Celtyckie tradycje.pdf

Celtyckie tradycje

Irlandczycy, Szkoci i inne celtyckie nacje do dzisiaj, pomimo wielu przeciwności,

zachowali mnóstwo tradycji i ludowych zwyczajów. Co prawda postępująca cywilizacja

zniszczyła wiele z nich, ale potrzeba wyróŜnienia się, wyodrębnienia z angielskiej

zwierzchności sprawiła, Ŝe wiele z nich przetrwało nadzwyczaj długo, czasem wręcz do

dzisiaj. W kaŜdym zakątku celtyckiego świata odbywają się uliczne parady związane z

jakąś lokalną tradycją, w domach kultywowane są zwyczaje, które przekazywane były

przez wiele pokoleń. Co ciekawe, wiele z tych tradycji ukazuje jedność, która kiedyś

istniała wśród Celtów w kaŜdym z dzisiejszych krajów zamieszkałych przez ich

potomków odnaleźć moŜna podobieństwa łączące poszczególne święta czy inne okazje do

zabawy bądź zadumy. Co ciekawe, niektóre z tych zwyczajów niejako przeniosły się „na

zewnątrz”, sztandarowym przykładem jest kojarzone z Ameryką Halloween, które ma

swoje odwieczne celtyckie korzenie, takŜe sporo boŜonarodzeniowych zwyczajów

spotykanych w anglojęzycznym świecie ma swoje irlandzkie korzenie (to jeden ze

skutków masowej emigracji Irlandczyków na przestrzeni wieków).

W tym dziale staram się przybliŜyć irlandzką tradycję na kilku płaszczyznach. Jedną z

nich jest opisanie celtyckiego „Koła Roku” ( Wheel of Year ) cyklu dawnych pogańskich

świąt, w którym wyróŜnić moŜna cztery główne święta Beltaine , Lughnassad , Samhain i

Imbolc wszystkie one związane były z rocznym cyklem odradzania się i umierania

świata natury. Istniały teŜ oczywiście święta solarne, związane z wędrówką słońca po

niebie, ale odgrywały one nieporównanie mniejszą rolę. Z kaŜdym z tych świąt wiąŜe się

osobna historia, odrębne zwyczaje do których nawiązania często spotkać moŜna i dzisiaj.

Drugą kwestią są święta współczesne, przede wszystkim BoŜe Narodzenie i Wielkanoc,

które w tak religijnym kraju jakim jest Irlandia, obchodzone są szczególnie uroczyście i

radośnie. Z nimi równieŜ wiąŜe się mnóstwo tradycji i zwyczajów niektóre z nich są

nowe, przyniesione często z zewnątrz, a część wywodzi się jeszcze ze starej,

mitologicznej wręcz przeszłości. W miarę moŜliwości, opiszę teŜ i inne tradycje,

niezwiązane z datami kalendarzowymi, takie chociaŜby jak te związane ze ślubem i

weselem . Dopełnieniem całości jest prezentacja kilku, w przyszłości moŜe kilkunastu

bajek i baśni pochodzących z krajów celtyckich.

Beltaine

Beltaine (czasem zwane Beltane, po szkocku Bealtuinn , po mańsku Shenn da Boaldyn ,

po walijsku GalanMai ) jest jednym z najwaŜniejszych celtyckich świąt. Źródłosłów tej

nazwy jest dosyć niejasny. Na 100% słowo tene oznacza ogień, ale juŜ pochodzenie

drugiej części nazwy jest nieznane być moŜe pochodzi od imienia boga Bela (Belenusa),

galijskiego boga pasterzy (choć inni z kolei twierdzą, Ŝe był on bogiem ognia i światła) i

ta wersja jest chyba najbardziej prawdopodobna. Ale moŜliwe teŜ jest, Ŝe pochodzi ona

po prostu od słowa brilliant , czyli „wspaniały” albo teŜ od gaelickiego bil tene , czyli „ognie

szczęścia”.

Przypada ono na 1 maja, a ściśle mówiąc zaczyna się wieczorem ostatniego dnia

kwietnia, gdyŜ tak jak wiele innych ludów, tak i Celtowie uznawali, Ŝe nowy dzień

rozpoczyna się wraz z zachodem słońca. Celtycki rok dzielił się na tylko dwie części:

jasną i ciemną, albo ciepłą i zimną przez pierwsze pół roku rozpoczętego w czasie

Samhain dominuje księŜyc i jego zimny blask; podczas drugiej połowy króluje słońce i

jego ciepłe promienie. Tak jak podczas świąt Samhain tak i w czasie Beltaine granica

pomiędzy światem widzialnym i tajemniczymi zaświatami staje się bardzo cienka i bez

większych problemów moŜna ją przekroczyć.

