Elementy Teorii Prawa.DOC

System prawa RP

Elementy Teorii Prawa

1. Omów dowolną koncepcję prawa

Koncepcja prawnonaturalna – prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i ludzie związani są także prawem naturalnym, normami lub choćby ideałami nie będącymi wytworami ludzkiego stanowienia

Tradycyjne (np. tomistyczne) ujęcie charakterystyki prawa naturalnego:

·          prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach

·          prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości

·          w przypadku sprzeczności między nakazami prawa naturalnego i prawa pozytywnego, prawo naturalne ma pierwszeństwo i pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania

We współczesnym ujęciu charakterystyki prawa naturalnego rozumie się je nie tylko jako dar od Boga, ale wynik działalności ludzkiego rozumu, dorobku cywilizacyjnego itd. – odwołując się do prawa naturalnego de facto tworzy się je – nadto współczesne koncepcje prawa naturalnego nie dają mu mocy do uchylania prawa pozytywnego

Dzisiaj za prawa naturalne uznaje się prawa człowieka, prawa do wolności itd.

Prawa naturalne mogą mieć zmienną treść, gdyż ich kształt zależy od aktualnej kondycji moralnej społeczeństwa, wyznawanych przez niego wartości itd.

2. Przeprowadź analizę porównawczą dwóch dowolnie wybranych definicji prawa

3. Problemy związane z definiowaniem prawa

Pojęcie prawa odnosi się do szczególnego porządku społecznego, tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany – niezależnie od tego najszerszego znaczenia i oprócz prawa w sensie prawa naturalnego i pozytywnego, w naukach prawnych i praktyce prawniczej funkcjonują rozmaite pojęcia szczególne, których nie należy ze sobą mylić. Najczęściej spotykane opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa. Pojęciem prawa posługujemy się też dla oznaczenia konkretnych uprawnień, zespołów uprawnień lub rodzajów uprawnień, które służą rozmaitym podmiotom

4. Prawo jako element systemu norm społecznych

Prawo jest zjawiskiem społecznym

·          pojawia się tylko wówczas, gdy podejmujemy się wyznaczania sposobów zachowania jednostek ludzkich w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej

·          nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, do bóstwa, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne

·          prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym; ma je chronić i urzeczywistniać

·          prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego – mniej lub bardziej sformalizowanego – toczącego się w ramach grup społecznych, w tym zwłaszcza w takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo

·          prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pomocą jego instytucji

·          realne istnienie norm prawnych jest uzależnione od społecznego przyzwolenia dla prawa

Prawo ma charakter perswazyjny – zakłada, że posłuch obywatela jest rezultatem dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru

Posłuch wobec prawa może wynikać z:

·          szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)

·          chęci uzyskania korzyści bądź uniknięcia kar (postawa oportunistyczna)

·          chęci naśladowania zachowań innych osób lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna)

5. Wielość systemów norm społecznych

systemy regulatorów ludzkich zachowań możemy podzielić na normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje, mity). Poza tym system norm społecznych zależy od społeczeństwa, w którym się znajdujemy i w którym uczestniczymy – często powoduje to nakładanie się norm na siebie, a niekiedy nawet ich sprzeczność

6. Wypowiedź performatywna

Za jej pomocą tworzymy własną rzeczywistość, wyraża sens aktów konwencjonalnych, takich czynności, z którymi łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (nadanie imienia, powołanie na stanowisko)

Na nieskuteczność wypowiedzi wskazuje:

·          pozorność

o         ukryta

o         zapowiedziana

·          żart

·          realna groźba

·          błąd

O doniosłości prawnej

·          w aspekcie generalnym – powszechnie obowiązuje prawo

·          w aspekcie indywidualnym – prawo personalne

O doniosłości quasi-prawnej

7. Czasowniki performatywne

Oznaczają czynność, jaka nie mogłaby być wykonana bez formy pisanej lub mówionej

8. Wypowiedź optatywna

Życzenie: UTINEM P

Utinem – oby zostało zachowane

p – poprawne zachowanie

9. Dyrektywa i sposoby jej wyrażania

rozkaz, prośba zalecenie

nakaz – dyrektywa konieczności

zakaz – dyrektywa niemożności

D („ut” p)

D – dyrektywa

„ut” – utinem (żeby)

p – pożądane zachowanie

10. Język prawny i język prawniczy

Język prawny – odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu) – wypowiedzi normatywne

Język prawniczy – język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia – język ten zróżnicowany jest ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują

11. Pojęcie normy prawnej

Norma prawna – najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa

·          reguła generalna – skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego – wskazanie następuje poprzez ich cechy rodzajowe

