek wypełnił uzgodnione warunki otrzymał nagrodę np. 2 cukierki, jeśli nie spełnił warunków zobowiązany był do dania wychowawcy 2 cukierków.
Ogólna zasada tej techniki funkcjonuje zgodnie z zasadą; „jeśli wykonasz zadanie X, wówczas będziesz mógł zrobić lub otrzymać Y” zasada ta jest znana pod nazwą „prawa babci”. Zachowania objęte umowa mają szeroki zakres.
Technika zawierania kontraktu wymaga formalnie ratyfikowania umowy przez nauczyciela i ucznia bądź uczniów, a nawet całą klasę. Zawierana jest na zasadzie całkowitej dobrowolności. Treść umowy określa zadania i obowiązki, jakie powinny być spełnione, warunki ich spełnienia, w tym zwłaszcza rodzaj i czas wykonania przez uczniów przyjętych zobowiązań czy zadań oraz przewidywanych sposobów gratyfikacji.
Kontrakt powinien być sprawiedliwy, dostosowany do realnych możliwości i sił ucznia i dawać pełną gwarancję przewidywanej gratyfikacji oraz powinien przestrzegać reguły: im bardziej trudne do rozwiązania i rozciągnięte w czasie zadanie, tym hojniejsza nagroda za jego wykonanie.
Istotne jest ustalenie sposobów nagradzania w formie pozytywnej, umowa taka bardziej zobowiązuje ucznia. Unika się umów formułowanych w sensie negatywnym, mogą one być odbierane jako rodzaj przestrogi. Należy także przedstawić cel stosowania tej techniki oraz zapoznać dzieci z pojęciem kontraktu.
Umowy mają charakter jednostronny, nagradzani są tylko uczniowie i następuje to bezpośrednio po wykonaniu zadań określonych w umowie.
Zad 2.
Podajcie po 2 przykłady umów sformułowanych w sensie negatywnym i pozytywnym.
1) Wstępne sformułowanie umowy dotyczącej obopólnych zobowiązań ucznia i nauczyciela.
2) Akceptacja zaproponowanej treści umowy bądź przez nauczyciela, bądź przez ucznia, wymaga to pewnego uzgodnienia, a czasem wynegocjowania pewnego kompromisu.
3) Wykonanie zadania przez ucznia i bliższe zainteresowanie tym ze strony nauczyciela, łącznie z zachęcaniem i dopingowaniem go do osiągnięcia celu określonego w umowie.
4) Ocena wykonanego zadania przez ucznia i nauczyciela. ( mogą w niej uczestniczyć także inni uczniowie lub cała klasa)
5) Usatysfakcjonowanie ucznia przez nauczyciela zgodnie z warunkami umowy.
Umowy najczęściej zawiera się w formie ustnej. Jeśli umowa jest zawarta w formie pisemnej wówczas powinna zawierać:
- nazwiska osób zawierających umowę
- czas realizacji umowy
- zobowiązania ucznia
- zobowiązania nauczyciela
- podpisy ucznia i nauczyciela
+ data i 2 egzemplarze
3. TECHNIKA SUKCESYWNEJ GRATYFIKACJI
(ekonomia żetonów, wzmacnianie żetonowe, system ekonomii żetonów, system wzmacniania żetonowego, system żetonowy)
Technika ta łączy w sobie właściwości obu technik przedstawionych wyżej. Polega na pozytywnym wzmacnianiu pożądanych zachowań lub osiągnięć szkolnych. Wzmacnia się ja najpierw za pomocą punktacji lub symbolicznych pamiątek (żetonów), a dopiero później w formie nagradzania materialnego lub funkcjonalnego. ( w warunkach szkolnych zaleca się stosowanie punktacji )
Nagradzanie uczniów z tytułu stosowania techniki sukcesywnej gratyfikacji ma najczęściej charakter funkcjonalny- jest to np. udzielenie publicznej pochwały, wpis jej do dziennika lekcyjnego, powiadomienie rodziców.
Nagradzanie materialne jest pożądane, gdy nagrody funkcjonalne zawodzi. Zaleca się je szczególnie w odniesieniu do:
- uczniów upośledzonych umysłowo
- nadmiernie pobudliwych
- z zaburzeniami emocjonalnymi
- społecznie niedostosowanych
- dzieci autystycznych i schizofrenicznych
- uczniów wychowawczo zaniedbanych
Technika sukcesywnej gratyfikacji ma wyjątkowo wąski zakres stosowania. Nadużywana przez nauczycieli może przynieść więcej szkody niż pożytku zwłaszcza wtedy, gdy nie spełnia się danych uczniowi obietnic co do czasu i wysokości nagrody.
Skuteczność techniki sukcesywnej gratyfikacji zależy od przestrzegania następujących warunków:
1) Jasne i wyraźne określenie zachowań lub dokonań, do jakich uczniowie się zobowiązują, z uwzględnieniem ich realnych możliwości podejmowania się tego rodzaju zadań.
2) Dostosowanie liczby punktów lub symbolicznych pamiątek do stopnia trudności.
3) Nagradzania w zamian za otrzymane wcześniej punkty lub pamiątki w zależności od upodobań, zainteresowań i potrzeb uczniów, liczenie się również z faktem mniejszej dostępności takiej samej nagrody gdzie indziej.
4) Podawanie klasie do wiadomości zdobytej przez ucznia liczby punktów lub pamiątek.
5) Łączenie przydzielania punktów lub pamiątek z udzielaniem uczniowi pochwał.
6) Gratyfikowanie ucznia w taki sposób, aby współzawodniczył raczej ze sobą samym niż ze swymi kolegami z klasy.
7) Dokonywanie wymiany punktów lub pamiątek na nagrodę rzeczową raczej po zakończeniu lekcji niż w trakcie ich trwania.
Fazy techniki sukcesywnej gratyfikacji;
- Faza 1: nauczyciel uzgadnia z uczniem warunki zamierzonej „transakcji”
- Faza 2: gratyfikuje się ucznia za pomocą uzgodnionych zamienników, a chwilą uzyskania przez niego wymaganej ich liczby wymienia się je na nagrodę rzeczową albo funkcjonalna.
Literatura: M. Łobocki
1
majka75