Jak to wyglądało...

Według tradycji ogień w domowych ogniskach powinien płonąć nieprzerwanie od czasu

Samhain aŜ do wigilii Beltaine, kiedy to jest on dokładnie wygaszany. W tym czasie piece

i kominy powinny być dokładnie wyczyszczone aby były gotowe na przyjęcie nowego

ognia, symbolu nowego początku.

Wieczorem druidzi we wszystkich celtyckich krajach rozpalali ognie Beltaine a był to

prawdziwy wywodzący się z zamierzchłych czasów akt magii, poniewaŜ ogniska rozpalane

były po to aby sprowadzić słoneczne światło na ziemię. Największe ogniska rozpalane

były ze specjalnie przygotowanego chrustu zebranego przez 3 razy po 3 ludzi z drewna

dziewięciu świętych drzew. Kiedy ogień rozpalił się na dobre ogłaszał tym samym tryumf

światła nad ciemnością na następne pół roku.

Kiedy cały szczyt wzgórza rozjaśniał się ogniem, ludzie dorzucali gałęzie do świeŜo

rozpalonego ognia i juŜ płonące obracali nad głowami imitując w ten sposób słoneczne

promienie. JeŜeli ktokolwiek planował długą podróŜ, skakał trzy razy w tą i z powrotem

przez ogień na szczęście. Kiedy płomienie juŜ przygasły zaczynały przez nie skakać młode

kobiety po to, Ŝeby sprowadzić sobie dobrych męŜów. Nawet cięŜarne kobiety

przechodziły przez popioły aby zapewnić sobie spokojny poród. TakŜe dzieci przyłączały

się do wspólnej zabawy. Kiedy ogień w końcu zgasł, Ŝarzące się jeszcze węgle rozrzucane

były wśród wzrastających roślin Ŝeby je chronić przed suszą i chorobami. KaŜda rodzina

zabierała teŜ odrobinę Ŝaru do domu aby rozpalić od niego ponownie domowe ognisko.

PoniewaŜ Celtowie byli generalnie ludem pasterskim, Beltaine było porą kiedy bydło

zostawało wypuszczane na swe letnie pastwiska na wyŜszych zboczach. Stada, dla

oczyszczenia, równieŜ były przeprowadzane przez święte ognie Beltaine. W końcu w tym

właśnie dniu młodzi Celtyccy wojownicy sprawdzali swe umiejętności bojowe w

„igrzyskach” Beltaine.

Ale wielkie ogniska to nie wszystko.

Młode kobiety zbierały przez całą noc kwiaty robiąc wianki i wplatając je we włosy.

Zbierały teŜ głóg i inne rośliny do udekorowania domów. MęŜczyźni w tym czasie szukali i

przygotowywali tzw. maypole , czyli pozbawiony gałęzi pień drzewa (najczęściej z brzozy

lub jesionu) wbity pionowo w ziemię, przyozdabiany następnie wstąŜkami i zielonymi

roślinami. Na koniec ktoś wspinał się na szczyt i umieszczał tam koronę z kwiatów. Jest

to oczywisty symbol falliczny (o czym pisze teŜ Andrzej Sapkowski w swoim leksykonie

fantasy ), ale nie tylko oznacza teŜ symboliczny środek świata i symbolizuje jeszcze

starszy znak Drzewa śycia .

Beltaine było czasem wzrostu i narodzin, czasem nieposkromionej radości, starzy i

młodzi spędzali tę noc w najprzyjemniejszy z moŜliwych sposobów... Rankiem wszyscy

wracali do domów niosąc naręcza gałęzi głogu (majowego drzewa) i róŜnych wiosennych

kwiatów, którymi przyozdabiali siebie, swoje rodziny i domostwa. W drodze powrotnej

zatrzymywano się przy kaŜdym domu, zostawiając część kwiatów, otrzymując w zamian

najlepsze jadło i napoje jakie dom mógł zaoferować.