·          reguła abstrakcyjna – wzór zachowania określony przez wskazanie rodzajowych cech tego zachowania

12. Poglądy na budowę normy prawnej

Koncepcja normy sprzężonej:

·          norma sankcjonowana – określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)

·          norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków

Koncepcja trójczłonowa normy prawnej

·          hipoteza – określenie adresata i pewnych warunków, w jakich jest on zobowiązany do pewnego zachowania się

·          dyspozycja – treść uprawnień i obowiązków

·          sankcja – ustalenie konsekwencji grożących w wypadku zachowania się sprzecznego ze wskazanym wzorem

Teoria reguł pierwotnych i wtórnych Harta:

·          reguły pierwotne – zakazy i nakazy określonych zachowań

·          reguły wtórne – konieczne, aby utrzymać ład społeczny

o         reguła uznania – określają, co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca

o         reguła zmiany – określa sposoby zmieniania reguł

o         reguła orzekania – upoważnia określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można się posłużyć sankcjami

13. Budowa normy kolizyjnej

Norma kolizyjna – norma nie rozstrzygająca o prawach i obowiązkach osób występujących w stosunkach prawnych, ale wskazująca jedynie na ten system prawny, który będzie właściwy do oceny praw i obowiązków, czyli wskazująca prawo, w jakim należy szukać norm merytorycznych

·          zakres (hipoteza) – jaka musi pojawić się sytuacja

·          łącznik (dyspozycja) – odsyła do systemu prawnego

14. Klasyfikacje norm prawnych

·          normy bezwzględnie wiążące (norma imperatywna, ius cogens) – wskazuje jeden rodzaj należnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego

·          normy względnie wiążące (ius dispositivum) – ustanawia wzorzec zachowania, ale dopuszcza odmienne zachowanie wybrane przez adresata

·          normy jednostronnie bezwzględnie wiążące (norma semiimperatywna) – gwarantują minimum uprawnień, ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień, zapewniają możliwość zwiększenia uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia

15. Cechy specyficzne normy prawnej

16. Normy sprzężone

Norma sprzężona

·          norma sankcjonowana – określa adresata i warunki, w jakich jest mu cos nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja)

·          norma sankcjonująca – stanowi iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści tej normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje więc zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej, jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków

17. Norma autonomiczna i jej znaczenie w budowaniu systemu prawa

Norma autonomiczna – norma obowiązująca ze względu na społeczne przekonanie o jej słuszności, sprawiedliwości i niezbędności – w procesie wychowania normy moralne są wpajane i przyjmowane za własne (internalizacja norm) – kształtuje to społeczeństwo od strony, od której nie poradziłyby sobie normy prawne

18. Hipoteza jako element normy prawnej

·          dotyczy elementów podmiotowych, gdy wskazuje adresata i jego cechy

·          może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania

·          dotyczy elementów przedmiotowych gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata

·          może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej

19. Dyspozycja jako element normy prawnej

Czyny i czynności konwencjonalne

·          czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest regulowane przez prawo

·          czyny konwencjonalne – zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenia

o         prawnie istotne

o         prawnie obojętne

Czynności prawne – zachowania mające charakter czynności konwencjonalnych prawnie istotnych, wymagają oświadczenia woli i zmierzają do wywołania określonych skutków

Kwalifikacja zachowań – norma prawna może różnie kwalifikować zachowanie określone w dyspozycji (nakaz, zakaz, dozwolenie)

·          nakaz

o         obejmuje tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można

o         obejmuje 1 typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach

o         zaniechanie – powstrzymanie się od zachowania nakazanego jest sankcjonowane

·          zakaz

o         wskazuje typy zachowań niedopuszczalne

o         zakazane przez prawo są czyny

§          poprzez użycie funktora normotwórczego

§          poprzez sformułowanie normy określającej sankcję

·          dozwolenie – w państwie prawa obywatelom i innym podmiotom (nie będącymi organami władzy) dozwolone jest wszystko, co nie jest zakazane bądź nakazane

o         dozwolenie słabe – swoboda działania polega na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny (nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa, jeśli nie określa go ustawa)

o         dozwolenie mocne – zachowania uregulowane przez prawo, które rodzą skutki prawne mimo iż nie są wprost nakazane ani zakazane adresatowi

20. Sankcja – spory wokół jej znaczenia dla społecznej roli normy prawnej

Sankcja w prawie – dolegliwość spotykająca naruszyciela normy

Sankcja językowa – treść normy, słowna zapowiedź dolegliwości

...