Po chwili odpoczynku tańce i zabawa rozpoczynały się ponownie. Jej uczestnicy

prowadzeni byli przez Majową Królową wybieraną spośród młodych, niezamęŜnych kobiet,

ona z kolei dobierała sobie „małŜonka”, nazywanego często Zielonym Człowiekiem (od

dawno zapomnianego starego boga dzikich ostępów). ObwoŜeni byli przez całą wieś na

odkrytym powozie usłanym kwiatami i siedząc na tronie symbolizowali boską parę której

jedność symbolizowała święty związek ziemi i słońca.

Beltaine jest obchodzone równieŜ jako znak Wielkich Zaślubin pomiędzy bogami i

boginiami. Beltaine było tradycyjnym czasem zawierania małŜeństw. Celtycką specyfiką

było zawieranie próbnych małŜeństw, na rok i dzień jeŜeli „małŜeństwo” nie sprawdziło

się przez ten czas, męŜczyzna i kobieta mieli prawo odejść swoją drogą. Dzieci urodzone

w dniu święta miały ponoć szczególne szczęście w Ŝyciu i w dorosłym Ŝyciu cieszyły się

wielkim uznaniem.

Zwyczaje...

Co ciekawe, do dzisiaj przetrwało mnóstwo ludowych zwyczajów związanych z tym

świętem i to w całej Brytanii, co świadczy o sile pogańskich obrzędów. Jak wiadomo,

ostatni festiwal Beltaine odbył się w roku 1895! na wyspie Arran w Szkocji. Oczywiście w

bardzo ograniczonym zakresie, ale zachowane były wszystkie obrzędy związane z

ogniem.

Ognie Beltaine moŜna było spotkać w całej Szkocji aŜ do połowy XIX wieku. Na

Szetlandach tańczono wokół ognisk i skakano poprzez płomienie, uwaŜając, Ŝe gdy

odbędzie się to bez szwanku, ma się zagwarantowane szczęście. Na Szetlandach święto

trwało całe trzy dni.

Cloutie Well

Ślady obrzędów Beltaine moŜna zauwaŜyć w legendach związanych z „Cloutie Well”

studni połoŜonej w hrabstwie Inverness w północnej Szkocji. Studnia znajduje się na

wrzosowiskach Culloden i znana jest pod wieloma nazwami, takimi jak Tobar Ghorm

(niebieska studnia) czy Tobar n'Oige (studnia młodości). „Cloutie” znaczy zaś ubranie,

czy raczej łachmany. Stare ubrania są przyczepiane do okolicznych drzew przez

pielgrzymów chcących wypowiedzieć Ŝyczenie. Studnie miały dla staroŜytnych Celtów

specjalne znaczenie, były źródłami szczęścia, mądrości i dobrego zdrowia. Studnia jest

odwiedzana przez Szkotów w pierwszą niedzielę maja, czyli dzień poświęcony słońcu.

Ludzie przybywają na długo przed świtem (według tradycji powinni trzymając się z dala

od studni przed wschodem słońca, ale nikt juŜ tego nie przestrzega). Przed wypiciem

wody ze studni naleŜy najpierw obejść ją trzy razy zgodnie z ruchem słońca i wrzucić

srebrną monetę. Na końcu trzeba powiesić na pobliskiej gałęzi kawałek ubrania (dzisiaj

uŜywa się do tego zwykłych wstąŜek) i... wypowiedzieć Ŝyczenie :)

Tron Artura

Tron Artura znajduje się na wzgórzu dominującym nad Edynburgiem. Jest to tradycyjne

miejsce w którym o wschodzie słońca rozpalane są ognie Beltaine. Do dzisiaj wielu

mieszkańców miasta wspina się tam 1 maja aby obserwować wschód słońca.

Majowa rosa

Wzrost wymaga nie tylko słońca ale i wilgoci. Rosa Beltaine zebrana przed świtem była

uwaŜana za szczególnie wartościową. Ludzie pokropieni majową rosą mieli zapewnione

zdrowie, szczęście a w przypadku młodych dziewcząt, piękno. Do dziś młode dziewczyny

w górskiej Szkocji wychodzą o świcie aby przemyć twarz w rosie. Zaś aby zapewnić

mleczność krów pasterz opiekujący się krowami zanim opadnie rosa powinien sporządzić

linę zrobioną z ogonów szkockich krów i wymówić te słowa:

Bainne an te so shios, bainne an te so shuas, 'nam ghogan mhor fhein

W bardzo wolnym tłumaczeniu: mleko stąd do góry, mleko stamtąd w dół, do mego

wielkiego cebrzyka cokolwiek miałoby to znaczyć :)

Beltaine Bannock

Tak często jak rozpalano ogień Beltaine na szczytach wzgórz, tak samo często

przygotowywano specjalne ciasteczka, sporządzone z jajek, mleka i owsa. Robione były

ręcznie od początku do końca, nie mogły przy tym w Ŝadnym momencie spotkać się z

metalem. Jedno z ciasteczek było poczerniane węglem i wymieszane z pozostałymi.

Następnie umieszczano je wszystkie w czapce i wyciągano po jednym. Ten kto trafił na

czarne ciastko musiał trzy razy przeskoczyć przez ognisko jest to prawdopodobnie

pozostałość po dawnych ofiarach z ludzi poświęcanych bogom. Podobne pochodzenie ma

inny zwyczaj: podczas kaŜdego święta wśród ognisk pojawiał się „głupiec”, którym był

przebrany (najczęściej za kozła) mieszkaniec danej społeczności wierzono, Ŝe to na nim

skupi się całe moŜliwe nieszczęście, oszczędzając resztę ludzi (na tym właśnie na

zrzuceniu moŜliwego cierpienia na kogoś innego polegała niegdyś istota ofiary).

Elfy (fairies)

Długo utrzymywała się wiara, Ŝe w czasie Beltaine elfy, czyli Mniejszy Naród, wychodzą

ze swych podziemnych królestw. Aby zwalczyć ich uroki (elfy były oskarŜane o wiele

róŜnych niecnych rzeczy, np. kradzieŜ mleka) na zagrodach wieszane były jarzębinowe

krzyŜe a zwierzęta domowe były pokrapiane wodą ze świętych studni. Szczególnie waŜne

było, Ŝeby w tym czasie nie płonął w domu Ŝaden ogień pozostałość po zwyczaju

gaszenia wszystkich ogni w wigilię Beltaine.

Innym zwyczajem, moŜe nie tak zabawnym ale praktycznym było „naprawianie granic”,

co polegało na tym, Ŝe obchodzono wzdłuŜ całą posiadłość i naprawiano kaŜdą usterkę i

uszczerbek w ogrodzeniu wymagający korekty.

I jeszcze parę drobiazgów...

Ludzie mieszkający w pobliŜu wody robili (i robią nadal) girlandy lub wieńce z kwiatów

rzucając je potem w strumienie, jeziora lub rzeki błogosławiąc w ten sposób rzeczne

duszki. Sympatycznym zwyczajem jest przygotowywanie „majowego koszyka”

wypełnionego kwiatami i prezentami ofiarowuje się go potem osobie potrzebującej

opieki, np starszym lub cięŜko chorym znajomym.

Elfy i inne magiczne istoty moŜna zobaczyć! O świcie trzeba tylko zrobić pętlę z

jarzębinowego pędu i spojrzeć przezeń na zieloną łąkę :)

Podobno kiedy tego dnia wstaje słońce, ci którzy na to czekają mogą zobaczyć jak

trzykrotnie zatacza kółko i dopiero potem wznosi się wysoko nad horyzont.

MoŜna teŜ przygotować „majowy puchar” wino lub poncz do którego dorzucone są liście

pachnących kwiatów (np. marzanny) i wypić go razem z ukochaną osobą.

Coś na koniec

To z tego święta pochodzi tak popularne w Irlandii „wearing of the green”, czyli

noszenie na sobie zielonego akcentu zielone rzeczy nosili juŜ staroŜytni Irlandczycy na

cześć bogów związanych z płodnością i rozwojem, nowym Ŝyciem, odnową i ziemią.

Wiele współcześnie znanych legend nawiązuje do tego święta (między innymi historia

Marion i Robina z Sherwood, czy Artura i Ginewry. W jednej z wersji opowieści, Ginewra

została uprowadzona przez Meliagrance'a właśnie 1 maja, co na pewno nie było

przypadkową zbieŜnością dat. Ten dzień odgrywa teŜ znaczącą rolę w wielu innych

celtyckich legendach sięgających wstecz daleko w czasie, tego dnia miedzy innymi

przybył Partholon, przywódca pierwszej inwazji Irlandii. Tego samego dnia mieli teŜ

przybywać Dananejczycy i Milezjanie a w walijskich legendach Gwythur pokonał Gwyna.

Nietrudno dostrzec przyczyny dla którego wczesny kościół chrześcijański zwalczał jak

mógł święto Beltaine. Nie tylko dlatego, Ŝe było to święto pogańskich bóstw, ale teŜ

świętowanie swawoli i miłości fizycznej uwaŜane było za grzech śmiertelny. W ramach

chrystianizacji i walki ze świętem, maypole zastąpiono krzyŜem który zresztą jako inny

symbol odrodzenia został przez Celtów powszechnie

zaakceptowany.

Wśród mieszkańców Wielkiej Brytanii tzw. May Day jest wciąŜ

popularnym dniem wypoczynku, choć nie jest obchodzony 1 ale 5

maja. Maypole i mnóstwo kwiatów dalej są obecne w czasie tego

święta, chociaŜ samo święto, moŜna by powiedzieć

„zdziecinniało”.

Kolorami święta są zwykle: zielony, takŜe Ŝółty, róŜowy i jasnoniebieski. Do

przystrajania uŜywa się głównie kwiatów róŜ i innych kwiatów, którymi ozdabia się domy

i siebie. SpoŜywa się sałatki, owoce, jagody, ciastka owsiane, róŜne mleczne przetwory i

wina owocowe.

Nazwa Beltaine przetrwała do dzisiaj w języku irlandzkim jako nazwa maja.

Lughnassadh

Lughnassadh to jedno z czterech wielkich celtyckich świąt, wyznaczające zbliŜający się

koniec lata, obchodzone zawsze pierwszego dnia sierpnia. Do dzisiaj w porównaniu z

innymi świętami (Beltaine, Samhain i Imbolc) niewiele pozostało do dziś Ŝywych

zwyczajów z nim związanych. Lughnassadh we współczesnym języku irlandzkim nosi

nazwę Lunasa , tak teŜ nazywa się cały miesiąc sierpień. Wśród innych narodów celtyckich

nazywa się je: Lunasdál (w Szkocji), Laa Luanys (na wyspie Man), Gwl albo Calan Awst

czyli sierpniowe święto w Walii. Warto teŜ wspomnieć, Ŝe taką nazwę Celtowie

odziedziczyli po dawnych pogańskich czasach, później święto to otrzymało swą

chrześcijańską nazwę Lammas , o czym później.

Wśród róŜnych regionów Irlandii krąŜą teŜ nazwy: Lughnasa , Lughnas , Lunasa , Lucaid

lahmfada , święto nosi teŜ nieco dwuznaczne miano festiwalu miłości.

Co jeszcze o nazwie: pochodzi ona oczywiście od imienia największego celtyckiego boga,

czyli Lugha . Wyzwolił on Irlandię spod władzy ludu Firbolgów pokonując w bitwie ich

wodza, jednookiego Balora. Jednak paradoksalnie nie było to święto poświęcone Lughowi,

ale jego przybranej matce, Tailtui (wym. telsza ).

Była ona kobietą wywodzącą się z królewskiego rodu Firbolgów. W czasie ich panowania

nad wyspą, Lugh wtedy w wieku chłopięcym, przebywał na królewskim dworze jako

zakładnik i gwarancja pokory ludu Tuatha de Dannan. Tu mała dygresja dawne Ŝycie

Celtów związane było ściśle z plemieniem, wszystko zaleŜało od rodziny i od tego jak

jeden z jej członków traktował innych. Siłę własnej rodziny moŜna było wzmocnić przez

kontakty z innymi rodzinami. śeby pozyskać łąski rodziny królewskiej oddawano jej na

wychowanie syna. A najwyŜszym honorem było wychowanie królewskiego syna.

Odzwierciedlenie tego widzimy w legendach Okrągłego Stołu król Artur wychowywany

był przez Hektora z Dzikiego Lasu, czyli tak jak Lugh z dala od rodziny. To właśnie Tailtui

opiekowała się małoletnim przyszłym królem Irlandii. Kiedy Firbolgowie ostatecznie

zostali pokonani, Tailtui została zmuszona do ręcznego wykarczowania i oczyszczenia

wielkich połaci lasu po to aby zwycięski lud mógł uprawiać na tym terenie zboŜa. Tailtui

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: